Żółtaczka

Żółte zabarwienie oczu, błon śluzowych czy innych tkanek organizmu, jak np. powłok skórnych dla wielu ludzi kojarzy się z żółtaczką, a innymi słowami z zapaleniem wątroby. Nie jest to do końca prawdą, gdyż objawy te faktycznie należą do określenia żółtaczki, jednakże ona nie zawsze świadczy o zapaleniu wątroby, a może mówić o wielu innych schorzeniach.
Jak przebiega żółtaczka, jak ją rozpoznać i czy da się ją w ogóle wyleczyć? Na te oraz inne pytania, odpowiedzi można znaleźć poniżej.

Czy żółtaczka jest chorobą?

Terminem żółtaczka przez wielu określa się typowe zabarwienie skóry oraz potocznie mówiąc choroby, takie jak wirusowe zapalenie wątroby. Jednakże nie jest to do końca prawdą. W przypadku WZW, czyli wirusowego zapalenia wątroby żółtaczką nazywa się tylko jeden z objawów choroby, który nie w każdym przypadku występuje. Termin ten używany w stosunku do chorób jest mówiony całkowicie potocznie, gdyż w języku medycznym jest on niepoprawny i błędny, chyba, że mowa o specyficznym objawie.

Zatem czym jest żółtaczka?

Żółtaczka to nic innego, jak dolegliwość, która objawia się zażółceniem powłok skórnych, białkówki oczu i błon śluzowych. Dochodzi do niego poprzez nagromadzenie się w surowicy krwi oraz tkankach organizmu nadmiernej ilości bilirubiny.
Bilirubina natomiast powstaje głównie jako produkt rozpadu hemu hemoglobiny i jest barwnikiem żółciowym, a ze względu na swój pomarańczowo-czerwony kolor daje typowe żółte zabarwienie skóry, oczu czy błon śluzowych. Prawidłowe jej stężenie u zdrowego człowieka wynosi 0,3–1,0 mg/dl lub 5,1–17,0 μmol/l w surowicy krwi. Jednak z wielu przyczyn wskaźnik ten może być znacznie wyższy, a sięgać znacznie powyżej 2 mg/dl. W takiej sytuacji zaczyna być to widoczne na zewnątrz organizmu jako objaw – żółtaczka. Jednakże należy dodać, że wartości nadmiernego stężenia bilirubiny nie idą proporcjonalnie z zwiększeniem zabarwienia tkanek. Faktem jest, że objaw rozpoczyna się, gdy wskaźnik stężenia bilirubiny całkowitej we krwi znacznie przewyższa normę, jednak patrząc tylko na stopień zabarwienia skóry nie da się określić stężenia barwnika.

Jakie są rodzaje żółtaczki?

Ze względu na stopień stężenia bilirubiny w surowicy krwi można rozróżnić jej stopień nasilenia:

• Subicterus,
• Icterus,
• O dużym nasileniu.

Gdzie analogicznie subicterus oznacza najmniejszą nadmierną ilość stężenia bilirubiny we krwi, a ta o dużym nasileniu ogromne ilości barwnika w organizmie.

Dodatkowo wyróżnia się 3 typy żółtaczki w zależności od konkretnej przyczyny zdarzenia w organizmie.

Żółtaczka hemolityczna

Inaczej zwana przedwątrobową, powstaje przez zbyt duże tworzenie się barwnika żółciowego (bilirubiny), którego wątroba nie jest w stanie już wychwycić i poddać metabolizmie. W tym przypadku zwiększona produkcja bilirubiny jest spowodowana hemolizą, czyli masywnym rozpadem krwinek czerwonych, gdyż jest ich produktem. Rozpuszcza się tylko w wątrobie, która nie jest w stanie przerobić takiej jej dużej ilości. Ze względu na to, że nie rozpuszcza się ona w wodzie, a tym samym nie jest wydalana z moczem krąży wciąż we krwi i może przenikać do tkanek. W jej bardzo dużych stężeniach może uszkadzać nawet mózg dostając się do niego z krążeniem. Żółtaczką hemolityczną jest głównie ta występująca u noworodków.

Żółtaczka miąższowa

Inaczej zwana wewnątrzwątrobową, powstaje przez nieprawidłowości wynikające z zaburzonej pracy wątroby. Narząd ten nie jest w stanie odpowiednio łączyć bilirubiny z kwasem glukuronowym, dzięki któremu barwnik rozpuszcza się w wodzie i może być wydalany z moczem. Drugim powodem są zaburzenia w wydzielaniu produktów przemiany do żółci. Zazwyczaj wynika to z wirusowego zapalenia wątroby, marskości wątroby przez nadmierne ilości alkoholu czy przez ostre uszkodzenie wątroby wywołane zwiększoną ilością toksyn w organizmie. Czasami zdarza się, że wpływ na pracę wątroby ma niedotlenienie tego narządu poprzez jakiekolwiek zaburzenia ze strony układu krwionośnego czy nowotwory. Tego typu żółtaczka najczęściej spowodowana jest również wrodzonymi defektami, czym jest zespół Gilberta, zespół Najjara-Criglera czy Dubina-Johnsona.

Żółtaczka mechaniczna

Inaczej zwana pozawątrobowa (zastoinowa czy zaporowa) powstaje przez patologie w wyprowadzaniu żółci powstałej w wyniku rozkładu bilirubiny do przewodu pokarmowego, a dokładnie dwunastnicy przez drogi żółciowe. Dzieje się tak że względu na nadmierne zwężenie czy całkowite zamknięcie światła dróg żółciowych. Pomimo, że ilość samego barwnika ogólnie jest w normie, a sama wątroba również pracuje prawidłowo, jak należy. Nieprawidłowe odprowadzanie żółci najczęściej ma miejsce ze względu na zapalenie dróg żółciowych, obecność kamicy żółciowej, a nawet nowotworów. Nowotwory to często dość duże i rozrastające się guzy, które przez swoje rozmiary uciskają na drogi żółciowe.

Warto również dodać tutaj jeszcze jeden rodzaj, jakim jest żółtaczka jąder podkorowych, inaczej zwana kernicterus występująca u noworodków. Jest to objaw choroby, podczas której dochodzi do uszkodzenia móżdżku i jąder podstawnych w wyniku rozwijającej się patologii ośrodkowego układu nerwowego. Najczęściej dzieje się tak przez nierozwiniętą barierę krew-mózg w okolicy naczyń krwionośnych w obrębie jąder podkorowych mózgowia. Często ma to miejsce u noworodków, u których wystąpił konflikt serologiczny.

Żółtaczka objaw czy choroba?

Żółtaczka występuje jako objaw wielu poważnych schorzeń i nieprawidłowości w funkcjonowaniu narządów bądź przez jej zbyt dużą ilość niemożliwą do rozłożenia przez wątrobę. Charakterystycznymi dolegliwościami w tym objawie jest:

• Żółte zabarwienie oczu, a dokładnie twardówki oka.
• Zażółcenie błon śluzowych.
• Żółte powłoki skórne, aczkolwiek symptom widoczny u ludzi rasy białej.

Jednakże w zależności od rodzaju żółtaczki mogą występować dodatkowe inne objawy.
W przypadku żółtaczki hemolitycznej objawy są typowe jak triada wymieniona powyżej oraz w wynikach laboratoryjnych ukazane jest podniesienie kilku wartości. Jest to stężenie bilirubiny pośredniej, urobilinogenu w moczu, sterkobilinogenu w kale oraz obniżona haptoglobina. Dodatkowo występuje ciemniejszy mocz oraz zauważa się powiększoną śledzionę.

W sytuacji żółtaczki wewnątrzwątrobowej oprócz triady objawów dodatkowo charakterystycznym jest ciemne zabarwienie moczu, jaśniejszy stolec i możliwy świąd skóry. Dodatkowo mogą wystąpić bóle mięśni i objawy grypopodobne poprzedzające wystąpienie tego rodzaju żółtaczki. W badaniach laboratoryjnych występuje zwiększenie bilirubiny bezpośredniej we krwi oraz w moczu, podwyższony urobilinogen i fosfataza alkaliczna. Natomiast sterkobilinogen w kale jest nieznacznie obniżony.

Gdy ma się do czynienia z żółtaczką mechaniczną prócz triady symptomów występuje mocno ciemny kolor moczu, jasny, odbarwiony kał, ze względu na brak żółci w nim, świąd skóry. Może wystąpić również uczucie bólu i ucisku w okolicy wątroby, gorączka, dreszcze, brak apetytu, a nawet wymioty. W przypadku, gdy żółtaczka mechaniczna wystąpiła ze względu na kamicę żółciową mogą pojawić się napadowe kolki przed jej wystąpieniem. W wynikach laboratoryjnych podwyższona jest bilirubina w moczu i krwi i fosfataza alkaliczna. Natomiast urobilinogen w moczu i sterkobilinogen w kale są znacznie obniżone.

W każdym rodzaju żółtaczki oprócz jej typowych objawów bądź tych charakterystycznych dla niego występują objawy towarzyszące chorobie, która wywołała taki objaw.

Żółtaczka u niemowląt

Są dwa rodzaje, ta fizjologiczna oraz na tle chorobowym zazwyczaj w wyniku bakterii bądź wirusa. W przypadku żółtaczki fizjologicznej u niemowląt dochodzi do niej w wyniku niedojrzałości jeszcze wątroby i zbyt dużych stężeń bilirubiny we krwi małego człowieka, które nie są rozkładane. Przyczyną jej powstania może być również pokarm od matki.
W tej grupie pacjentów objaw postępuje stopniowo od głowy w dół do tułowia, a następnie dotyka ręce i stopy.

Objawy:

• Płacz na wysokim tonie.
• Drgawki.
• Różności w napięciu mięśniowym, często nietypowe.
• Letarg, czyli długotrwały głęboki sen określane również jest jako stan śmierci pozornej.
• Świąd skóry.
• Ból w okolicy wątroby.
• Objawy typowe dla danej jednostki chorobowej, która wywołała dolegliwość.

Najczęściej u noworodków żółtaczka dopada w około drugiej dobie życia i może potrwać nawet do 10. Dzieje się tak ze względu na stopniowo coraz lepiej rozwijającą się wątrobę z każdym dniem życia noworodka. W przypadku, gdy żółtaczka jest fizjologiczna to nie ma potrzeby leczenia, gdyż ustępuje ona samoistnie. Inaczej jest w przypadku konkretnego powodu jej wystąpienia lub gdy nie znika po 10 dniach życia dziecka, wtedy należy wdrożyć, jak najszybciej odpowiednie leczenie.

Jakie są przyczyny powstania żółtaczki?

W zależności od rodzaju żółtaczki mogą być różne kwestie leżące u jej podłoża. O ile jest ona fizjologiczna, jak np. ta u noworodków bądź w przypadku pokarmowej to przejdzie samoistnie. Inaczej sprawa wygląda, gdy jej powodem jest coś znacznie poważniejszego. Wedle badań naukowych zostały opracowane kilka z najważniejszych przyczyn wystąpienia objawu żółtaczki.

Zakażenia bakteryjne mowa tutaj o zakażeniach, np. zarodźcem malarii, ołowiem, jadem żmii, gronkowcem złocistym, szczepem enterokoków czy streptokoków.

Biegacze długodystansowi zwłaszcza chodzi o tym trenujących na twardej nawierzchni, uprawiają regularne bardzo długie marsze czy mowa o ludziach grających na bębnach. Dlaczego? Ze względu na zwiększone i regularne uszkodzenie krwinek czerwonych przez stopy czy dłonie, które są narażone poprzez, np. biegi w przypadku stóp czy silnych, powtarzanych wibracji dla dłoni. Ewentualnie czasami zalicza się również tutaj sztuczne zastawki serca, które mogą spowodować żółtaczkę w wyniku chociażby niedokrwienia.

Wirusy zapalenia wątroby, przewlekłe stany zapalne. Wyróżnia się trzy typy zapalenia wątroby:

• WZW typu A (HAV) – najczęstsze w populacji, inaczej zwana również pokarmową.
• WZW typu B (HBV)
• WZW typu C (HCV) – najgroźniejsze, zwłaszcza, że na ten rodzaj nie ma szczepionki.

Ten rodzaj przyczyny wystąpienia żółtaczki jest zaraźliwy ze względu na możliwość do czynienia z wirusem. Zarazić się można poprzez kontakt z krwią czy bardzo popularną chorobę „brudnych rąk”.

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby dotyka przede wszystkim kobiety w dojrzałym wieku, gdzie organizm wytwarza przeciwciała dla swojej własnej wątroby. Jednakże mężczyzn i dzieci również może dotknąć taka choroba, zwłaszcza w zaburzeniach prawidłowej pracy układu immunologicznego.

Toksyczna choroba wątroby powstaje w wyniku nadmiernej ekspozycji wątroby na toksyny wewnątrz organizmu, które są w znacznie zwiększonym stężeniu. Głównie mowa o dużej zawartości alkoholu, leków i czterochlorku węgla we krwi. Powstaniu toksycznej choroby wątroby sprzyjają również predyspozycje genetyczne, otyłość, WZW typu B i C, rasa ludzka (głównie Azjaci) oraz niedożywienie zwłaszcza, gdy występuje u ludzi nadużywających alkoholu.

Polekowego uszkodzenie wątroby dochodzi do niego w wyniku regularnego spożywania leków uszkadzających wątrobę przez długi okres czasu bądź zażywanie ich w zbyt dużych dawkach. Mowa tutaj głównie o niektórych antybiotykach, lekach psychotropowych czy przeciwnowotworowych. Zdarza się również, że dochodzi do tego ze względu na przedawkowanie paracetamolu. Jednakże jeśli jest możliwość odstawienia danego leku, a zmiany nie są zbyt ogromne jest możliwość całkowitego odwrócenia stanu funkcjonalnego wątroby.

Marskość wątroby – najczęściej dochodzi do niej w wyniku wieloletniego działania chorób, które są nieleczone bądź kuracja następuje nieodpowiednimi farmaceutykami, które drastycznie uszkadzają komórki wątroby. Na marskość sprzyja w bardzo dużym stopniu alkohol pity nawet w małych ilościach, lecz często i regularnie.

Kamica dróg żółciowych jest to występowanie złogów, potocznie zwanych kamieni w pęcherzyku żółciowym lub drogach żółciowych. Charakterystycznym jest występowanie tutaj bólów kolkowych, które są dość intensywne. Kamienie prowadzą do utrudnionego przepływu żółci lub całkowitego jego zatrzymania. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku guzów układu pokarmowego.

Dodatkowo do powstania objawu żółtaczki mogą się przyczynić:

• Czynniki genetyczne.
• Długotrwała ekspozycja na czynniki hepatotoksyczne.
• Torbiel rzekoma czy rak trzustki.
• Zapalenie dróg żółciowych.
• Głodówki.
• Chłoniaki.
• Nadczynność tarczycy.
• Niewydolność krążenia.
• Stłuczenie wątroby.
• Gruźlica.

Oraz niektóre choroby, jak Wilsona czy zespoły – Dubina-Johnsona, Budda-Chiariego, Rotora, Criglera-Najjara czy Gilberta.

Jak rozpoznać żółtaczkę?

W celu rozpoznania największą pomocą dla lekarza okaże się obserwacja własnego ciała i zauważanie typowych dolegliwości oraz w jakim konkretnym czasie one wystąpiły. Jest to niezbędna wiedza pacjenta, aby przeprowadzenia wywiadu przez specjalistę przebiegło sprawnie i prawidłowo. Podczas rozmowy z doktorem ważnym jest powiedzieć o spożywaniu alkoholu, narkotyków i w jakiej ilości oraz jakiego rodzaju uprawia stosunki seksualne. Ważnym jest również wspomnieć lekarzowi o występowaniu żółtaczki w rodzinie oraz czy miało się kiedykolwiek przeprowadzane zabiegi w okolicy układu żółciowego.

Oprócz tego przeprowadza się badanie palpacji brzucha oraz laboratoryjne, jak:

• Morfologia krwi.
• Stężenie bilirubiny we krwi.
• Koagulogram, czyli badanie krzepnięcia krwi.

Dodatkowo wykonuje się badania obrazowe, jak USG, rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa jamy brzusznej w celu określenia występowania kamicy, obrzęków lub guzów nowotworowych. Drugim badaniem jest wykonanie laparoskopii lub biopsji wątroby, czyli pobrania tkanki wątrobowej i zbadania jej pod mikroskopem w celu oceny stanu i funkcjonalności narządu czy stopnia nasilenia zmian chorobowych.

Czy da się wyleczyć żółtaczkę oraz jak wygląda jej leczenie?

Ze względu na to że żółtaczka nie jest żadną chorobą, a tylko objawem jednego lub kilku schorzeń to leczenie może przebiegać w różny sposób. Najważniejszym jest znaleźć przyczynę i to ją leczyć.
Gdy podejrzewa się, że do zmiany zabarwienia ciała doszło przez wzgląd na zjedzenie żółtych czy pomarańczowych pokarmów, a poza tym nie ma żadnych dolegliwości to można być spokojnym. Najczęściej określa się taki stan żółtaczka rzekomą, która przejdzie samoistnie w ciągu kilku dni.
Inaczej jest, gdy triadzie symptomów żółtaczki towarzyszą inne objawy, jak gorączka, dreszcze, nudności czy silne bóle brzucha. W takiej sytuacji należy niezwłocznie udać się do lekarza pierwszego kontaktu, najlepiej do rodzinnego czy na ostry dyżur w trybie natychmiastowym. Jeśli u danego pacjenta nie występują powyższe objawy, które informują o szybkim zgłoszeniu się do lekarza to nie trzeba robić tego niezwłocznie, lecz wciąż najszybciej, jak to możliwe, najlepiej do kilku dni od wystąpienia objawów.

W sytuacji, gdy przyczyną jest wirus stosuje się leczenie objawowe, czyli odpowiednie nawadnianie, odżywianie i dużą ilość odpoczynku. Ze względu na to, że w tej chorobie rokowania są dość dobre, a pacjenci zazwyczaj zostają wyleczeni, rzadko kiedy dochodzi do powikłań i nie ma potrzeby hospitalizacji takiego pacjenta.

W toksycznych uszkodzeniach wątroby leczenie polega głównie na ograniczeniu kontaktu z substancją, która prowadzi do degeneracji wątroby.

Natomiast przy autoimmunologicznym zapaleniu bądź marskości wątroby stosowane są leki z grupy glikokortykosteroidów i całkowitej rezygnacji z picia alkoholu. Jednakże występuje dość sporo pacjentów, u których w takim przypadku koniecznie jest przeprowadzenie przeszczepu wątroby, aby mogli wieść dalej spokojne i zdrowe życie.

W zależności od przyczyny wystąpienia żółtaczki nie leczy się jej wcale, gdyż znika samoistnie, leczy objawowo bądź jest potrzeba wdrożenia wieloetapowej terapii. Jednakże w każdym przypadku najważniejsze jest szybkie rozpoznanie, a tym samym zgłoszenie się do lekarza, gdyż sprzyja to temu, że znaczna większość pacjentów jest całkowicie uleczalna.

Czy są szczepienia na żółtaczkę?

Ze względu na to, że sama żółtaczka to nie choroba, a objaw innej choroby to szczepień na nią nie ma. Inna jest jednak sytuacja, gdy taka dolegliwość została wywołana wirusowym zapaleniem wątroby w przypadku żółtaczki wątrobowej. Obecnie na rynku są dostępne szczepienia na wirus WZW typu A oraz WZW typu B. Są one obowiązkowe w przypadku osób wyjeżdżających za granicę, przed zabiegami medycznymi i dla ludzi, którzy są podatni na te choroby bardziej niż inni w populacji. Jednakże zaleca się zaszczepić na to każdemu w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia wirusa. W przypadku WZW typu C nie powstały dotychczas szczepienia ochronne, lecz są nad nią prace. Z tego względu tą odmianę wirusa uważa się za najbardziej niebezpieczną, gdyż wciąż nie jest do końca poznane jak się przed nią uchronić i jak leczyć.

Jakie są działania profilaktyczne w przypadku żółtaczki?

Profilaktyka żółtaczki polega przede wszystkim na podtrzymywaniu wątroby w jak najlepszej sprawności i kondycji. Ma to istotne znaczenie głównie w momencie niezdiagnozowanej jeszcze przyczyny jej wystąpienia lub po całkowitym odrzuceniu możliwości wystąpienia żółtaczki mechanicznej. Działania profilaktyczne polegają na:

• Zwiększonym zażywaniu witamin, jak C i tych z grupy B.
• Dostarczaniu organizmowi specjalnych preparatów, które znacznie wspierają pracę komórek wątroby.
• Jak największej ilości odpoczynku zarówno psychicznego, jak i fizycznego nie tylko w nocy, ale również w ciągu dnia.
• Zdrowej diecie dla wątroby.
• Zrezygnowaniu całkowicie z alkoholu.
• Ograniczeniu spożywania leków, o ile jest to możliwe. Jeśli natomiast są one niezbędne to należy pamiętać o nieprzekraczaniu przepisanych dawek.
• Pamiętaniu o higienie osobistej.
• Szczepieniach ochronnych na WZW typu A i B.
• Unikaniu ewentualnych przyczyn zakażeń, które mogłyby doprowadzić do chorób wątroby.

Dieta powinna być odpowiednio ustalona, aby przynosiła korzystne efekty w działaniu funkcjonalnym wątroby. Zazwyczaj opiera się na diecie lekkostrawnej, zwiększeniu podaży ilości warzyw i owoców, a zmniejszeniu spożywania tłuszczy pochodzenia zwierzęcego, tłustego mięsa czy czerwonego. Warto wprowadzić w dietę ryby oraz drób.
Należy również zadbać, aby dostarczane posiłki zawierały, jak najwięcej witamin z grupy B i witaminę C pochodzenia naturalnego. W przypadku, gdy z różnych przyczyn nie ma możliwości dostarczania ich podczas spożywania posiłków w odpowiednich dużych stężeniach, to warto wspomóc się odpowiednimi suplementami diety. Jest to bardzo ważne, aby je dostarczać w przypadku objawu żółtaczki bądź chorób, które ją wywołały, gdyż ich zbyt małe ilości w organizmie mogą prowadzić do kolejnych niekorzystnych zmian układu pokarmowego.
Stosować można również niektóre z naturalnych ziół, jak wyciąg z nasion ostropestu plamistego czy z ziela karczocha.
Dodatkowo w zależności od przyczyny wystąpienia żółtaczki mogą być dodatkowe restrykcje czy wymagania odnoszące się do diety pacjenta, lecz o tym informuje w każdym przypadku pacjenta lekarz prowadzący.