Złamanie kończyny dolnej

Praca fizyczna, przejazdy komunikacyjne, sporty wyczynowe, przewlekłe choroby, a nawet czasami czynności domowe mogą spowodować dość niebezpieczne wypadki, które kończą się złamaniem kończyny dolnej. Szczególnie groźne jest złamanie kości udowej, aczkolwiek nie mniej ważne są te kości piszczelowej, strzałkowej czy drobne kości stopy. Wiedząc o tym, dobrze jest zagłębić się również w to, jak przebiega ten proces chorobowy, jak udzielić pierwszej pomocy i jak się to leczy.

Złamanie – charakterystyka

Jest to przerwanie ciągłości tkanki kostnej, w wyniku działania zbyt dużej siły mechanicznej lub z powodu choroby osłabiającej tkankę kostną. Do takiego uszkodzenia może dojść na wiele sposobów, z tego względu wyróżniamy te mniej szkodliwe i te groźniejsze złamania:

• • zamknięte → bez przerwania skóry,
  • otwarte → z uszkodzeniem skóry i widocznymi fragmentami kości, a pacjent dodatkowo narażony jest na sporą utratę krwi i zakażenia rany,

oraz

• z przemieszczeniem → przesunięcie się kości względem swojego naturalnego ustawienia,
• bez przemieszczenia → kości pozostają w swoim naturalnym ułożeniu.

Poza podstawowym podziałem złamań kości kończyny dolnej, mamy również dokładniejszy, lecz szczególnie pomocny lekarzowi w celu postawienia prawidłowej diagnozy:

• poprzeczne,
• podłużne,
• skośne,
• spiralne,
• zaklinowane → fragmenty złamanej kości wbijają się w siebie,
• zielonej gałązki → charakterystyczne u dzieci; jest to przerwanie częściowe bądź tylko z jednej strony,
• patologiczne → złamanie po drobnym urazie, ze względu na przewlekły proces chorobowy o charakterze miejscowym bądź ogólnym,
• przeciążeniowe → zwykle u sportowców, gdy dana kończyna jest narażona na długotrwałe przeciążenia i wysokie ciśnienie,
• awulsyjne → również głównie u sportowców, gdzie więzadła i mięśnie są znacznie silniejsze niż przyczepy kostne i podczas silnego pociągnięcia dochodzi do złamania kości,
• wieloodłamowe → kość rozpadła się na więcej niż 2 fragmenty.

Uwaga!!
Fragmenty połamanych kości są szczególnie niebezpieczne dla otaczających ich tkanek m.in. nerwów, naczyń krwionośnych czy mięśni. Nie wolno lekceważyć urazów, a należy niezwłocznie udać się do lekarza, na pogotowie bądź do szpitala.

Jakie występują objawy złamania?

W przypadku złamania kończyny dolnej zwykle towarzyszą dość charakterystyczne objawy jak, np. silny ból nasilający się również podczas ruchów, ale i kilka innych, które są dość zauważalne:

• obrzęki w miejscu urazu,
• niemożność poruszania nogą,
• zaczerwienienia i krwiaki,
• bladość i sinienie,
• mrowienie i/bądź utrata czucia,
• zniekształcenia,
• nienaturalne ułożenie kończyny,
• brak wyczuwalnego tętna poniżej złamania,
• trzeszczenie odłamów kości,
• rana, z której mogą wystawać odłamy kostne oraz krwotoki – w przypadku złamań otwartych.

Jeżeli zauważysz u siebie, któryś z tych objawów, bądź nawet kilka z nich, możemy przypuszczać, że doszło do złamania. Jednak pamiętaj, że koniecznie należy udać się jak najszybciej do lekarza, gdyż to on postawi dokładną diagnozę i szybko wdrąży procedury medyczne do pomocy przy takim urazie.

Jakie są czynniki ryzyka do wystąpienia złamania kończyny dolnej?

Głównymi czynnikami są przede wszystkim urazy oraz wypadki, lecz oprócz tego można samemu zwiększyć ryzyko, zwłaszcza, gdy niektóre choroby zostawiamy nieleczone. Do takich dodatkowych czynników zaliczamy:

• przyjmowanie steroidów,
• nadużywanie alkoholu,
• palenie papierosów,
• niedobór witaminy D,
• niska gęstość mineralna kości,
• cukrzyca,
• przebyty udar bądź zawał serca,
• choroba Parkinsona,
• zakażenie wirusem HIV,
• czy osteoporoza.

Złamanie kończyny dolnej – pierwsza pomoc

Zawsze, gdy nastąpi złamanie otwarte, bądź takie, gdzie poszkodowany nie jest w stanie się poruszyć należy niezwłocznie zadzwonić po pogotowie. Jeśli nie ma takiej potrzeby, a możemy sami przewieźć taką osobę do szpitala również nie zwlekamy. Jednakże, bez względu czy czekamy na karetkę czy sami zorganizujemy transport chorego należy jak najszybciej unieruchomić kończynę i udzielić pierwszej pomocy. Jak to zrobić?

Przede wszystkim zachować spokój. Następnie po sprawdzeniu podstawowych funkcji życiowych, czyli przytomności i oddechu, dbamy, aby poszkodowany ograniczył ruchy uszkodzoną nogą i starał się być spokojny. Możliwie jak najszybciej zdejmujemy biżuterię, jeśli się znajduje. Nie podajemy nic do jedzenia, ani picia, co najwyżej zwykła woda niesłodzona.

W zależności od tego czy jest to złamanie zamknięte czy otwarte postępowanie w przypadku udzieleniu pomocy jest zróżnicowane. Jednakże jest to szczególnie ważne, gdyż możemy zmniejszyć ryzyko dalszych uszkodzeń sąsiednich tkanek.

Co robić w przypadku złamania zamkniętego kończyny dolnej?

Należy zapamiętać, że nie wolno samemu nastawiać kości, gdyż można doprowadzić do większych urazów, zakażenia, a potem powikłań.

1. 1. Nie zmieniamy ułożenia złamanej kończyny oraz staramy się nią wcale nie ruszać.
   2. Poszkodowanego zostawiamy w pozycji najwygodniejszej dla niego.
   3. W przypadku rany bez towarzyszącego silnego krwawienia należy przyłożyć jałowy opatrunek, jednak, gdy go nie posiadamy, wystarczą czyste chusteczki, ręcznik czy najmniej zabrudzony kawałek ubrania.
   4. Ranę z opatrunkiem owijamy bandażem bądź innym materiałem.
   5. Należy usztywnić kończynę, wedle zasad Potta:

złamana kość = staw + złamana kość + staw
uszkodzony staw = staw + 2 sąsiadujące kości z obu stron

1. 1. Unieruchamiamy kończynę dopasowując do niej szynę Kramera (bądź deskę czy kij, w zależności co znajdziemy) wedle jednej z powyższych zasad.

Pamiętamy przy tym, że szynę czy inny przedmiot regulujemy czy dopasowujemy przed założeniem, nigdy odwrotnie! To bardzo ważne, aby nie doprowadzić do kolejnych urazów.

1. Następnie twardy przedmiot razem z kończyną owijamy bandażem lub innym materiałem.
2. Gdy nie mamy żadnych twardych elementów wokół siebie może nam posłużyć za nie druga kończyna, którą wyprostowaną owijamy bandażem razem z tą złamaną.
3. W przypadku wystąpienia obrzęku można usztywnioną kończynę obłożyć lodem.
4. Uspokajamy poszkodowanego i zapewniamy mu bezpieczeństwo do czasu przyjazdu pogotowia, bądź bezpiecznie sami zawozimy go do szpitala.

Jak zabezpieczyć złamanie otwarte kończyny dolnej?

Tutaj sytuacja wygląda bardzo podobnie jak w przypadku złamania zamkniętego, aczkolwiek należy zwrócić uwagę na kilka kwestii:

• jeśli wystąpi silny krwotok → tamujemy go, robiąc opaskę uciskową, z jałowego opatrunku i bandaża. Ważne, aby ucisk nie był zbyt mocny, bo może narobić dodatkowych szkód, lecz na tyle silny, aby zatamować krwawienie,
• nie próbujemy połączyć fragmentów kości czy nastawić, możemy bardziej uszkodzić,
• jeśli są ciała obce w ranie → NIE WYCIĄGAMY, ani nie wciskamy ich głębiej, opatrunek w tym wypadku taki sam, jak w przypadku krwawienia.

Resztę procedur wykonujemy jak przy złamaniu zamkniętym.

Rozpoznanie i leczenie

Po udzieleniu najważniejszej pierwszej pomocy, wymagana jest natychmiastowa interwencja chirurgiczna. W tym celu lekarz, który przeprowadzi z nami dokładny wywiad i zwróci uwagę na objawy, skupi się na badaniu. W tym celu stosuje się głównie badania krwi (grupa krwi, hemoglobina, hematokryt, elektrolity i gazometria) oraz badania obrazowe, takie jak:

• prześwietlenie (RTG),
• ultrasonograficzne (USG),
• rezonans magnetyczny (MRI),
• tomografia komputerowa (CT).

Najczęściej jednak do zdiagnozowania złamania kończyny dolnej lekarz wybiera rentgen, dlatego, że jest to najszybsza metoda wykrycia i najdokładniejsza. Dodatkowo w przypadku złamania otwartego lekarz profilaktycznie podaje anatoksynę i surowicę przeciwtężcową.

Gdy już mamy komplet badań chirurg musi nastawić kości, aby przywrócić ich naturalne ustawienie. Ze względu na to, że jest to bardzo bolesny proces przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym bądź miejscowym na stole operacyjnym.
Dodatkowo należy wiedzieć, że zarówno złamanie kości udowej (zwłaszcza szyjki) jak i złamanie otwarte zawsze kończy się operacją.

Zdarzają się również takie złamania kończyn dolnych przy których konieczne jest zastosowanie płytek bądź śrub mocujących, aby wzmocnić stabilizację. Następnie chirurg musi zabezpieczyć uraz stosując szynę bądź gips na 4-8 tygodni. Podczas całego procesu powrotu do zdrowia pacjent dostanie od lekarza antybiotyk, leki przeciwbólowe, witaminy (D, C, K) oraz pierwiastki (wapń, cynk, fosfor, potas i magnez). Te dwa ostatnie są szczególnie ważne, aby nie zabrakło ich w diecie, gdyż sprzyjają szybszemu zrostu kości. Dodatkowo zaleca się w tym czasie unikać spożywania soli, kofeiny oraz alkoholu.

Należy również skorzystać w tym czasie z usług fizjoterapeuty, który nauczy jak sobie radzić w nowej sytuacji, chodzić o kulach, pomoże zniwelować ból oraz zaleci zestaw ćwiczeń w domu. Taka aktywność fizyczna podczas fazy gojenia jest szczególnie ważna, aby uniknąć zastojów krwi, limfy oraz zaników mięśniowych i je wzmocnić. Natomiast po zdjęciu opatrunku pomoże takiej osobie odbudować wzorzec ruchowy chodu, poprawić czucie, zmniejszyć przykurcze, a nawet zniwelować blizny.

W razie niepokojących objawów takich, jak: gorączka, opuchlizna czy zasinienie należy niezwłocznie udać się na kontrolę do placówki medycznej lub lekarza prowadzącego leczenie.

W momencie, gdy lekarz stwierdzi pełny zrost kostny, zagojenie się tkanek i zdejmie nam z nogi opatrunek, nastąpi zakończenie leczenia i powrót do pełnej sprawności. Jednak pamiętajmy, że jest to proces długotrwały i najważniejsza jest nasza chęć do współpracy z lekarzem i fizjoterapeutą.