USG tętnic szyjnych – jak wygląda, w jakim celu się je wykonuje i co można nim wykryć?

Badanie ultrasonograficzne tętnic szyjnych to jedno z częściej wykonywanych badań diagnostycznych. Jest nieinwazyjne, szybkie, bezpieczne i bezbolesne. W tym artykule omówimy, na czym dokładnie polega, wskażemy, kiedy warto je wykonać, a także odpowiemy na wiele pytań, w tym jak się do niego przygotować i czy trzeba być na czczo.

Badanie USG – co to właściwie jest? 

Badanie ultrasonograficzne, w skrócie USG, jest metodą diagnostyki obrazowej wykorzystującą fale ultradźwiękowe o różnej częstotliwości. To powszechnie stosowana i bezpieczna technika, która umożliwia uwidocznienie narządów, określenie ich wymiarów, głębokości położenia, obserwację ich przekroju i oglądanie narządów w ruchu. Badanie jest wykonywane przy pomocy ultrasonografu.

Badanie USG Doppler pozwala na ocenę przepływu krwi w naczyniach krwionośnych i umożliwia monitorowanie ich stanu. Pomiar przepływu krwi jest możliwy dzięki odbiciu fal ultradźwiękowych od krwinek czerwonych.

Na czym polega badanie USG tętnic szyjnych? 

USG tętnic szyjnych jest nieinwazyjnym badaniem obrazowym, które pozwala na ocenę dostępnych odcinków tętnic szyjnych wspólnych, tętnic szyjnych wewnętrznych i zewnętrznych. Określa morfologię (czyli wygląd) naczyń oraz pokazuje, w jaki sposób przepływa przez nie krew. 

Podczas badania ultrasonograficznego fale ultradźwiękowe o natężeniu nieszkodliwym dla organizmu są przekazywane w głąb ciała do badanego obszaru, a następnie odbijają się od struktur wewnętrznych, tworząc obrazy. Fale, rozchodząc się w tkankach, ulegają różnym zjawiskom, takim jak odbicie, załamanie, ugięcie, rozproszenie i absorpcja. Aby zapobiec odbiciu fali ultradźwiękowej przez powietrze, a przez to zakłóceniom obrazu, stosuje się bezbarwne, bezwonne żele. 

W trakcie wykonywania USG Doppler emitowane są fale ultradźwiękowe, które odbijają się od krwinek czerwonych, poruszających się w naczyniach i jednocześnie rejestrowane są zmiany częstotliwości dźwięków odbitych – nazywa się to efektem Dopplera. Pozyskane informacje są następnie przekształcane w obrazy lub wykresy, które ilustrują kierunek i prędkość przepływu krwi.

Etapy badania USG tętnic szyjnych

Tętnice szyjne są dobrze dostępne badaniu ultrasonograficznemu. USG z obrazowaniem dopplerowskim składa się z trzech etapów, które obejmują: ocenę naczyń w prezentacji B-mode w płaszczyźnie poprzecznej i podłużnej, badanie dopplerowskie znakowane kolorem oraz badanie z użyciem dopplera spektralnego. Lekarz porównuje tętnice po stronie lewej i prawej.

Badanie w prezentacji B-mode:

• Uwidacznia tętnice szyjne w przekroju poprzecznym i podłużnym, lokalizuje opuszkę tętnicy szyjnej oraz wysokość podziału tętnicy szyjnej wspólnej na tętnicę szyjną wewnętrzną i zewnętrzną.
• Określa przebieg, średnicę i morfologię (wygląd) naczyń. 
• Określa grubość kompleksu błony środkowej i błony wewnętrznej tętnicy szyjnej (z ang. initima-media complex – IMC).
• Wykrywa obecność zmian miażdżycowych.

Badanie dopplerowskie znakowane kolorem:

• Określa kierunek i charakter przepływu oraz zmiany jego prędkości.
• Pozwala ocenić drożność naczynia i wypełnienie jego światła.
• Określa lokalizację zwężeń.
• Pomaga w wykryciu blaszek miażdżycowych.

Badanie z użyciem dopplera spektralnego:

• Określa kierunek, charakter i prędkość przepływu krwi.
• Wspomaga w ocenie stopnia zwężenia naczyń oraz hemodynamicznych następstw zagięć i pętli w ich przebiegu.

Jakie są zalety badania ultrasonograficznego tętnic szyjnych? 

Badanie USG tętnic szyjnych niesie ze sobą wiele zalet, co wpływa na powszechność jego wykonywania:

• • Bezpieczeństwo dla pacjenta – dotychczas nie stwierdzono, aby badania ultrasonograficzne miały szkodliwe następstwa dla organizmu człowieka
  • Możliwość bezpośredniej wizualizacji morfologii zmian w naczyniach i pomiaru przepływu 
  • Brak promieniowania rentgenowskiego i jonizującego
  • Nieinwazyjność
  • Bezbolesność
  • Krótki czas trwania
  • Natychmiastowy wynik badania
  • Nie wymaga specjalnych przygotowań ze strony pacjenta.

Jakie są ograniczenia badania ultrasonograficznego tętnic szyjnych?

Mimo ogromnej ilości zalet, badanie USG tętnic szyjnych ma kilka ograniczeń:

• Jako technika zależna od umiejętności, interpretacja wyników i wykonanie USG tętnic szyjnych może zależeć od doświadczenia przeprowadzającego badanie lekarza.
• Zależność badania od klasy i parametrów technicznych aparatu USG.
• Dokładność badania jest zmniejszona w przypadku krętego przebiegu naczyń, wysokich rozwidleń naczyń oraz przy nadmiernie zwapniałych zmianach i w otyłości.
• Dużym wyzwaniem może być rozróżnienie pomiędzy subtotalnym zwężeniem a całkowitą niedrożnością naczynia.
• Przyczynami trudności w ocenie tętnic szyjnych mogą być również zaburzenia rytmu serca i tętniakowate poszerzenia naczyń u osób starszych.

Oczywiście, mimo tych ograniczeń, USG tętnic szyjnych nadal pozostaje niezwykle cennym narzędziem diagnostycznym w zakresie oceny stanu tętnic i wykrywania w nich wszelakich zmian.

Co ocenia badanie USG tętnic szyjnych? 

Badanie USG tętnic szyjnych ocenia następujące elementy:

• Przebieg, lokalizację i średnicę tętnic
• Morfologię ściany naczynia – grubość, obecność patologicznych zmian 
• Stopień zwężenia naczynia
• Grubość kompleksu błona wewnętrzna-błona środkowa (IMC) – dzięki temu parametrowi można wykryć nawet wczesne zmiany morfologiczne w obrębie naczyń 
• Obecność zmian miażdżycowych – lokalizacja, rozmiar, wygląd, zaawansowanie zmian, jednorodność, charakterystyka powierzchni, echogeniczność, obecność ewentualnych owrzodzeń
• Obecność zmian niemiażdżycowych – takich jak rozwarstwienie, dysplazja włóknisto-mięśniowa, zmiany popromienne
• Przepływ krwi – kierunek, prędkość w skurczu i rozkurczu, charakter

Co można wykryć badaniem USG tętnic szyjnych? Kiedy warto je wykonać? 

Badanie USG tętnic szyjnych wspiera wczesne wykrywanie i monitorowanie schorzeń naczyniowych. Dzięki niemu można wykryć różnego stopnia zwężenia naczyń, obecność blaszek miażdżycowych i zmian niemiażdżycowych, anatomiczne nieprawidłowości czy zmiany w przepływie krwi. Ponadto, bardziej zaawansowane aparaty ultrasonograficzne umożliwiają dokładniejszą ocenę wyglądu blaszki miażdżycowej.

Kiedy warto wykonać badanie ultrasonograficzne tętnic szyjnych?

• Gdy wystąpiły objawy neurologiczne udaru mózgu lub przemijającego ataku niedokrwiennego mózgu (TIA) – takie jak niedowłady, porażenia, zaburzenia czucia, mowy, świadomości, równowagi, widzenia
• U osób ze zwiększonym ryzykiem rozwoju miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych – chorzy na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, osoby z zaburzeniami lipidowymi, niewydolnością nerek
• Gdy w rodzinie występują przypadki miażdżycy, udaru mózgu, zawału serca
• U osób palących papierosy
• U osób z chorobą wieńcową 

• Przy podejrzeniu miażdżycy czy zwężenia tętnicy szyjnej
• Przy występowaniu szumów usznych, utraty przytomności, nasilonych zawrotów głowy w celu wykluczenia przyczyn naczyniowych
• Gdy lekarz wysłuchał stetoskopem szmer nad tętnicą szyjną
• Po uderzeniach i urazach okolicy szyi
• Po przebytych nowotworach głowy lub szyi leczonych radioterapią
• U osób kwalifikowanych do dużych zabiegów chirurgicznych, w tym operacji kardiochirurgicznych
• W celu kwalifikacji do zabiegów rewaskularyzacyjnych
• W celu monitorowania tętnic szyjnych po zabiegach naczyniowych, takich jak endarterektomia tętnic szyjnych (CEA) czy stentowanie tętnic szyjnych (CAS) – ocena efektów leczenia, wykrycie zwężeń nawrotowych, ocena postępu zmian miażdżycowych w pozostałych naczyniach 

Jakie choroby może wykryć badanie USG tętnic szyjnych?

USG dostarcza cennych informacji w diagnozowaniu i monitorowaniu takich schorzeń jak:

• Miażdżyca 
• Zwężenie tętnic szyjnych i ocena ryzyka udaru mózgu związanego ze zwężeniem
• Popromienne zwężenie tętnic szyjnych
• Restenoza (nawrót zwężenia) tętnicy szyjnej po zabiegu naczyniowym leczącym jej zwężenie 
• Rozwarstwienie tętnic szyjnych 
• Tętniak tętnicy szyjnej 
• Dysplazja włóknisto-mięśniowa 
• Choroba Takayasu

Czy są przeciwwskazania do badania USG tętnic szyjnych?

Badanie ultrasonograficzne tętnic szyjnych jest bezpieczne i nie ma do niego żadnych przeciwwskazań. USG można wykonać u każdego pacjenta. Może być utrudnione w przypadku świeżych ran czy oparzeń w obszarze szyi – wówczas lekarz indywidualnie podejmie decyzję, kiedy będzie możliwe przeprowadzenie badania.

Jak często wykonywać badanie USG tętnic szyjnych?

USG tętnic szyjnych można przeprowadzać tak często, jak zachodzi na to potrzeba. Zazwyczaj zaleca się coroczną kontrolę u osób z grupy ryzyka, do których należą m.in. osoby palące papierosy, z otyłością, nadciśnieniem tętniczym, zaburzeniami lipidowymi. Może być jednak wykonywane częściej, w zależności od sytuacji. 

Badanie powinno być niezwłocznie powtórzone w przypadku, gdy do poprzednich objawów dołączają się nowe lub gdy te wcześniejsze się nasilają. 

Jak się przygotować do badania USG tętnic szyjnych? Czy trzeba być na czczo? 

Badanie USG tętnic szyjnych jest proste i nie wymaga specjalnego przygotowania ze strony pacjenta. Nie trzeba być na czczo, więc można jeść i pić zgodnie ze swoim codziennym rytmem.

Warto założyć wygodne ubrania, w których można łatwo odsłonić obszar szyi i obojczyków do badania. Należy zdjąć biżuterię noszoną na szyi i długie kolczyki oraz związać włosy. Na badanie warto wziąć ze sobą wyniki poprzednich badań kontrolnych, zwłaszcza tych wykonywanych w celu diagnozowania danego schorzenia.

Przed badaniem nie należy stosować kremów czy balsamów na obszarze szyi, ponieważ mogą nieco utrudnić jego przebieg i dokładność.

Jak przebiega badanie USG tętnic szyjnych? 

Zazwyczaj pacjent jest proszony o leżenie na plecach z głową lekko odchyloną do tyłu i obróconą w stronę przeciwną do strony badania, aby zmaksymalizować ekspozycję i dostęp do dalszych odcinków tętnic szyjnych wewnętrznych i zewnętrznych. Ewentualnie badanie można wykonać w pozycji półleżącej. W przypadku pacjentów z krótszą szyją pomocne jest podłożenie wałka pod jego ramiona, o ile taka pozycja jest tolerowana – jeżeli nie, proponuje się wówczas pozycję siedzącą.

Podczas badania lekarz stoi za głową pacjenta lub obok niego. Na obszar szyi, gdzie znajdują się tętnice szyjne, nanoszony jest żel, który ułatwia przewodzenie fal ultradźwiękowych.

Badanie jest szybkie, proste i bezbolesne. Trwa zazwyczaj od 10 do 30 minut i nie wymaga znieczulenia. Po skórze nad przebiegającymi tętnicami lekarz przesuwa specjalną sondę – głowicę liniową o częstotliwości 5-7 MHz, która wysyła fale ultradźwiękowe i rejestruje ich odbicia.

Lekarz analizuje strukturę naczyń, przepływy krwi i ewentualne pojawienie się nieprawidłowości. Pacjent może być poproszony o zmianę pozycji lub wstrzymanie oddechu na kilka sekund, co ma pomóc w uzyskaniu dokładniejszego obrazu.

Jaki wynik badania USG tętnic szyjnych jest prawidłowy?

Wynik badania ultrasonograficznego tętnic szyjnych jest wypadkową wielu czynników, takich jak obecność zwężeń, zaburzeń przepływu czy współistnienie anomalii i rozwiniętego krążenia obocznego. Interpretuje je lekarz, który bierze pod uwagę indywidualne cechy pacjenta, czynniki ryzyka, oraz ewentualne objawy kliniczne. Dopiero łączne uwzględnienie wszystkich elementów pozwala na postawienie rozpoznania.

Prawidłowe tętnice charakteryzują się regularnym, okrągłym przekrojem poprzecznym. Nie ulegają kompresji podczas uciskania ich głowicą.

Prawidłowa grubość kompleksu błona wewnętrzna – błona środkowa (IMC) u osób dorosłych wynosi przeciętnie 0,6 mm u kobiet i 0,7 mm u mężczyzn, i zwiększa się wraz z wiekiem. Wartości powyżej tego zakresu mogą sugerować obecność zmian miażdżycowych w ścianie tętnicy.

Prawidłowe wyniki wskazują na brak znaczących zmian miażdżycowych i zwężeń.

Prawidłowy przepływ w tętnicy szyjnej wspólnej, wewnętrznej i zewnętrznej jest laminarny i pulsacyjny. Kierunek przepływu jest taki sam w trakcie całego cyklu pracy serca. Z kolei w opuszce tętnicy szyjnej i w rozgałęzieniach tętnic przepływ charakteryzuje się turbulentnością. 

Kto daje skierowanie na badanie USG tętnic szyjnych?

Skierowanie na badanie ultrasonograficzne tętnic szyjnych może zostać wystawione przez lekarzy różnych specjalizacji w zależności od powodów, dla których badanie jest zlecane. Wystawiają je między innymi lekarze rodzinni, kardiolodzy, neurolodzy czy chirurdzy naczyniowi. Skierowanie umożliwia bezpłatne wykonanie badania w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ).

Badanie można wykonać również prywatnie – wówczas skierowanie nie jest wymagane. Jest wykonywane za odpowiednią opłatą, różniącą się w zależności od placówki i specjalisty.

Podsumowanie 

1. Badanie ultrasonograficzne tętnic szyjnych umożliwia w bezbolesny, szybki i nieinwazyjny sposób ocenę struktury i funkcji tętnic szyjnych oraz przepływu krwi.
2. Badanie USG nie wykorzystuje promieniowania rentgenowskiego czy jonizującego, w związku z czym jest całkowicie bezpieczne dla pacjenta.
3. USG tętnic szyjnych trwa krótko i nie trzeba się do niego specjalnie przygotowywać. Nie jest wymagane bycie na czczo.
4. Badanie jest wykonywane najczęściej w pozycji leżącej, rzadziej półleżącej, z głową odchyloną do tyłu i lekko do boku.
5. Badanie USG tętnic szyjnych jest przydatne w przypadku schorzeń i sytuacji takich jak miażdżyca, stan po operacji naczyniowej, stan po udarze mózgu lub przemijającym ataku niedokrwiennym oraz przy obecności czynników ryzyka miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych.

Bibliografia

• Radiologia. Diagnostyka obrazowa rtg tk usg i mr. Red. Pruszyński, Bogdan; Cieszanowski, Andrzej . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2014, 774 s. ISBN 978-83-2004-772-1
• Interna Szczeklika 2020. Red. Prow. Piotr Gajewski, Wyd. 11, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020, ISBN 978-83-7430-628-7
• Madycki, Grzegorz, Gabriel, Marcin and Pawlaczyk, Katarzyna.”Zalecenia dotyczące wykonywania badań USG dupleks dopler tętnic szyjnych i kręgowych Polskiego Towarzystwa Chirurgii Naczyniowej.”. Kardiologia Polska 3(2014) 288-309 .
• Mizia-Stec, K., Haberka, M. & Gąsior, Z. Elementarz echokardiograficzny: ultrasonografia tętnic szyjnych i kręgowych. (2009).
• Elwertowski, M. & Małek, G. Standardy badań ultrasonograficznych Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego – aktualizacja. Badanie zewnątrzczaszkowych odcinków tętnic szyjnych oraz kręgowych. J. Ultrason. 14, 179–191 (2014).
• Latha, S., Samiappan, D. & Kumar, R. Carotid artery ultrasound image analysis: A review of the literature. Proc. Inst. Mech. Eng. [H] 234, 417–443 (2020)
• Murray, C. S. G., Nahar, T., Kalashyan, H., Becher, H. & Nanda, N. C. Ultrasound assessment of carotid arteries: Current concepts, methodologies, diagnostic criteria, and technological advancements. Echocardiogr. Mt. Kisco N 35, 2079–2091 (2018)