Udar mózgu

Co to jest udar?

Udarem lekarze określają sytuację, gdy w mózgu dochodzi do nagłych zmian w jego ukrwieniu, które trwają dłużej niż 24 godziny. Przez to, osoba która go doświadcza, może być w stanie zagrażającym zdrowiu i życiu. Dlatego, w takiej sytuacji, gdy podejrzewa się udar, niezwłocznie należy udać się do szpitala, by zbadać faktyczny stan zdrowia pacjenta. W takim przypadku najważniejszy jest czas. Liczy się każda chwila.

Ryzyko wystąpienia choroby wzrasta z wiekiem, zazwyczaj występują u osób w wieku około 65 lat. Jednak coraz częściej problem ten dotyka coraz młodsze osoby (20-35lat). Rzadko, ale zdarza się również u dzieci.

W jaki sposób powstaje udar?

Zaburzenia czynności mózgu mogą być miejscowe lub uogólnione. Dzieje się tak, gdy znajdzie się w nim zbyt duża ilość krwi, albo jest zablokowany jej dopływ.

Rodzaje udarów – podział

Istnieją dwa główne podziały:

1. Krwotoczny – często błędnie nazywany wylewem krwi do mózgu. Stanowi niemal 20% wszystkich przypadków. Jest to nagłe pęknięcie naczynia krwionośnego, które powoduje krwawienie w mózgu lub wokół niego. Krew podrażnia tkankę mózgową, co może powodować jego obrzęk i wzrost ciśnienia w głowie. Jest to najcięższy przypadek choroby, gdyż najczęściej kończy się śmiercią lub bardzo dużą niepełnosprawnością.

Wyróżniono tutaj dwa podtypy krwawień:

1. podpajęczynówkowy – czyli krwotok pojawiający się wokół mózgu. Powoduje go pęknięcie nieprawidłowego naczynia krwionośnego, np. tętniaka na powierzchni mózgu;
2. śródmózgowy – wewnątrz mózgu pojawia się krwawienie, które pochodzi z tętniczki mózgowej. Przyczyną może być wieloletnie wysokie ciśnienie krwi, które powoduje poszerzenie małych tętnic w mózgu i osłabienie ich budowy.
3. Niedokrwienny – występujący najczęściej (80% przypadków), nazywany zawałem mózgu – to zatrzymanie dopływu krwi do mózgu. Dzieje się tak, gdy jedno z naczyń krwionośnych zostaje zatkana i krew bogata w tlen i ważne składniki odżywcze nie może dopłynąć do części mózgu. Jeżeli takie zatrzymanie przepływu krwi trwa dłużej niż kilka minut, może dojść do nieodwracalnych zmian. Tkanka mózgowa może ulec uszkodzeniu. Jako, że większość przypadków związana jest z typem niedokrwiennym udaru, podzielono go jeszcze na dwa rodzaje:
4. zakrzepowy – powstaje, gdy tętnica, która doprowadza krew do mózgu, zatyka się z powodu znajdujących się w niej złogów tłuszczu. W zablokowanej w ten sposób tętnicy mogą tworzyć się skrzepy krwi, które spowalniają lub całkiem zamykają przepływ krwi do mózgu;
5. zatorowy – występuje, gdy skrzep lub cząsteczka krwi zwana zatorową przemieszcza się z innego naczynia krwionośnego lub tętnicy do mózgu. Często może pochodzić z serca lub dużej tętnicy szyjnej. Taki skrzep wędruje z krwią aż do mózgu. Tam powoduje blokadę przepływu krwi.

Wystąpić może również zdarzenie zwane miniudarem, które jest przemijającym niedokrwieniem mózgu. Wiąże się z pojawiającymi się zaburzeniami dostarczania krwi do mózgu. Objawy szybko ustępują, jednak zagrożenie wzrasta. Osoby po przebytym miniudarze mogą doświadczyć prawdziwego w ciągu kilku dni, bądź tygodni.

Jak rozpoznać udar?

Warto znać objawy, które powinny nas zaalarmować i spowodować reakcję – szybkie wezwanie pomocy. Jednak nie każdy pacjent ma od razu widoczne symptomy uszkodzenia w mózgu. Często mogą pojawiać się objawy ostrzegawcze, które same ustępują. Wiążą się one z miniudarami, które mogą poprzedzać w niedługim czasie wystąpienie właściwej choroby.

Stworzono do angielskiego słowa FAST (tłum. szybki), odpowiednie hasła, które mogą pomóc w rozpoznaniu choroby. Co najważniejsze, nie wszystkie z objawów muszą wystąpić, aby potrzebne było wezwanie pomocy.

F (ang. face) – twarz – zmiany widoczne na twarzy, jak opadający kącik ust, oka, lub niesymetryczny wyraz twarzy, problemy z widzeniem, niedowidzenie na jedno oko lub podwójne widzenie;

A (ang. arm) – ramię – może wystąpić jednostronne niedowład, osłabienie mięśniowe albo paraliż rąk, lub ciała po jednej stronie;

S (ang. speech) – mowa – widoczne niepokojące zmiany w wymowie, zaburzenia i trudności w wypowiadaniu słów (niewyraźne ich mówienie), bełkotanie, niemożność złożenia zdania;

T (ang. time) – czas – należy pamiętać, że czas odgrywa tu bardzo istotną rolę. Im szybciej chory trafi pod opiekę neurologów, tym lepsze ma szanse na szybkie zatrzymanie postępujących zmian.

Dodatkowo mogą pojawić się bóle i zawroty głowy, nudności i wymioty, zaburzenia równowagi.

Jak pomóc osobie, u której podejrzewamy udar?

Natychmiast powinno się zadzwonić po pomoc. Czas gra tu najważniejszą rolę, dlatego tak ważne jest, by chory znalazł się jak najszybciej w placówce, która ma oddział udarowy. To, co można zrobić w domu w czasie oczekiwania na karetkę pogotowia, to zabezpieczyć daną osobę, aby nie pogorszył się jej stan. Dlatego też, powinno się ułożyć chorego w pozycji bocznej bezpiecznej i do przyjazdu pomocy cały czas monitorować oddech i krążenie.

Kto leczy osoby po udarze?

Aby lekarz – neurolog, neurochirurg –  mógł rozpoznać chorobę, wykonuje wstępne badania neurologiczne, by ocenić stan przytomności, mowę, czucie, siłę mięśniową, zaburzenia widzenia. Następnie bada pacjenta, by sprawdzić ciśnienie tętnicze i to, jak pracuje serce. W miarę możliwości przeprowadza z chorym wywiad, a gdy nie jest to możliwe, to ze świadkami zdarzenia.

Kolejno zlecane są badania krwi i badania obrazowe mózgu. Może to być tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny. Na podstawie wyników tych badań ocenia się, jaki obszar mózgu mógł ulec uszkodzeniu. Niekiedy wykonuje się dodatkowo badanie USG mózgowia.

Jak się leczy udar?

Leczenie ściśle związane jest z rodzajem zdarzenia w mózgu. Szybko podjęte kroki i skutecznie dobrana metoda leczenia są w stanie zapobiec skutkom długotrwałej niepełnosprawności i uratować życie pacjenta.

Jeżeli udar wywołało krwawienie – stosuje się leki obniżające ciśnienie krwi, jednak często niezbędny jest jednak zabieg chirurgiczny. W czasie operacji usuwa się powstałego krwiaka i tamuje krwawienie. Zabiegu dokonuje się poprzez wprowadzenie elastycznej rurki (cewnika) do tętnicy w pachwinie i stamtąd przez naczynia krwionośne prowadzi się go aż do mózgu. Cewnik hamuje krwawienie. Niekiedy, aby powstrzymać wypływ krwi w mózgu, potrzebne jest bardziej inwazyjne podejście – poprzez usunięcie fragmentu czaszki. Neurochirurg ma wtedy dostęp do uszkodzonego miejsca. Często zabieg taki trwa kilka godzin.

Przy niedokrwieniu mózgu – celem najważniejszym jest, aby jak najszybciej przywrócić dopływ krwi do dotkniętego chorobą obszaru mózgu. Zaczyna się przede wszystkim od podania odpowiednich leków. Pomagają one rozbić lub rozpuścić skrzep, który tamuje dostęp krwi do mózgu i udrażnia naczynia krwionośne. Niekiedy stosuje się metodę zabiegową – poprzez cewnik, który ma poszerzyć zwężone miejsce. Czasem niezbędne jest też chirurgiczne usunięcie skrzepliny.

Jakie są skutki udaru?

Dolegliwości spowodowane udarem mogą być czasowe lub trwałe. Rokowania zależą od tego, jak duża część mózgu została uszkodzona, jaki jest aktualny stan zdrowia pacjenta, to jak szybko został zdiagnozowany i wdrożono leczenie.

Do skutków choroby zalicza się:

• niepełnosprawność ruchową – niedowład, zaburzenia napięcia mięśniowego, przykurcze mięśni;
• zaburzenia pamięci, koncentracji, postrzegania, otępienie;
• problemy emocjonalne – depresja, napady lęku, problemy natury psychicznej;
• zaburzenia metaboliczne – wahania cukru we krwi;
• napady padaczkowe;
• powikłania związane z układem krążenia, zakrzepica żył;
• dolegliwości takie, jak odleżyny;
• różnego rodzaju infekcje: zakażenia dróg moczowych, dróg oddechowych;
• zależnie od stopnia niesprawności – izolacja od świata, obniżenie jakości życia.

Komórki w mózgu, które uległy uszkodzeniu – obumarły. Nie są w stanie się zregenerować, Jednak mózg jest w pewien sposób „plastyczny”. Jego komórki potrafią częściowo przejąć funkcje komórek, które zostały zniszczone. Odpowiednia rehabilitacja także pomaga w dużej mierze odzyskać utraconą sprawność.

Jak zapobiegać?

Osoby zdrowe, by uniknąć zachorowania, powinny stosować profilaktykę przeciw chorobom, które zwiększają ryzyko udaru, są to nadciśnienie tętnicze, miażdżyca i cukrzyca. Osoby, które raz doświadczyły udaru, są w grupie ryzyka ponownego jego wystąpienia. Dlatego, by zapobiec kolejnej takiej sytuacji, warto zmienić styl życia i stosować się do następujących zaleceń:

• Rzucenie palenia – dla osób palących, to jeden z najlepszych sposobów, by zmniejszyć ryzyko kolejnego udaru i poprawić stan zdrowia ogólnego.
• Unikanie lub znaczące ograniczanie spożywania alkoholi.
• Zdrowa dieta – wielu ekspertów poleca dietę śródziemnomorską, bogatą w potas, ale należy ograniczyć ilość soli w diecie.
• Regularna kontrola cukru we krwi.
• Ćwiczenia fizyczne – przede wszystkim regularnie wykonywane, nawet niewielka aktywność, byle regularna, może przynieść dobre efekty.
• Regularna kontrola ciśnienia tętniczego, utrzymywanie wartości najlepiej poniżej 140/90mm Hg.
• Utrzymywanie wagi ciała, która jest w normie – unikanie nadwagi.
• Ograniczenie stresu w życiu.