Tętniak mózgu

Wieloletnie nadciśnienie tętnicze czy miażdżyca, zwłaszcza gdy są nieleczone bądź w niewłaściwy sposób znacznie osłabiają naczynia krwionośne i prowadzą do groźnych powikłań. Podobnie dzieje się, gdy człowiek rodzi się z wadami wrodzonymi dotyczących różnych genów lub przypadłości. W analogiczny sposób powstają tętniaki mózgu, jednakże przyczyn ich tworzenia może być znacznie więcej. Zdarza się, że człowiek żyje z nimi całe życie i nie ma nawet świadomości o ich istnieniu, a umiera z całkowicie innej przyczyny. Sprawy komplikują się w momencie, gdy dojdzie do pęknięcia tętniaka.

Czym w ogóle jest tętniak i jak często występuje w populacji?

Tętniakiem nazywa się znaczne, patologiczne poszerzenie naczynia krwionośnego w określonym jego miejscu, które jest całkowicie wypełnione krwią. Do ich powstawania dochodzi przez nadmierne osłabienie ściany naczynia w określonym miejscu. Najczęściej tętniaki są wrodzone, jednakże mogą być również przyczyną wieloletniej miażdżycy bądź nadciśnienia. W większości przypadków dochodzi do rozszerzenia się różnych tętnic, jednak stosunkowo bardzo rzadko schorzenie dotyka żyły. Tętniaki są zróżnicowane na kilka rodzajów oraz na kilka podziałów pod względem wielkości. Wyróżnia się workowate i prosowate tętniaki mózgu, wrzecionowate, rozwarstwiające, prawdziwe lub rzekome. Najczęściej dotykają one serca, które są zwykle powikłaniem zawału mięśnia sercowego oraz aorty. Jednakże mogą pojawić się na:

• Tętnicy udowej.
• Tętnicy podkolanowej.
• Tętnicy płucnej.
• Tętnicach trzewnych.
• Tętnicach nerkowych.
• Tętnicach mózgowych, czyli inaczej mózgu.

Ten ostatni może przejawiać się pod trzema postaciami, jako prosowaty, czyli mikrotętniak, wrzecionowaty i workowaty.

Workowate tętniaki tworzą duże uwypuklenia w ścianach naczyń, przypominając kształtem worki i stąd taka ich nazwa. Ważnym jest dodać, że ten rodzaj tętniaków występuje w 80% wszystkich dotyczących mózgu i najczęściej ulegają pęknięciom.

Tętniaki wrzecionowate występują na tętnicy środkowej i podstawnej mózgu i najczęściej powstają na skutek zmian miażdżycowych.

Tętniak mózgu najczęściej jest wykrywany w miejscu koła tętniczego mózgu, zwanego Willisa bądź rozwidlenia poszczególnych tętnic na gałęzie dalsze u podstawy czaszki. Dokładnie lokalizując, najczęściej pojawiają się na tętnicy łączącej przedniej bądź tylnej, środkowej mózgu lub tętnicy szyjnej wewnętrznej przy jej dalszym odcinku.

Tętniaki znacznie częściej występują, bo nawet około 6-krotnie u mężczyzn niż u kobiet. Wynika to z towarzyszącej Paniom ochrony hormonalnej, która dodatkowo wzmacnia układ sercowo-naczyniowy przed różnymi schorzeniami, a czego Panowie nie mają. Jednakże są populacje, u których większa liczba zachorowań występuje jednak u Pań.

Dodatkowo rozróżniając je na wrodzone i nabyte, te pierwsze dominują u zdrowych, młodych osób, natomiast nabyte za życia u osób po 60. roku życia. Tętniaki są późno wykrywane, gdyż ich powstawanie jest rozłożone na długi odcinek czasu. Najczęściej wykrywa się między 40. a 60. rokiem życia. Dodatkowo według różnych statystyk częstość występowania tętniaka mózgu w populacji szacuje się na około 0,2-8%.

Jakie są przyczyny powstawania tętniaków?

Przyczyn powstawania tętniaków jest niesamowicie dużo, jednakże specjaliści za pomocą badań naukowych wytypowali te najbardziej istotne. Zaliczane do nich jest:

1. Wieloletnie nadciśnienie krwi, które osłabia, a w efekcie uszkadza ściany naczynia, przez długotrwałe ich rozpychanie.
2. Wrodzona wada, gdzie tętnice mają znacznie osłabioną strukturę.
3. Wszelkie nieprawidłowości rozwojowe znajdujące się w okolicy koła tętniczego mózgu.
4. Przebyte urazy, zwłaszcza te dotyczące klatki piersiowej czy wstrząsu mózgu.
5. Miażdżyca, w głównej mierze ta, która trwa latami i jest nieleczona.
6. Nadciśnienie tętnicze.
7. Różnego podłoża infekcje naczyń krwionośnych.
8. Stany zapalne ścian tętnic.
9. Angiopatie cukrzycowe.
10. Wielotorbielowatość nerek.
11. Starzenie się organizmu, podaje się wiek powyżej 60. roku życia jako podatny na powstanie tętniaka.
12. Predyspozycje genetyczne.
13. Rasa ludzka – 2 razy częściej powstają u ludzi czarnych, gdyż często u nich dochodzi do krwawienia podpajęczynówkowego.
14. Wystąpienie tętniaka w przeszłości zwiększa ryzyko powstania kolejnego.
15. Palenie różnego rodzaju papierosów oraz nikotynizm.
16. Nadużywanie alkoholu i/lub narkotyków.

Tętniaki mózgu w większości przypadków mają charakter wrodzony, jako wada genetyczna, ale zdarzają się one nabyte. Sprzyjają temu powyższe choroby bądź prowadzony nieodpowiedni tryb życia, obciążający naczynia krwionośne.

Jakie są typowe objawy świadczące o tętniaku?

Najczęściej większość tętniaków rozwijających się w danym naczyniu, nie daje żadnych specyficznych objawów dla chorego. Dodatkowo zdarzają się sytuacje, że człowiek żyje z nim całe życie i umiera z nim z zupełnie innych powodów lub ustępują całkowicie samoistnie. Tętniaki tej struktury anatomicznej dają objawy głównie, gdy urosną do dużych rozmiarów, a wtedy przez swoją objętość uciskają na mózg, dając różne objawy. Chora osoba może odczuwać wtedy silne bóle głowy i karku, zaburzenia widzenia czy mowy, jednakże jest to uzależnione od miejsca występowania ucisku przez tętniaka. Natomiast rozpoznaje się tętniaki w najgorszym momencie, kiedy dochodzi do jego pęknięcia. Jednakże, zanim do tego dojdzie, często są wykrywane zupełnie przypadkiem, podczas przeprowadzania badań z zupełnie innych powodów. Istnieje wiele tak zwanych nieswoistych objawów, na które wielu z pacjentów się uskarża. Są to:

• Częste bóle głowy.
• Opadające powieki lub jedna z nich.
• Podwójne widzenie, które nie chce się korygować na wizytach u okulisty.
• Widoczne poszerzenie jednej ze źrenic.

Co zrobić, gdy dojdzie do pęknięcia tętniaka mózgu?

Im bardziej tętniak zwiększa swoją średnicę, tym mniej odporne na zwiększające się znacznie podwyższone ciśnienie są ściany zaatakowanego naczynia. Taka sytuacja, zwłaszcza nieleczona prowadzi w pewnym momencie do pęknięcia takiego naczynia i rozległego krwawienia, co stanowi ogromne zagrożenia dla życia pacjenta. Do pęknięcia najczęściej dochodzi wskutek znacznie podwyższonego ciśnienia, na które ma wpływ głównie wysiłek fizyczny, aktywność seksualna, silny stres bądź gwałtowny i mocny uraz głowy. Zdarza się, bo prawie u ⅓ przypadków, że pęknięcie tętniaka następuje w nocy podczas snu.

Taka sytuacja musi być natychmiast zgłoszona w szpitalu bądź telefonicznie dzwoniąc na numer alarmowy, czyli 112. Jest to szczególnie ważne, ponieważ taki przypadek, który nie skonsultuje się niezwłocznie z lekarzem, ma bezpośrednie zagrożenie dla swojego życia. Dodatkowo nie ma obawy, że chory nie rozróżni dolegliwości od zwyczajnego bólu głowy. Jest on na tyle mocny, że pacjenci opisują go jako najsilniejszy, jaki kiedykolwiek w życiu mieli.

U niektórych chorych w chwili pęknięcia tętniaka mózgu dochodzi do ostrych zaburzeń mowy, utraty przytomności, a nawet do zapadnięcia w śpiączkę.

Dodatkowo mogą wystąpić groźne powikłania po pęknięciu tętniaka mózgu, jak:

• Udar mózgu.
• Poważne uszkodzenia mózgu.
• Krwotok podpajęczynówkowy.
• Wodogłowie.
• Afazja, czyli utrata zdolności mówienia.
• Paraliż ciała – kończyn bądź twarzy.
• Obrzęk płuc.
• Zaburzenia w przepływie krwi.
• Rozwinięcie się skrzepliny w środku danego tętniaka.
• Atak padaczki pourazowej bądź ogólne napady mimo, że nigdy wcześniej nie nastąpiły.
• Zaburzenia rytmu serca.
• Zawał serca.
• Wrzody na żołądku, czyli wrzody Cushinga.
• Zgon pacjenta.

Ważnym jest edukować społeczeństwo o takich wypadkach medycznych, gdyż w przypadku tętniaka, a dokładnie jego pęknięcia zwykle dochodzi do 50-60% zgonów wśród wszystkich chorych.

Jak rozpoznać tętniaka?

W sytuacji, gdy podejrzewa się występowanie tętniaka, lekarz zaleca poszczególne badania. Jednakże zanim to nastąpi, konieczne jest przeprowadzenie odpowiedniego wywiadu. Specjalista koniecznie w przeprowadzonym wywiadzie bierze pod uwagę 2 najważniejsze kwestie:
a) Czynniki osobnicze pacjenta, czyli wiek, używki, współistniejące inne choroby przewlekłe oraz czy kiedykolwiek wystąpiło krwawienie podpajęczynówkowe.
b) Szczegółowy opis tętniaka, ocenia się tutaj jakiego jest charakteru, jakiej wielkości, kształtu, struktury, morfologii i podaje jego dokładną lokalizację.

W zależności od konkretnego przypadku pacjenta medyk ma do wyboru odpowiednie badania, które w różny sposób mogą określić stan chorobowy.

Punkcja lędźwiowa, czyli badanie płynu mózgowo-rdzeniowego wykonywane w podejrzeniu krwawienia podpajęczynówkowego, które zazwyczaj występuje przy pęknięciu tętniaka.

Tomografia komputerowa mózgu – ukazuje krwawienie wewnątrzczaszkowe oraz ujawnić występowanie tętniaka i go scharakteryzować.

Angiografię tętnic mózgowych za pomocą dodania kontrastu. Umożliwia to dokładne zbadanie średnicy, zwężeń, poszerzeń czy dokładnego przebiegu naczyń krwionośnych.

Rezonans magnetyczny mózgu obrazuje uszkodzone obszaru mózgu i krwiaki wewnątrzczaszkowe.

Badania radiologiczne jak np. zdjęcie rentgenowskie.

Badanie ultrasonograficzne, czyli USG głowy, jednak rzadko jest stosowane.

Metody leczenia tętniaka tętnic mózgu

Po wykonaniu całej serii badań tętniaka specjalista radiologii bądź diagnostyki obrazowej ustala dokładne rozpoznanie i diagnozę. W tym celu kontaktują się oni również z neuroradiologiem lub neurochirurgiem. Leczenie tętniaka mózgu w zależności od decyzji podjętej przez lekarzy może być zachowawcze bądź operacyjne. Do określenia charakteru terapii korzysta się z określenia kilku wytycznych, a dokładnie:

• Rozmiarów tętniaka.
• Wieku pacjenta.
• Ogólnego stanu i samopoczucia pacjenta.
• Innych okoliczności, które mogłyby mieć wpływ na wybór leczenia.

Tomografia komputerowa jest w stanie ukazać czy występuje tętniak i w jakich rozmiarach lub czy doszło do jego pęknięcia. W pierwszej sytuacji specjaliści, jak neurolodzy czy neurochirurdzy decydują o rodzaju postępowania leczniczego. Natomiast w przypadku jego pęknięcia konieczne jest niezwłoczne wykonanie operacji neurochirurgicznej, gdyż tutaj liczy się czas.

Istnieją dwie metody leczenia tętniaka mózgu.

Stosowana jest embolizacja, czyli specjalny zabieg neuroradiologiczny, gdzie poprzez naczynia krwionośne dochodzi do wprowadzenia specjalnego materiału – cienkiego drucika, a po nim umieszczeniu wielu sprężynek. Zamykają one cały patologiczny fragment tętnicy, co znacznie zmniejsza ryzyko pęknięcia danego tętniaka. Korzystną zaletą tego zabiegu oprócz samego aspektu leczniczego jest również fakt, że wykonuje się to bez otwierania czaszki i uznaje się za znacznie bezpieczniejszy niż bezpośrednie operacje. Należy dodać, że podczas jednego zabiegu nie zawsze dochodzi do wypełnienia całego tętniaka sprężynkami, a w takiej sytuacji potrzebne będzie przeprowadzenie kolejnego etapu embolizacji. Jest to ważne, gdyż sukcesem w wyleczeniu tętniaka jest całkowite wyłączenie go z krążenia.

Operacje są rzadko stosowane i tylko w pilnych przypadkach, gdyż zwłaszcza u osób starszych niosą za sobą duże ryzyko powikłań, a nawet zgonu pacjenta. Najczęściej jednak wybiera się leczenie operacyjne w kilku sytuacjach:

• duże rozmiary tętniaka,
• powtórne pęknięcie tętniaka mózgu,
• występowanie niepokojących objawów, jak silne i nagłe bóle głowy oraz zaburzenia narządu słuchu czy wzroku.

Klipsowanie operacyjne polega na otwarciu czaszki poprzez jej przecięcie (kraniotomia), a następnie założenie specjalnego metalowego klipsa na tętniaka. Dochodzi do tego w dwóch miejscach naczynia, przed oraz za poszerzeniem tętniakowatym. Dzięki temu uzyskuje się odcięcie tętniaka mózgu od kolejnego dopływu krwi, a przy tym zmniejszenia ryzyka jego pęknięcia.

Jednakże klipsowanie niesie ze sobą również fakt, że odcinek, w którym doszło do założenia klipsów, jest całkowicie odcięty z przepływu krwi, a co za tym idzie brak ukrwienia dla danego obszaru mózgu. Z racji tego, nie zawsze można coś takiego wykonać.

W sytuacji, gdy tętniak powstał w bardzo ważnym życiowo miejscu naczynia, musi ono pozostać drożne. Tutaj zostaje jedyna możliwość, jak wycięcie tętniaka i zszycie naczynia, aby krew bez żadnych komplikacji mogła w nim swobodnie przepływać.

W przypadku wystąpienia przeciwwskazań do nałożenia klipsa stosowane są dwie inne metody. Jest to trapping i wrapping. Pierwsze polega na całkowitym wyłączeniu z obiegu zamienionych patologicznie naczyń, a wytworzeniu nowych połączeń naczyniowych. Ta metoda jest wykorzystywana w sytuacji, gdy ma się do czynienia z tętniakiem olbrzymim. Natomiast wrapping polega na owinięciu tkanka mięśniową całej zmiany na tętnicy.

Całość zabiegów operacyjnych może potrwać od kilkudziesięciu minut do nawet kilku godzin, a długość hospitalizacji takiego pacjenta określa się w zależności od jego stanu klinicznego i powodzenia w przebiegu samej operacji.

Ważną kwestią dalszego leczenia jest zażywanie odpowiednich przepisanych przez doktora leków i rehabilitacja ruchowa, gdzie ogromne znaczenie ma kontrola ciśnienia tętniczego. Ciśnienie jest ważną kwestią, gdyż jego monitorowanie może pomóc uchronić przed wystąpieniem kolejnego krwawienia wewnątrzczaszkowego.

Poprzez zastosowanie powyższych dwóch metod leczenia, czyli embolizacji lub zaklipsowania dochodzi do odłączenia tętniaka z przepływu krwi. Ze względu na wykonanie tych czynności dochodzi do wyleczenia tętniaka.

Co robić po zakończeniu leczenia?

Nie ma jednej złotej rady, jak zapobiec wystąpieniu tętniaka z racji różnorodnych przyczyn jego występowania. Jednakże istnieje cała seria zaleceń co robić po zakończeniu terapii tętniaka, aby nie dopuścić do powstania kolejnego lub aby zapobiec pęknięciu obecnego. Zaleca się:

1. Rzucić palenie.
2. Leczyć nadciśnienie – 140/90 nie powinno przekraczać tych wartości u zdrowych ludzi oraz pamiętać o regularnym przyjmowaniu leków przeciwnadciśnieniowych.
3. Ograniczyć spożywanie soli w przyjmowanych posiłkach.
4. Pić wodę z niską zawartością sodu.
5. Utrzymywać prawidłową masę ciała, a ludziom otyłym zaleca się dążenia do uzyskania prawidłowej wagi.
6. Stosować dietę przeciwmiażdżycową.
7. Regularnie uczęszczać na wizyty kontrolne oraz wykonywać badania kontrolne oceniające stan tętniaka, oraz naczyń krwionośnych. Zaleca się wykonywać je co 6-12 miesięcy w poradni neurochirurgicznej.
   Warto pamiętać, aby idąc na wizytę kontrolną do specjalisty zabrać ze sobą cały komplet przeprowadzonych badań i opisów wykonanych zabiegów.