Świnka

Na świecie panuje wiele chorób endemicznych, czyli takich, na które zachorowalność występuje stale i niezmiennie. Takim przypadłością zazwyczaj stara się zapobiegać poprzez szczepienia, które w wielu krajach są obowiązkowe. Jest to najlepszy ze sposobów walki z chorobą, jak i również działań profilaktycznych, gdyż wytwarza trwałą odporność organizmu na danego wirusa już do końca życia. Jedną z takich chorób jest znana i popularna świnka, która objawia się powiększeniem ślinianek przyusznych.

Czym jest świnka i jak często występuje w populacji?

Nagminne zapalenie przyusznic, potocznie zwane świnką jest chorobą zakaźną wywołaną przez wirus, która występuje tylko i wyłącznie u człowieka, a najczęściej u dzieci. Zakażenie odbywa się poprzez drogę kropelkową, a dokładnie przez bezpośredni kontakt ze śliną osoby zakażonej, może to być nawet kontakt z naczyniami czy sztućcami chorego.

Mimo, iż jedynym nosicielem wirusa jest człowiek okres wylęgania może wynosić nawet do trzech tygodni, jednakże najczęściej podawane jest około 17. dni. Chory może zarażać innych już nawet od pierwszych 2 dni przed wystąpieniem jakichkolwiek początkowych objawów. Zakaźność dla otoczenia kończy się dopiero około 10 dni już po ustąpieniu wszystkich objawów.

Najwięcej zachorowań jak w większości chorób endemicznych powstaje wczesną wiosną bądź w miesiącach jesienno-zimowych, jednakże znacznie rzadziej, acz mogą one występować przez cały rok. Rocznie choruje około 3000 osób na wirus świnki, gdzie największa liczba notowana jest wśród przedszkolaków lub uczniów szkoły podstawowej.

Jakie są przyczyny występowania świnki?

Zarazić się chorobą można od osób chorych, które nie wiedzą o powstałym u nich zakażeniu ze względu na brak wystąpienia jakichkolwiek objawów lub u takich, którzy nie przestrzegają zasad higienicznych, jak zasłanianie chusteczką bądź ubraniem ust i nosa podczas kasłania. Choroba najczęściej dotyka dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym w wieku 5-15 lat, aczkolwiek u osób dorosłych również się pojawia. Za przyczynę wywołania tej choroby zakaźnej odpowiada wirus RNA z rodziny paramyksowirusów, dla którego drogą namnażania i przenoszenia jest ludzka ślina. Po przedostaniu się do błon śluzowych poprzez jamę ustną, gdzie może się namnażać przenika do krwioobiegu i poprzez krew rozchodzi się po całym organizmie.
Dodatkowo warto zaznaczyć, że na świnkę chorują praktycznie wszyscy dorośli, którzy nie zostali zaszczepieni w okresie dziecięcym na tego wirusa.

Jakie występują objawy i do czego może doprowadzić wystąpienie świnki?

Choroba zakaźna, jaką jest świnka zazwyczaj przebiega dość łagodnie, a bardzo rzadko występuje z ciężkim przebiegiem. Warto dodać, że u prawie 30% wszystkich zakażonych dana jednostka chorobowa przebiega całkowicie bezobjawowo, co utrudnia działania sanitaryjne dla samego chorego, gdyż może nie wiedzieć o zaistniałym zakażeniu. Objawy są bardzo charakterystyczne, które identycznie pojawiają się zarówno u dzieci jak i u dorosłych. Najbardziej charakterystycznym symptomem jest bolesne powiększenie ślinianek przyusznych, najszybciej zauważalne, jako znaczne powiększenie obwodu szyi, lecz nie występuje u każdego. Zazwyczaj obrzęk początkowo dotyka ślinianek tylko po jednej stronie, a do 3 dni od tego zdarzenia atakuje również drugą stronę przyuszną. Zdarza się, że obrzęk atakuje również inne ślinianki, jak podjęzykowe czy podżuchwowe. Jednakże, nie jest to cecha typowa dla każdego przypadku świnki. Choroba pojawia się często w dość niecharakterystyczny sposób, który nie trudno pomylić z przeziębieniem, zapaleniem w obrębie głowy i szyi czy inna chorobą. Dodatkowe objawy bardzo często sprzyjające w przypadku zachorowania na świnkę to:

• Podwyższona temperatura ciała, nawet do 40 stopni Celsjusza.
• Złe samopoczucie i ogólne osłabienie.
• Brak apetytu oraz wrażliwość na kwaśne pokarmy.
• Ciągłe uczucie senności.
• Bóle ucha.
• Bóle głowy i mięśni.
• Bóle brzucha.
• Wymioty bądź biegunka, często w sytuacji zajęcia trzustki przez wirus.
• Dolegliwości bólowe pojawiające się w chwili otwierania szczęki czy nawet żucia.
• Suchość w jamie ustnej wywołana ograniczeniem produkcji śliny przez zaatakowane ślinianki.
• Obrzęk i zaczerwienienie widocznych ślinianek wewnątrz jamy ustnej.
• Nabrzmiała i blada skóra w okolicy uszu, szyi i twarzy.

Dodatkowo mogą pojawić się bóle mięśni i głowy, światłowstręt, wymioty czy sztywność karku w przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Jest to dość częsta wstępna postać kliniczna świnki, jednakże występuje zazwyczaj w sposób łagodny u dzieci. Warto zaznaczyć, że zwłaszcza u małych chłopców i nastolatków płci męskiej, wirus zajmuje inne narządy. Najczęściej objawia się to zapaleniem trzustki, gruczołu piersiowego czy jąder, które dają o sobie znać poprzez silny i ostry ból oraz powiększenie samego narządu.

W przypadku zachorowania na świnkę powikłania mogą wystąpić zarówno u dzieci, jak i dorosłych poprzez zakażenie różnych części ciała. Zanotowano poprzez najczęstsze pojawianie się:

• Zaburzenia koordynacji ruchowej ciała, czyli ataksja.
• Zapalenie rdzenia kręgowego.
• Porażenie nerwów czaszkowych.
• Głuchota.
• Zapalenie mięśnia sercowego.
• Zapalenie trzustki, stawów, tarczycy, błędnika, spojówek czy nerek.
• Zapalenie jąder bądź jajników, jedno lub obustronne, które nieleczone prowadzi do bezpłodności.
• Rozwinięcie się cukrzycy.
• Ostre zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
• W przypadku kobiet będących w I trymestrze ciąży istnieje bardzo wysokie ryzyko poronienia.

Wszystkie powyższe zdarzają się rzadko i częściej występują u osób dorosłych niż u dzieci z wyjątkiem zapalenia opon mózgowych, jednakże nie ma na to reguły. Najważniejszym jest jednak pamiętać o konsultacji z lekarzem nawet w sytuacji wystąpienia lekkich dolegliwości.

Co zrobić w sytuacji wystąpienia objawów i jak stawiana jest diagnoza w przypadku świnki ?

W sytuacji, gdy wystąpią jakiekolwiek z powyższych opisanych objawów zarówno u dziecka, osoby dorosłej czy kobiety w ciąży należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu w trybie natychmiastowym. Lekarz, najlepiej pediatra lub internista zbierze wszystkie informacje za pomocą szczegółowego wywiadu o niepokojących symptomach i możliwego źródła zakażenia. W tym celu wykonuje się badania laboratoryjne poprzez oznaczenie OB, CRP, podstawowej morfologii czy amylazy we krwi lub moczu chorego. Dodatkowo w diagnostyce stosowana jest izolacja wirusa czy często używane testy serologiczne. Są one świetną metodą wykrywającą wirusa, gdyż z jego pomocą są oznaczane przeciwciała IgG lub IgM, których dodatni wynik świadczy o występującym ostrym stanie świnki. W przypadku pacjentów z podejrzeniem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych zaleca się wykonać badanie punkcji lędźwiowej.
Bardzo ważnym jest ustalenie dokładnej przyczyny wystąpienia objawów, gdyż dolegliwości mogą występować ze strony różnych narządów czy u chłopców jąder, co może świadczyć o innej jednostce chorobowej, jaką jest ostra moszna.

Szczególnie istotnym jest wykonanie powyższych badań w celu zróżnicowania świnki z innymi chorobami o podobnych dolegliwościach. Jest to w głównej mierze gronkowiec, wirus paragrypy, toksoplazmoza nabyta, nowotwory, alergie czy limfocytowe zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.

Najważniejszym dla rozpoznania jest dla lekarza fakt czy osoba chora przeszła przez obowiązkowe szczepienia w odpowiednich dawkach na choroby endemiczne. Gdyż możliwość zarażenia się po szczepiennym jest znikoma i występuje bardzo rzadko.

Jak leczyć świnkę?

Ze względu na to, że na wirusową chorobę zakaźną jaką jest świnka nie ma leku i ustępuje samoistnie to leczenie jest przeprowadzane w kierunku zwalczania objawów, następstw czy powikłań choroby.

Na zwiększoną temperaturę stosuje się leki obniżające ją, natomiast w przypadku bólów mięśniowych, głowy czy jakiejkolwiek innej części ciała leki przeciwbólowe czy przeciwzapalne. Najczęściej stosuje się głównie paracetamol bądź Ibuprom czy wszystkie inne leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Antybiotyki nie są w tej chorobie potrzebne ani skuteczne, gdyż stosowanie ich ma pozytywne działanie w przypadku zakażeń bakteryjnych, a nie wirusowych.

W przypadku domowych sposobów poradzenia sobie z chorobą jest to przede wszystkim odpowiednio długi czas odpoczynku i przeleżeniu wirusa w łóżku, do czasu ustąpienia objawów. Zaleca się picie dużej ilości płynów, w tym głównie wody, częste płukanie ust oraz całkowitego ograniczenia spożywania kwaśnych pokarmów, które mogłyby nasilić dolegliwości, a zastosowanie diety lekkostrawnej. Warto również przykładać naprzemiennie raz ciepłe, a raz zimne okłady na szyi w okolicach uszu i ślinianek bądź zastosować maść ogrzewającą.
W przypadku, gdy doszło do zapalenia jądra u mężczyzn zaleca się stosowanie zimnych okładów oraz wyższego ułożenia tego narządu. Zarówno w tej sytuacji, jak i w przypadku zapalenia stawów mogą być podane kortykosteroidy w celu zmniejszenia nieprzyjemnych i uporczywych dolegliwości.
Należy również pamiętać, na co lekarze zwracają szczególną uwagę, aby ograniczyć kontakt z innymi ludźmi do minimum, ze względu na bardzo łatwą zakaźność świnki.

W przypadku ciężkiego przebiegu świnki bądź ostrych powikłań konieczna jest hospitalizacja chorego, a czasem nawet wykonanie zabiegów operacyjnych. Po zakończeniu leczenia u osób z powikłaniami po chorobowymi należy pamiętać o regularnych i kontrolnych konsultacjach medycznych u lekarza prowadzącego leczenie bądź u innego specjalisty.

Czy da się zapobiec zarażeniu wirusem świnki?

Najlepszą metodą profilaktyczną jest całkowite odizolowanie osoby chorej od kontaktu z osobami zdrowymi. Tyczy się to zarówno dzieci, osób dorosłych i zwłaszcza kobiet będących w I trymestrze ciąży.

Drugą i najskuteczniejszą metodą, która chroni przed wirusem są szczepienia ochronne (MMR), która chroni również przed odrą czy różyczką. Aktualnie profilaktyka przeciwko śwince, jak i innym chorobom endemicznym jest dość powszechna, a szczepienia są obowiązkowe w dwóch dawkach. Pierwszą przeprowadza się u u dzieci mających około 13-14 miesięcy, natomiast druga uzupełniająca podawana jest w Polsce w 10. roku życia dziecka. Dzięki wprowadzeniu w kraju oraz w wielu innych państwach na świecie obowiązku szczepień, głównie będąc dzieckiem liczba zachorowań znacznie spadła w porównaniu do kilkunastu lat wstecz.

Zarówno przebycie choroby, poprzez zarażenie się paramyksowirusami, który ją wywołuje oraz zaszczepienie się dwoma dawkami dają trwałą odporność na kolejne lata, aczkolwiek mitem jest, że uniemożliwia to kolejne zachorowania. Nie są to częste przypadki, lecz zarówno wśród dzieci, jak i dorosłych jest wiele odnotowanych pacjentów, którzy drugi bądź trzeci raz w życiu zachorowały na świnkę. Jednakże plusem jest, że w takich sytuacjach przebieg choroby jest bardzo łagodny lub przebiega zupełnie bezobjawowo.

W przypadku, gdy dana osoba nie jest pewna czy takowe szczepienia w swoim życiu odbyła, a nie ma się potwierdzenia w książeczce szczepień warto sprawdzić stężenie przeciwciał IgG lub IgM w surowicy. W przypadku ich braku, świadczącym o nieposiadaniu odporności przeciwko paramyksowirusa świnki należy udać się do lekarza rodzinnego na szczepienie obiema dawkami bez różnicy na to, w jakim jest się obecnie wieku.
Dotyczy to zwłaszcza kobiet planujących zajść w ciążę, które nie zostały zaszczepione wcześniej. Jednakże w tej sytuacji planowanie dziecka powinno przełożyć się na 3 miesiące po podaniu szczepionki, aby uniknąć groźnych powikłań dla płodu.
Ważnym jest zadbanie o szczepienia również u chłopców oraz mężczyzn, aby zapobiec groźnym powikłaniom w razie zachorowania na świnkę, które w wielu przypadkach doprowadzają do niepłodności.