Rzęsistkowica – objawy, diagnostyka i leczenie

Choroby narządów płciowo-moczowych najczęściej przenoszone są drogami płciowymi podczas stosunków seksualnych z osobą chorą. Niosą za sobą wiele nieprzyjemnych dolegliwości, a nie leczenie takich chorób niesie za sobą ryzyko powstania groźnych dla zdrowia powikłań. Jedną z takich chorób jest rzęsistkowica, która częściej występuje u kobiet, a w przypadku jej zdiagnozowania koniecznym jest zastosowanie antybiotyków. Jakie daje objawy rzęsistkowica, jak ją zdiagnozować i czy da się wyleczyć innymi formami niż antybiotyk? Wiele istotnych kwestii o rzęsistkowicy można znaleźć poniżej w artykule.

Czym jest rzęsistkowica?

Rzęsistkowica jest chorobą przenoszoną drogą płciową i jest najczęściej występującą wśród popularnie zwanych chorób wenerycznych, gdzie powodem jej powstania nie są wirusy. Odpowiedzialnym za jej wywołanie jest pierwotniak z grupy wiciowców, nazwany rzęsistkiem pochwowym, inaczej Trichomonas vaginalis. Jest to pasożyt, którego siedliskiem wśród ludzi są ich drogi moczowo-płciowe. Dodatkowo są one również pierwszym miejscem zakażenia. Głównie dlatego, że w tych miejscach jest ciepło i wilgotno, a dla tych pasożytów to najlepsze warunki bytowania. Zarażenie się rzęsistkiem pochwowym może przebiegać całkowicie bezobjawowo lub zupełnie odwrotnie i dając wtedy kilka charakterystycznych dla niego dolegliwości. O rzęsistkowicy się mówi, że jest czynnikiem predysponującym do zakażenia się HIV i znacznie zwiększa takie ryzyko. Dodatkowo często występuje wraz z innymi chorobami wenerycznymi lub również zwiększa szansę zakażenia się nimi.

Choroba wywołana rzęsistkiem pochwowym w zależności od płci dotyka nieco inne miejsca, głównie ze względu na różnice w budowie anatomicznej. W przypadku kobiet pierwotniak atakuje pochwę i cewkę moczową. Natomiast u mężczyzn zajmuje więcej miejsc. Jest to żołądź, napletek, gruczoł krokowy czy również, jak w przypadku Pań cewka moczowa. Natomiast okres inkubacji, czyli czas od momentu zakażenia do wylęgania się pasożyta wynosi od 4 dni do nawet 4 tygodni.

Jak dochodzi do zakażenia i jakie są przyczyny rzęsistkowicy?

Do zakażenia rzęsistkowicą najczęściej dochodzi w wyniku bezpośredniego, ścisłego kontaktu seksualnego z osobą, która jest chora. Jednakże wbrew pozorom to nie jest jedyna możliwość, aby wiciowiec dostał się do organizmu. Według najnowszych przeprowadzonych badań uznaje się jeszcze kilka kwestii. Jest to używanie tej samej bielizny zarówno przez osobę chorą, jak i zdrową, a także używanie wspólnych przedmiotów do higieny intymnej. Może to dotyczyć również korzystania z wspólnej toalety, gdzie nie jest ona regularnie czyszczona.

Dodatkowo według statystyk można stwierdzić, że to kobiety chorują znacznie częściej niż mężczyźni. Z tego względu płeć piękną również zalicza się do znacznie zwiększonego prawdopodobieństwa zachorowania, które zwiększa się wraz z wiekiem oraz aktywnością seksualną.

Epidemiologia w przypadku rzęsistkowicy

Według starych odnotowań jeszcze wiele lat temu rzęsistek pochwowy był odpowiedzialny za 25% przypadków wystąpienia objawowych zapaleń pochwy. Jednakże w ciągu ostatnich 10 lat wykazano znaczący spadek zakażeń rzęsistkowicą. Wedle statystyk występuje około 3-5% zachorowań patrząc na całą populację, jednakże inaczej wychodzi to rozdzielając na poszczególne kraje. Dla przykładu w Polsce rzęsistkowica występuje do 20% wszystkich mężczyzn i może sięgać około 60% w przypadku kobiet. Zdecydowanie takie statystyki podkreślają, że to właśnie Panie znacznie częściej chorują niż Panowie. Jednakże zależy to wciąż od wielu czynników, jak wiek, częstotliwość aktywności seksualnych, higiena osobista, warunki socjalne czy ekonomiczne. Dodatkowo dość ciężko jest określić dokładną liczbę zakażeń wśród osób dorosłych ze względu na to, że nie każdy zarażony się zgłasza do lekarza czy wykonuje potrzebne badania diagnozujące chorobę.

Natomiast wśród pacjentek leczących się w poradniach STD, czyli chorób przenoszonych drogą płciową częstość zakażeń na rzęsistkowicę przekracza nawet 50%. Dodatkowo badania potwierdzają, że istnieje duży odsetek prawdopodobieństwa wystąpienia niskiej masy urodzeniowej lub porodu przedwczesnego u chorych przyszłych matek. Ważnym jest dodać, że około 20% noworodków urodzonych przez chore mamy zarażają się podczas porodu, a sama choroba może się utrzymywać nawet do pierwszego roku życia niemowlaka.

Jakie są objawy zakażeniem rzęsistkowicą?

Zakażenie rzęsistkowicą w wielu przypadkach występuje z typowymi objawami, charakterystycznymi dla infekcji spowodowanej wiciowcami, jak w tym przypadku rzęsistkiem pochwowym. Warto zaznaczyć, że jest również wiele przypadków, gdzie choroba faktycznie występuje, jednakże nie daje żadnych dolegliwości, które mogłyby świadczyć o zakażeniu infekcją. Taki stan może trwać od inkubacji nawet przez wiele lat. Choć według badań stan całkowicie bezobjawowy występuje najczęściej u mężczyzn i niektórych kobiet, choć częściej u Pań jednak wiąże się to z wieloma różnymi symptomami. Dodatkowo  choroba może mieć różny przebieg, wyróżnia się ostry i przewlekły.

Do najczęstszych dolegliwości u kobiet zalicza się:

• podrażnienie sromu;
• miejscowe zmiany rumieniowe;
• truskawkowa szyjka macicy, czyli punktowe krwawienia z niej;
• świąd lub uczucie palenia w pochwie;
• obfite pieniste upławy o charakterystycznym zapachu i często o żółtozielonym zabarwieniu;
• zapalenie pochwy;
• podwyższenie pH wydzieliny pochwowej;
• wydzielina śluzowo-ropna z cewki moczowej;
• bolesne i częste oddawanie moczu;
• dyspareunia, czyli ból narządów płciowych podczas stosunków płciowych.

U mężczyzn najczęściej przebiega bezobjawowo, lecz zdarza się, że prowadzi do objawowego zapalenia cewki moczowej. Daje to typowe objawy, które mogą być znacznie uciążliwe w codziennym funkcjonowaniu. Jest to pieczenie i dolegliwości bólowe podczas oddawania moczu, częste jego oddawanie czy wyciek białej wydzieliny z cewki moczowej.

Jak zdiagnozować rzęsistkowicę?

W chwili wystąpienia niektórych z powyższych objawów nie należy czekać z nadzieją, że problem sam ustąpi. W przypadku zakażeń pasożytniczych ważnym jest wprowadzenie odpowiedniej terapii, która pozbędzie się choroby, gdyż może prowadzić do poważniejszych objawów. Zwłaszcza kobiety w ciąży powinny szybko reagować na takie symptomy, aby infekcja nie zagroziła rozwijającym się w łonie mamy dziecku. Nieleczona rzęsistkowica może przejść również w stan przewlekły, który znacznie dłużej i trudniej się leczy.

Niezwłocznie należy udać się do specjalisty, przy czym może być to lekarz rodzinny, jednakże on skieruje z pewnością do specjalisty, który jest odpowiedzialny za leczenie takich chorób, jak właśnie zakażenia pasożytnicze dróg moczowo-płciowych. Z tego względu dobrym pomysłem jest od razu i bezpośrednio umówić się na wizytę do odpowiedniego lekarza. Rzęsistkowica jest chorobą weneryczną, a takimi schorzeniami zajmują się poradnie wenerologiczne. Najczęściej takimi usługami medycznymi zajmują się praktycznie wszystkie poradnie dermatologiczne i analogicznie patrząc dermatolodzy. Dodatkowo przez wzgląd na występujące objawy warto zgłosić się do urologa, nefrologa czy w przypadku kobiet również do ginekologa.

Na wizycie w odpowiedniej poradni specjalistycznej lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad, aby dowiedzieć się co mogłoby być przyczyną zakażenia. Zapyta również o alergie, nietolerancje oraz czy pacjentka jest w ciąży lub ją planuje. Jest to istotne, aby specjalista miał świadomość, jakie leki móc wdrożyć do wyleczenia dróg moczowo-płciowych i jakie badania wykonać w celu potwierdzenia infekcji pasożytami. Kluczem rozpoznania jest również rozmowa o objawach, z którymi zgłasza się chory.

W przypadku wywiadu, który faktycznie wykazuje potrzebę wykonania diagnostyki pod kątem zakażenia rzęsistkowicą należy wykonać odpowiednie badania. Zarówno u kobiet, jak i mężczyzn polega to na pobraniu wydzieliny zarówno z cewki moczowej, jak i dróg rodnych. Taki pobrany materiał specjalista ocenia pod mikroskopem w celu wykrycia pierwotniaków. Nierzadko zdarza się, że również wykonuje się badanie osadu moczu. Dodatkowo u kobiet zalecanym jest ocenić wartość pH pochwy, które podczas tej choroby może znacznie różnić się od prawidłowych wartości. Warto dodać, że na rynku dostępne są testy PCR, które mają wysoką swoistość i wykrywają infekcję, nawet, gdy zarażenie przebiega całkowicie bezobjawowo. Istotnym w nich jest fakt, że kobiety mogą je kupić bez recepty w aptece i same wykonać w domu jeszcze przed wizytą u lekarza. Wystarczy tylko pobrać materiał do testów z ujścia pochwy, czyli jej wydzielinę, a następnie postępować zgodnie z instrukcją postępowania.

W niektórych przypadkach, gdy lekarz nie jest pewny diagnozy lub gdy badanie mikroskopowe wychodzi ujemne może się zdecydować na diagnostykę mikrobiologiczną. W takich okolicznościach wykonuje się w specjalnych, beztlenowych warunkach hodowlę z materiału, czyli wydzieliny wcześniej pobranej od pacjenta. Na efekty należy poczekać około tygodnia, przy czym ważnym jest codzienna ocena pod mikroskopem próbki, jak się zachowuje i czy występują w niej pasożyty rzęsistkowicy. Tą formę zaleca się również, gdy leczenie nie przynosi pożądanych efektów lub jest niewystarczające.

Jak leczyć rzęsistkowicę?

Kluczem w wybraniu odpowiedniego leczenia, które dałoby pożądane rezultaty jest przeprowadzony wywiad objawowy oraz odpowiednio dobrane przez specjalistę badania. Terapia musi uwzględniać stan pacjentów, objawy, charakter infekcji, a dokładnie czy jest to jednorazowe, sporadyczne zakażenie czy nawracające lub przewlekłe. Istotną kwestią jest również ciąża chorej kobiety, gdzie w takim przypadku nie każdy rodzaj leczenia jest wskazany.

Terapia lecznicza w przypadku rzęsistkowicy polega na podaniu antybiotyków z metronidazolem. Zastosowanie ma również tinidazol czy ornidazol, jednakże według przeprowadzonych wielu badań naukowych i statystyk to właśnie metronidazol przynosi najlepsze efekty w walce z chorobą. Dodatkowo jest on bezpieczny w stosowaniu dla kobiet w ciąży, jednakże tylko w postaci dopochwowej i po pierwszym trymestrze ciąży. Wyroby farmaceutyczne zwłaszcza u Pań mogą mieć różną formę. Stosuje się doustnie w formie tabletek lub dopochwowo, najczęściej, jako globulki. Zdarzają się przypadki, gdy lekarz decyduje się na terapię łączoną, czyli zaleca terapię doustną oraz dodatkowo dopochwową lub wybiera dożylną opcję podawania leku.

Metronidazol zazwyczaj podaje się w pojedynczej dawce doustnie, lecz w razie konieczności stosuje się przez 7 dni w mniejszych dawkach. Dotyczy to zarówno osoby chorej, jak i partnera seksualnego. Ważnym aspektem w trakcie leczenia, aby przebiegało ono pomyślnie i z dobrym efektem jest całkowite unikanie alkoholu oraz wstrzemięźliwość seksualna.

Dodatkowo warto również pamiętać, że zakażenia wywołane pasożytami są zaraźliwe. Z tego względu istnieje ryzyko powstania infekcji również u partnera z ostatnich 60 dni. W przypadku pojawienia się u niego dolegliwości również powinno wdrożyć się antybiotykoterapię, choć zaleca się ją u partnerów nawet w formie profilaktyki.

Naturalne metody leczenia rzęsistkowicy

Coraz częściej w leczeniu rzęsistkowicy zalecane jest stosowanie ziół i preparatów naturalnych. Są one mniej szkodliwe dla organizmu i nie dają tak wielu skutków ubocznych, tym samym będąc bezpieczniejszymi. Głównie tutaj wyróżnia się kilka rodzin roślin. Z astrowatych jest to: bylica, krwawnik pospolity czy nagietek lekarski. Z mirtowatych stosuje się mirt zwyczajny, eukaliptus kamadulski, gabirobę i drzewo herbaciane. Natomiast olejki eteryczne z roślin z rodziny jasnotowatych udowodniono, że wykazują najlepsze działanie na wiciowiec rzęsistkowicy. Tutaj dobrym działaniem w walce z pasożytem wykazuje się bazylia pospolita, lawenda wąskolistna i pośrednia, rozmaryn lekarski, mięta pieprzowa oraz szałwia lekarska. Z roślin amarylkowatych świetny jest czosnek i cebula. Dodatkowo w leczeniu naturalnym stosuje się koper włoski, pistację kleistą, berberys zwyczajny, figowiec, pszenicę zwyczajną, fasolę zwyczajną, awokado, granat, czy czarnuszkę.

Czy rzęsistkowicę można wyleczyć?

Rzęsistkowica mimo, że jest chorobą zaraźliwą, a objawy mogą być dość dokuczliwe to prognozy całkowitego wyleczenia są zadowalające. Według statystyk szybkie zdiagnozowanie i wprowadzenie terapii daje dobre rezultaty u około 95% zdiagnozowanych chorych. Kluczem do powodzenia terapii jest stosowanie się do zaleceń lekarza. Zalicza się tu głównie wstrzemięźliwość od stosunków płciowych, unikanie alkoholu, a także terapia partnerów seksualnych. Jest to istotnie ważne, gdyż zwłaszcza u kobiet aktywnych seksualnie mimo zaleceń pojawiają się częste nawroty infekcji. Dodatkowo zaleca się wykonać badania kontrolne po 3 miesiącach od zakończenia występowania objawów i leczenia.

Czy rzęsistkowica daje powikłania?

Najczęstszym z powikłań, które zdarzają się przy zakażeniu rzęsistkowicą są te wynikające z leczenia. Dzieje się tak przez metronidazol, który jest świetnym farmaceutykiem do walki z chorobą jednakże daje wiele powikłań. Najczęstszymi są:

• wymioty i nudności;
• nieprzyjemny smak w jamie ustnej;
• wysypka skórna różnego rodzaju;
• zawroty głowy;
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe;
• leukopenia, czyli niedobory białych krwinek.

Oprócz reakcji polekowych rzęsistkowica sama w sobie, jako choroba również może prowadzić do wielu powikłań. Dzieje się tak zazwyczaj, gdy jest dość późno diagnozowana lub leczenie nie przynosi korzystnych efektów zdrowotnych. U mężczyzn może prowadzić do zapalenia gruczołu krokowego, napletka, żołędzi, prącia lub najądrza. Natomiast u kobiet sprzyja rozwojowi zapalenia jajowodów, szyjki macicy, jej nadżerki czy nawet raka szyjki macicy. Dodatkowo może prowadzić do niepłodności zarówno u Pań, jak i Panów.

Szczególnie niebezpieczne powikłania mogą się okazać w przypadku, gdy kobieta jest w ciąży. Rzęsistkowica, zwłaszcza ta nieleczona w niewielkim odsetku prowadzi do niskiej masy urodzeniowej, porodów przedwczesnych oraz poronień. Dodatkowo zdarza się, że dochodzi do przedwczesnego pęknięcia błon płodowych i wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu. W 20% noworodków urodzonych przez chore mamy zakażenie przenosi się na nie podczas porodu.

Sposoby profilaktyki przed zakażeniem rzęsistkowicą

Rzęsistkowica należy do grupy chorób wenerycznych, przy których, jeśli stosuje się odpowiednie działania profilaktyczne ryzyko zarażenia jest dość niskie. Wymienia się kilka najważniejszych wytycznych, które mogą chronić przed infekcją dróg moczowo-płciowych.

• Unikać kontaktów płciowych z osobami chorymi.
• Podczas stosunków seksualnych stosować prezerwatywy.
• Ograniczyć się do jednego stałego partnera seksualnego, a unikać “przygód” seksualnych.
• W miejscach publicznych nie siadać na deski klozetowe.
• Nie pożyczać, ani nie używać od innych osób ręczników, bielizny, strojów kąpielowych czy środków do higieny intymnej.

Bibliografia:

• “Ginekologia. Diagnostyka różnicowa i terapia”, T. Fehm, W. Janni, E. Stickeler, C.B. Tempfer, wyd. Edra Urban & Partner, Wrocław 2021
• “Ginekologia kliniczna tom 1”, E. J. Bieber, J. S. Sanfilippo, I. R. Horowitz, wyd. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009
• “Rośliny lecznicze mające właściwości przeciwrzęsistkowe”, J. Wróblewska, C. Mila-Kierzenkowska, A. Woźniak, MED. DOŚW. MIKROBIOL., 2020, 72: 65-75, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Katedra Biologii i Biochemii Medyczne, https://doi.org/10.32394/mdm.72.08