Rwa kulszowa

Każdy człowiek przynajmniej raz w życiu doświadcza dolegliwości bólowych ze strony lędźwiowo-krzyżowego odcinka kręgosłupa, a prawie 40% społeczeństwa całego świata boryka się z takimi dolegliwościami przynajmniej kilka razy w roku. W wielu sytuacjach bóle dolnego odcinka kręgosłupa są tylko pierwszym objawem poważniejszych schorzeń i świadczą o tym, że w organizmie dzieje się coś nieprawidłowego. Ból, który obejmuje pośladek, a także przebiega wzdłuż tylnej ściany nóg, sięgający nawet stóp może świadczyć o występowaniu rwy kulszowej. Jednakże co jest tego przyczyną, czy da się wyleczyć, a najważniejsze czy można w jakikolwiek sposób temu zapobiec – o tym w tym artykule.

Czym jest rwa kulszowa i jak często występuje?

Nim przejdzie się do wyjaśnienia, czym jest sama rwa kulszowa, należy wytłumaczyć nazwę schorzenia, a dokładnie słowo kulszowa. Wyraz ten pochodzi od nerwu kulszowego, który jest największym, a tym samym najdłuższym nerwem obwodowym w całym organizmie człowieka. Wychodzi z kanału kręgowego kręgosłupa na wysokości kręgu L4, L5, S1 i S2, czyli w obrębie odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, będącego połączeniem czterech korzeni nerwowych. Następnie nerw ten wychodzący z dwóch stron kręgosłupa biegnie wzdłuż pośladka, tylnej strony uda, dołu podkolanowego i podudzia dochodząc aż do stopy.

Rwa kulszowa, inaczej zwana ischialgia jest schorzeniem neurologicznym, w którym następuje ściśnięcie, bądź podrażnienie samych korzeni nerwowych. Ma to miejsce na poziomie L4, L5 i S1 kręgosłupa lub nerwu kulszowego, w każdym możliwym miejscu na całej jego długości. Choroba może dotyczyć jednej strony lub być obustronna.

Wystąpienie rwy kulszowej według statystyk występuje u od 10-40% populacji, a rocznie ukazuje się u około 1-3% społeczeństwa. Dla porównania ponad 90% ludności na całym świecie przynajmniej raz w życiu mieli charakterystyczny dla rwy silny ból, czego około 5% jest diagnozowane rocznie z powodu wystąpienia po raz pierwszy dolegliwości.

Jakie są przyczyny wystąpienia rwy kulszowej?

Pierwszą i najczęstszą przyczyną jest ucisk na korzenie nerwów rdzeniowych w kanale kręgowym przez zwyrodniały krążek międzykręgowy. Krążek stanowi jeden z elementów budowy kręgosłupa, gdyż leży pomiędzy każdym kręgiem. Potocznie najczęściej mówi się na niego dysk międzykręgowy, gdyż kształtem właśnie go przypomina. Jego zadaniem jest amortyzować obciążenia, które musi dźwigać kręgosłup. Z tego względu szybko ulegają uszkodzeniom i zwyrodnieniom, a w następstwie przesunięciom do tyłu w stronę rdzenia, co skutkuje uciśnięciem korzeni nerwów, które znajdują się w tym miejscu.
Wpłynąć na powstanie rwy kulszowej może dodatkowo:

• Zapalenie korzonków.
• Kręgozmyk, czyli wysunięcie się jednego kręgu w stosunku do reszty.
• Stenoza kanału kręgowego, czyli jego zwężenie.
• Stany zapalne lub ropne w kanale kręgowym.
• Nowotwory dotykające kręgosłup.
• Zespół mięśnia gruszkowatego, inaczej „portfel kulszowy” jest to uciśnięcie na nerw kulszowy poprzez mięsień gruszkowaty (jeden z mięśni pośladkowych). Często dochodzi do tego, w wyniku noszenia portfela w tylnej kieszeni ubrania i siadania z nim.

W ostatnim czasie badania naukowców wykazały, że wpływ na powstanie rwy kulszowej ma prowadzenie siedzącego trybu życia i ciężka praca fizyczna ze względu na dźwiganie wielu sporo ważących przedmiotów. Dodatkowo negatywnie na schorzenie wpływa otyłość czy utrzymywanie wymuszonej pozycji ciała przez dłuższy czas, często przez wykonywany zawód.

Jakie objawy występują w przypadku rwy kulszowej?

W początkowej fazie powstawania rwy kulszowej objawia się ona poprzez ostre bóle w odcinku lędźwiowo-krzyżowym kręgosłupa. Na późniejszych etapach dolegliwości bólowe rozchodzą się promieniująco wzdłuż całego przebiegu nerwu, do pośladka lub tylnej powierzchni nogi na całej jej długości. W stanie zaawansowanej rwy objawy dotyczą również stóp i palców u nóg. Zdarza się w tym stanie również, że chory przyjmuje pozycję leżącą na dłuższy czas, ze względu na ból uniemożliwiający podniesienie się z łóżka. Typowym objawem schorzenia jest również silny, narastający ból podczas pochylania się do przodu, ze względu na zgięcie chorego odcinka kręgosłupa i próby uniesienia kończyny dolnej w leżeniu na plecach, jest to tak zwany objaw Laségue’a. Co więcej, gdy dolegliwości bólowe utrzymują się przez dłuższy czas, często dochodzą do nich także inne objawy. Są to zazwyczaj zaburzenia czucia w różnych częściach kończyn dolnych i parestezje, czyli uczucie drętwienia, mrowienia kończyn. W przypadku, gdy dolegliwości występują kilka tygodni, może dojść do sytuacji, w której zaczną nasilać się zaburzenia neurologiczne i doprowadzić mogą nawet do niedowładów czy porażeń. Ze względu na próby utrzymania pozycji jak najmniej bezbolesnej dochodzi do nadmiernego napięcia mięśni zwłaszcza tych przykręgosłupowych. W rezultacie ból się nasila, następuje ograniczenie ruchomości kręgosłupa w odcinku lędźwiowym, a dodatkowo jego odruchowe skrzywienie.

Oprócz dolegliwości bólowych i typowo neurologicznych dochodzi do jeszcze innych objawów, często występujących w przypadku rwy kulszowej. Są to:

• Osłabienie siły mięśniowej,
• Zaburzenia oddawania moczu i wypróżniania się,
• Niemożność wyprostowania paluchów stopy,
• Opadanie stopy, charakterystyczne szuranie stopą,
• Zanik odruchu ścięgna Achillesa.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów rwy kulszowej?

Istnieje kilka sposobów, które mogą znacznie zmniejszyć dolegliwości bólowe zwłaszcza w pierwszych dniach od ich wystąpienia.

Pierwszą z nich jest przede wszystkim, pozostanie w łóżku na 1 bądź 2 dni i zachowanie pozycji leżącej. Podczas unieruchomienia w łóżku należy pamiętać o zmianie pozycji ciała, aby nie doprowadzić do przetarcia naskórka, jego zaczerwienienia, czyli początkowej fazy odleżyn. Są dwie główne pozycje tak zwane bezbolesne, czyli ułożenie się na plecach z podłożeniem czegoś pod kolana, np. poduszki oraz pozycja na boku z ugiętymi nogami w biodrach i kolanach, czyli tak zwana pozycja embrionalna. Jednak należy zaznaczyć, że unieruchomienia w łóżku nie zaleca się stosować dłużej niż 3 dni.

Drugim zaś sposobem jest zastosowanie dostępnych bez recepty leków przeciwbólowych. Są to głównie okłady, żele lub maści o charakterze przeciwzapalnym, przeciwbólowym, które poprzez swoje działanie rozgrzewają czy chłodzą miejsce bólowe. W przypadku leków nie warto stosować paracetamolu, gdyż w sytuacji bólu korzeniowego może on nie być wystarczający. Ulgę natomiast przynoszą leki z grupy – ibuprofen, meloksykam, metamizol czy diklofenak.

Kiedy udać się do lekarza i jak wygląda rozpoznanie choroby?

W przypadku występowania ostrych bólów, zwłaszcza opisanych powyżej oraz nasilenia się porażeń czy niedowładów, które nie ustępują w ciągu 6 tygodni, należy niezwłocznie udać się do lekarza. W sytuacji, gdy od rozpoczęcia dolegliwości bólowych czy osłabienia mięśni dochodzi problem z oddawaniem moczu bądź kału w ciągu 12 godzin, jest to wskazaniem do skorzystania z natychmiastowej porady lekarskiej.

Rozpoznanie rwy kulszowej lekarz zaczyna od przeprowadzenia bardzo szczegółowego wywiadu. Opiera się on o informacje dotyczące charakteru bólu oraz czy chory zauważył pozycje lub ruch, które potęgują zwiększenie dolegliwości. Ważne jest, aby powiedzieć lekarzowi o dodatkowych objawach, które mogą występować, jak zaburzenia czucia, gorączka czy problemy z oddawaniem moczu i wypróżnianiem się. Następnie stosuje się specjalne badania oceniające czucie oraz napięcie nerwów korzeni rdzeniowych. Są to różnego rodzaju ruchy kończyną dolną, sprawdzanie odruchów, czy wrażeń czuciowych.

Wiele pacjentów ze zdiagnozowaną rwą kulszową nie ma stwierdzonych zaburzeń neurologicznych ani innych, które mogłyby sprzyjać wystąpieniu dolegliwości bólowych. Z tego względu, lekarz nie zaleca wykonania dodatkowych badań obrazowych, a spokojnie może postawić diagnozę. Jednakże w przypadku podejrzenia stanów zapalnych, zaburzeń neurologicznych czy ryzyka wystąpienia nowotworu medyk zaleca w trybie pilnym wykonanie dodatkowych badań. W tym celu mają zastosowanie przede wszystkim zdjęcia rentgenowskie, rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa kręgosłupa. Mają one na celu ocenić stabilność oraz stan struktur kostnych kręgosłupa. Dodatkowo badają tkanki miękkie oraz krążki międzykręgowe.

Jak leczyć rwę kulszową oraz czy da się ją całkowicie wyleczyć?

Leczenie w przypadku zdiagnozowanej rwy kulszowej składa się z leczenia zachowawczego i operacyjnego. Do tego pierwszego zaliczana jest farmakoterapia, edukacja pacjenta oraz rehabilitacja.

Farmakoterapia polega na przepisaniu przez lekarza środków przeciwbólowych wydawanych tylko i wyłącznie na receptę. Należą do nich leki rozluźniające mięśnie, które mogłyby uciskać na nerw, przeciwzapalne oraz przeciwbólowe, a w bardzo ciężkich przypadkach podawane są opioidy. Edukacja pacjenta ma natomiast na celu naukę poprawnej i zdrowej postawy dla kręgosłupa, nauczenie jak radzić sobie z bólem za pomocą kilku prostych metod i w jaki sposób się schylać czy podnosić cięższe przedmioty.

Zaleceniem do wykonania operacji jest przede wszystkim niedowład w obrębie kończyn dolnych, zaburzenie czucia i zatrzymanie moczu oraz możliwości wypróżniania się. Są to pilne wskazania do wykonania w trybie natychmiastowym operacji, zwłaszcza gdy przyczyną jest ucisk krążka międzykręgowego na nerwy korzeni rdzeniowych. Na leczenie operacyjne składa się mikrodiscektomia lub laminektomia w zależności od stopnia zmian chorobowych. Polegają one na usunięciu wypadniętego fragmentu dysku lub laminektomia na poszerzeniu kanału kręgowego.

Mimo iż zabiegi operacyjne wykonywane są u zaledwie 10% pacjentów z chorobą, to u większości przypadków, dzięki temu następuje całkowite ustąpienie dolegliwości bólowych i możliwość powrotu do pracy.

Jednakże należy pamiętać, że nawet po zlikwidowaniu przyczyny wywołującej chorobę, może ona nawrócić, jeśli nie będzie się odpowiednio dbać o kręgosłup. W przypadku wystąpienia ponownych bólów bądź zaburzeń czucia warto jak najszybciej zgłosić się do lekarza, gdyż im dłużej się zwleka, tym większe niekorzystne zmiany zachodzą w organizmie.

Czy warto skorzystać z rehabilitacji i na czym ona polega?

Kluczem powrotu do zdrowia pacjentów zarówno po operacji rwy kulszowej czy bólów kręgosłupa, jak i w trakcie leczenia zachowawczego jest rehabilitacja. Na ogół im szybciej rozpozna się chorobę i wdroży do leczenia fizjoterapię, tym szybciej uda się zwalczyć problem i zmniejszyć ryzyko nawrotu rwy kulszowej czy przejścia bólu ostrego w przewlekły.
Polega ona przede wszystkim na rehabilitacji czynnej, czyli niczym innym jak zastosowaniu odpowiednich ćwiczeń fizycznych. Jednymi z najlepszych ruchów, jakie zazwyczaj zaleca się wykonywać i jaki przynosi znaczną poprawę, jest:

• Rozciąganie mięśni lędźwi w leżeniu z ugiętymi kolanami. Następnie należy nałożyć jedną nogę na drugą i przyciągać uda jak najbliżej się da do klatki piersiowej.
• Koci grzbiet w klęku podpartym. Polega na naprzemiennym zginaniu i prostowaniu pleców.
• Skłon baletnicy, czyli sięgnięcie palcami dłońmi do stóp. Wykonuje się to ćwiczenie w siadzie z wyprostowanymi nogami i ważne jest, aby nie oderwać nóg od podłoża.

Zwykle, aby zwiększyć oraz przyspieszyć proces regeneracji do aktywności fizycznej stosuje się działanie uzupełniające w postaci zabiegów fizykoterapeutycznch. Korzysta się z zalet działania ultradźwięków, prądów TENS, czyli przezskórnej elektrostymulacji i krioterapii.

Świetne efekty daje zastosowanie również terapii manualnej, czyli jednej z metod postępowania fizjoterapeutycznego opierających się na metodach Mckenziego, Kaltenborn-Evjenth’ego czy neuromobilizacji.

Działania profilaktyczne w przypadku rwy kulszowej oraz bólów kręgosłupa

Niestety nie da się temu zapobiec, z tego względu, że procesy zwyrodnieniowe całego kręgosłupa rozpoczynają się już po zakończonym okresie dojrzewania i trwają, aż do późnej starości. Jednakże są pewne wytyczne dzięki, którym można sprawić, aby proces ten znacznie spowolnić i opóźnić, dzięki odpowiedniemu dbaniu o kręgosłup.
Do działań profilaktycznych, aby nie dopuścić do rwy kulszowej oraz po zakończeniu leczenia zalicza się:

• Zachowanie optymalnej masy ciała, a każdą znaczną nadwagę redukować.
• Utrzymywanie prawidłowej i ergonomicznej postawy zarówno w pracy, jak i przez resztę dnia.
• Ograniczenie do minimum używania przedmiotów wibrujących, które wstrząsają ciałem.
• Prowadzenie aktywnego trybu życia
• W przypadku pracy siedzącej robienie 5-minutowych przerw na rozluźnienie zmęczonych mięśni i rozprostowania ciała.
• W przypadku treningów z podnoszeniem ciężarów należy zwrócić uwagę, aby poprawnie wykonywać zarówno ruch, jak i samo podniesienie.
• Regularne rozciąganie mięśni w celu niwelowania nadmiernego napięcia mięśni, które mogłyby prowadzić do ucisku korzeni nerwowych.
• Wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie przykręgosłupowe i brzucha, rozciągające oraz tlenowe. Te ostatnie, czyli tak zwane aeroby polegają na zwiększonej wymianie tlenowej, co można uzyskać poprzez: bieganie, rower, przysiady, brzuszki czy coraz bardziej popularne „fat burning”.