Rak podstawnokomórkowy skóry – objawy, rokowanie i leczenie

Rak podstawnokomórkowy skóry to najczęstszy nowotwór złośliwy skóry, który, choć zazwyczaj rozwija się powoli i rzadko daje przerzuty, może prowadzić do znacznych uszkodzeń miejscowych, jeśli nie będzie odpowiednio leczony. Rak ten występuje najczęściej w miejscach narażonych na działanie promieniowanie UV, takich jak twarz, uszy i szyja. W niniejszym artykule poruszymy kluczowe kwestie związane z rakiem podstawnokomórkowym skóry, w tym jego czynniki ryzyka, diagnostykę i dostępne metody leczenia.

Czym jest rak podstawnokomórkowy skóry?

Rak podstawnokomórkowy skóry jest najczęstszym nowotworem skóry, stanowiącym około 80% wszystkich przypadków raka skóry. Charakteryzuje się powolnym wzrostem i rzadkim dawaniem przerzutów. Powstaje z komórek warstwy podstawnej naskórka.

Komórki podstawne są kluczowe dla procesu regeneracji nabłonka, ponieważ mają zdolność do podziału i różnicowania się, co umożliwia odnowę uszkodzonych lub zużytych komórek naskórka. Niestety, czasami komórki podstawne mogą zacząć dzielić się w niekontrolowany sposób, co prowadzi do powstania nowotworów, takich jak rak podstawnokomórkowy skóry.

Rak podstawnokomórkowy rozwija się, gdy w jednej z komórek podstawnych następuje zmiana w DNA. DNA zawiera instrukcje, które kontrolują funkcjonowanie komórek. W wyniku mutacji komórka podstawna zaczyna się szybko namnażać i dalej rosnąć, zamiast obumierać tak, jak dzieje się to z normalnymi, zdrowymi komórkami. Nagromadzenie tych nieprawidłowych komórek prowadzi do powstania guza nowotworowego, który manifestuje się jako widoczna zmiana na skórze.

Czy rak podstawnokomórkowy skóry jest złośliwy?

Tak, rak podstawnokomórkowy skóry jest nowotworem złośliwym, jednak cechuje się mniej agresywnym przebiegiem w porównaniu do innych nowotworów skóry, takich jak np. czerniak. Jest nowotworem miejscowo złośliwym, co oznacza, że jego złośliwość wynika głównie z lokalnego naciekania tkanek.

Rak podstawnokomórkowy skóry ma niski potencjał przerzutowy, co oznacza, że rzadko przenosi komórki nowotworowe poza swoje pierwotne miejsce występowania do innych, odległych miejsc w organizmie.

Mimo że rak podstawnokomórkowy bardzo rzadko daje przerzuty i zazwyczaj nie zagraża życiu, stanowi dla pacjentów poważny problem zdrowotny. Wynika to z dużej liczby przypadków oraz częstego występowania na twarzy, co może prowadzić do znaczących komplikacji, zarówno estetycznych, jak i funkcjonalnych.

Jeśli choroba trwa kilka lat, guz może znacznie się rozrosnąć, co jest szczególnie dotkliwe zwłaszcza w obrębie twarzy. W takich przypadkach szerokie wycięcie zmiany może doprowadzić do znacznych zniekształceń i deformacji anatomicznych, dlatego warto zadbać o szybką i sprawną reakcję w przypadku zauważenia u siebie podejrzanych zmian skórnych.

Kto choruje na raka podstawnokomórkowego skóry? Jakie są czynniki ryzyka?

Rak podstawnokomórkowy skóry jest najczęstszym nowotworem skóry, zwykle występującym u osób w 6.-8. dekadzie życia. Ryzyko zachorowania w ciągu życia wynosi około 30% i dotyczy ono głównie osób, które były wielokrotnie narażone na promieniowanie UV, zarówno naturalne (słońce) jak i sztuczne (solarium). Mężczyźni częściej niż kobiety są dotknięci tym nowotworem, a najczęstszym miejscem jego występowania jest twarz.

Do głównych czynników ryzyka zachorowania na raka podstawnokomórkowego skóry należą:

• Czynniki środowiskowe:
  • Ekspozycja na promieniowanie UV – Najważniejszym czynnikiem ryzyka jest długotrwała ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe, zwłaszcza promieniowanie UVB.
  • Częsta i przewlekła ekspozycja na światło słoneczne
  • Oparzenia słoneczne w dzieciństwie
  • Korzystanie z solarium
  • Terapia PUVA
  • Promieniowanie jonizujące
  • Kancerogeny chemiczne takie jak arsen, węglowodory
  • Przyjmowanie leków, które uwrażliwiają na promieniowanie ultrafioletowe, takich jak diuretyki tiazydowe.
• Czynniki genetyczne:
  • Bielactwo
  • Xeroderma pigmentosum, skóra pergaminowa i barwnikowa
  • Zespół mnogich nabłoniaków znamionowych (zespół Gorlina-Goltza)
  • Niski fototyp, typ I i II skóry w skali Fitzpatricka – skłonne do oparzeń, a nie opalenizny
  • Jasna karnacja, rude lub blond włosy, niebieskie lub zielone oczy, tendencja do powstawania piegów
• Inne choroby skóry, na podłożu których może rozwinąć się rak podstawnokomórkowy:
  • Znamię łojowe
  • Przewlekłe niegojące się owrzodzenia
  • Blizny (np. pooparzeniowe)
  • Toczeń rumieniowaty skórny, liszaj płaski (nadżerkowy), liszaj twardzinowy
• Immunosupresja:
  • Zakażenie HIV, zespół AIDS
  • Zakażenie HPV
  • Pacjenci po przeszczepie szpiku
  • Pacjenci po przeszczepach narządowych, zwłaszcza u biorców przeszczepu nerki
• Inne czynniki:
  • Podeszły wiek
  • Płeć męska
  • Występowanie raka skóry w rodzinie
  • Przebyty rak podstawnokomórkowy skóry

Jak wygląda rak podstawnokomórkowy skóry?

Rak podstawnokomórkowy skóry w większości przypadków rośnie w postaci miejscowego owrzodzenia, które ma charakterystyczne perłowe obwałowanie na granicy guza i zdrowej skóry. Często jest bardzo dobrze odgraniczony od otaczających go prawidłowych tkanek.

Jednak guz ten może przyjmować różnorodne formy i być:

• Guzkiem z wgłębieniem w środku
• Łuskowatym obszarem skóry
• Raną, która nie chce się zagoić, łatwo krwawi, sączy się lub pokrywa strupem
• Łuszczącą się, lekko uniesioną „plamą” podrażnionej skóry
• Znamieniem na skórze przypominającym bliznę

Ponadto, rak podstawnokomórkowy może przybierać różne barwy:

• Czerwoną lub różową – Najczęściej spotykany kolor.
• Brązową, czarną, niebieskawą, szarą lub z plamkami i przebarwieniami w tych kolorach
• Taką samą jak skóra – Może być wówczas trudny do zauważenia.
• Żółtawą lub białą – Rzadziej spotykane. Może przypominać bliznę bez wyraźnie zaznaczonych granic.

Rak podstawnokomórkowy skóry – jakie daje objawy?

Rak podstawnokomórkowy skóry najczęściej występuje w miejscach narażonych na działanie promieniowania UV. W około 70% przypadków lokalizuje się na twarzy, szczególnie na skórze powiek, nosa, czoła i policzków. Rzadziej pojawia się na ramionach, plecach i grzbietach rąk.

Rak podstawnokomórkowy charakteryzuje się powolnym wzrostem, zwykle rozwija się przez lata. Do typowych cech zmian nowotworowych należą:

• Teleangiektazje – W guzie widoczne są drobne naczynka wypełnione krwią.
• Perłowy wał na obwodzie zmiany – Zmiana otoczona jest perłowym, uniesionym brzegiem.
• Owrzodzenie – Rak może przyjmować formę owrzodzenia, które nie chce się zagoić.
• Łatwe krwawienie – Zmiany często krwawią, szczególnie przy lekkim zadrapaniu.

Z czasem guz może znacznie się rozrastać, przenikać w głąb skóry, zacząć oplatać nerwy i naczynia krwionośne oraz atakować mięśnie i kości. W skrajnych przypadkach może poważnie zmienić wygląd twarzy i prowadzić do jej deformacji.

U niektórych pacjentów zmianom mogą towarzyszyć inne objawy, takie jak uczucie drętwienia danego obszaru, uczucie dotykania szpilką, nadwrażliwość czy swędzenie w miejscu guza.

Warianty raka podstawnokomórkowego skóry

Rak podstawnokomórkowy skóry (BCC) może występować w różnych postaciach, z których każda ma swoje unikalne cechy i inny potencjał do nawrotów.

Omówimy pokrótce najczęstsze typy kliniczne:

Guzkowy rak podstawnokomórkowy

Jest to najczęstszy typ raka podstawnokomórkowego, stanowiący około 60% wszystkich przypadków. Guzkowy BCC najczęściej pojawia się na twarzy jako różowa lub cielista grudka z perlistym wałem na obwodzie i teleangiektazjami (widocznymi naczyniami krwionośnymi). Może także przyjmować postać owrzodzenia, które nie chce się zagoić i łatwo krwawi.

Powierzchowny rak podstawnokomórkowy

Powierzchowny rak podstawnokomórkowy zwykle lokalizuje się na tułowiu, ramionach lub nogach. Zmiany mają postać czerwonych lub różowych plamek lub blaszek z delikatnie złuszczającą się powierzchnią. Są płaskie, rumieniowe i z dobrze odgraniczonymi krawędziami. Mogą być pokryte strupem oraz przypominać stany zapalne skóry, takie jak egzema czy łuszczyca.

Twardzinopodobny rak podstawnokomórkowy

Najczęściej występuje na twarzy. Zmiany nowotworowe przypominają blizny, które powoli się powiększają. Mogą wyglądać jak woskowe, białe lub żółte plamki.

Rak podstawnokomórkowy skóry – gdzie daje przerzuty?

Rak podstawnokomórkowy skóry jest nowotworem miejscowo złośliwym, który rzadko stwarza zagrożenie dla życia. Zazwyczaj rośnie miejscowo i inwazyjnie nacieka sąsiadujące tkanki, ale nie rozprzestrzenia się do odległych miejsc w organizmie. Rozsiany rak podstawnokomórkowy skóry praktycznie nie występuje.

Rak podstawnokomórkowy skóry praktycznie nigdy nie daje przerzutów, należą one do wyjątków, a ich częstość nie przekracza 0,6% przypadków.

W piśmiennictwie opisano pojedyncze przypadki przerzutów do okolicznych węzłów chłonnych, płuc i kości, zwłaszcza w sytuacjach, gdy guzy były umiejscowione w obrębie owłosionej skóry głowy. Przerzuty najczęściej dotyczą typów histopatologicznych o bardziej agresywnym przebiegu. Podkreślimy, że należą one jednak do rzadkości.

Rak podstawnokomórkowy skóry – diagnostyka

Jeśli zauważysz niepokojące zmiany skórne (zwłaszcza nowe, o zmieniającym się wyglądzie, z owrzodzeniami czy łatwo krwawiące), nie zwlekaj z wizytą u dermatologa. Diagnostyka raka podstawnokomórkowego skóry opiera się na analizie obrazu klinicznego i dermatoskopowego. Rozpoznanie potwierdza się badaniem histologicznym.

Pierwszym krokiem w diagnostyce raka podstawnokomórkowego skóry jest dokładne badanie dermatologiczne. Lekarz oceni zmiany skórne wizualnie, co już na tym etapie często pozwala na wstępne rozpoznanie. Badanie uzupełniane jest dermatoskopią – techniką pozwalającą na szczegółowe oglądanie zmian skórnych przy pomocy specjalnego narzędzia, dermatoskopu.

Ostateczne rozpoznanie raka podstawnokomórkowego skóry stawiane jest na podstawie badania histopatologicznego. Polega ono na mikroskopowej ocenie wycinka skóry pobranego z podejrzanej zmiany. Biopsja skóry jest standardowym procedurą w celu potwierdzenia diagnozy i określenia podtypu histologicznego raka. Wyniki badania histopatologicznego pozwalają nie tylko na potwierdzenie obecności nowotworu, ale także na zaplanowanie odpowiedniego leczenia.

W przypadkach zaawansowanego raka podstawnokomórkowego, zwłaszcza gdy istnieje podejrzenie, że nowotwór mógł zacząć naciekać głębsze struktury, konieczne jest poszerzenie diagnostyki o badania obrazowe. Należą do nich:

• Zdjęcia rentgenowskie (RTG) – Pomagają w ocenie zajęcia przez nowotwór kości.
• Tomografia komputerowa (CT) – Umożliwia szczegółową ocenę struktur anatomicznych, szczególnie w obrębie głowy i szyi.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – Jest najbardziej precyzyjną metodą obrazowania, zwłaszcza gdy istnieje potrzeba oceny nacieku nowotworowego na tkanki miękkie, nerwy czy naczynia krwionośne.

Rak podstawnokomórkowy skóry – leczenie

Rak podstawnokomórkowy skóry jest wysoce uleczalny, szczególnie gdy zostanie zdiagnozowany we wczesnym stadium. Leczenie zależy od lokalizacji, wielkości, stopnia zaawansowania nowotworu oraz ogólnego stanu pacjenta. Istnieje wiele metod leczenia, które można ogólnie podzielić na zabiegowe i zachowawcze. Najczęściej stosowaną metodą jest chirurgiczne usunięcie zmiany.

Wszystkich pacjentów z nowotworem skóry obowiązuje całoroczna fotoprotekcja SPF 30-50+.

Metody zabiegowe:

• Chirurgiczne wycięcie zmiany – polega na usunięciu guza z marginesem zdrowej tkanki. Zazwyczaj prowadzi to do bardzo korzystnych wyników i jest polecane w większości przypadków raka podstawnokomórkowego skóry.
• Chirurgia mikrograficzna Mohsa – to metoda, która umożliwia dokładne usunięcie nowotworu z minimalnym usunięciem zdrowej tkanki. Proces polega na stopniowym usuwaniu zmiany i poddawaniu śródoperacyjnej ocenie pod mikroskopem jej marginesów, co zapewnia całkowite usunięcie komórek nowotworowych.
• Łyżeczkowanie i kauteryzacja – procedura polegająca na zeskrobaniu guza za pomocą łyżeczki chirurgicznej, a następnie zatrzymaniu krwawienia i niszczeniu pozostałych komórek nowotworowych za pomocą elektrody. Dzięki zastosowaniu metody kauteryzacji dochodzi do zniszczenia głębiej położonych warstw skóry.
• Kriochirurgia – to technika polegająca na zamrażaniu tkanki nowotworowej za pomocą ciekłego azotu. Zamrożona tkanka następnie samoistnie odpada.
• Laseroterapia – użycie wiązek laserowych do usunięcia nowotworu. Metoda ta jest mniej inwazyjna i stosowana częściej w przypadkach mniejszych zmian skórnych.

Metody zachowawcze:

• Radioterapia – polega na potraktowaniu zmian nowotworowych promieniowaniem jonizującym, co prowadzi do ich zniszczenia. Radioterapia jest często stosowana jako leczenie uzupełniające po operacji, zwłaszcza w przypadku niecałkowitego wycięcia lub nawrotów guzów.
• Terapia fotodynamiczna (PDT) – w tej metodzie stosuje się substancję fotouczulającą aplikowaną na zmienione chorobowo miejsce, którą następnie aktywuje się światłem. Powoduje to niszczenie komórek nowotworowych.
• Farmakoterapia miejscowa – stosowanie leków bezpośrednio na zmiany skórne.

1. • Imiquimod – pobudza układ odpornościowy do atakowania komórek nowotworowych.
   • 5-fluorouracyl (5-FU) – bezpośrednio niszczy komórki nowotworowe.

• Chemioterapia – stosowana rzadziej, zwykle w przypadku zaawansowanego BCC, który nie reaguje na inne metody leczenia.

Radioterapia i chemioterapia są zazwyczaj stosowane jako leczenie uzupełniające, zwłaszcza po usunięciu dużych guzów, które nie zostały radykalnie wycięte lub w przypadku nawrotów nowotworu.

Nieleczony rak podstawnokomórkowy skóry

Nieleczony rak podstawnokomórkowy skóry może prowadzić do dotkliwych powikłań. Zmiany mogą rosnąć i stawać się coraz bardziej rozległe i uciążliwe dla pacjenta.

W przypadku braku odpowiedniego leczenia może dojść do naciekania i destrukcji sąsiednich tkanek, w tym podskórnej tkanki tłuszczowej, mięśni, chrząstek, a nawet kości.

Nieleczony rak podstawnokomórkowy może również prowadzić do powstania bolesnych owrzodzeń, które łatwo krwawią i ulegają infekcjom.

Czy rak podstawnokomórkowy skóry jest groźny?

Rak podstawnokomórkowy skóry rzadko stanowi bezpośrednie zagrożenie życia, jednak jego konsekwencje mogą być dotkliwe, zwłaszcza jeśli nie jest odpowiednio leczony. Jest to nowotwór, który charakteryzuje się powolnym tempem wzrostu i zazwyczaj nie przerzutuje do innych części ciała. Niemniej jednak, jeśli go zaniedbamy, może prowadzić do przykrych powikłań.

Szczególnie wrażliwe są obszary takie jak okolice oka, nosa i ucha, gdzie rozrastający się guz może powodować poważne deformacje tkanek i defekty kosmetyczne. Może również dotrzeć do tkanek głębiej położonych, w tym do kości i tkanek okołoczodołowych.

Zagrożenia związane z rakiem podstawnokomórkowym obejmują:

• Możliwość nawrotu – rak podstawnokomórkowy może nawrócić nawet po skutecznym leczeniu.
• Zwiększone ryzyko wystąpienia innych rodzajów raka skóry – rak podstawnokomórkowy w wywiadzie może również zwiększać ryzyko rozwoju innych rodzajów raka skóry, takich jak czerniak i rak kolczystokomórkowy, a także innych nowotworów złośliwych skóry.
• Zniekształcenia tkanek i zmiana wyglądu
• Guzy wokół nosa i oka mogą prowadzić do utraty wzroku.

Rak podstawnokomórkowy skóry – jakie są rokowania?

Rak podstawnokomórkowy skóry rzadko rozprzestrzenia się na inne obszary ciała, co oznacza, że dla większości pacjentów rokowanie jest doskonałe. Śmiertelność tego nowotworu jest niska.

Głównymi problemami związanymi z rakiem podstawnokomórkowym są zniszczenia okolicznych tkanek oraz nawroty choroby. Ryzyko wznowy wynosi około 10% i zależy od lokalizacji guza, podtypu histologicznego, inwazji tkanki okołonerwowej, immunosupresji oraz tego, czy już wcześniej wystąpiły nawroty.

Rak podstawnokomórkowy skóry – jak zapobiegać?

Zapobieganie rakowi podstawnokomórkowemu skóry zaczyna się od świadomości i proaktywnego podejścia do ochrony przed promieniowaniem UV oraz regularnych badań skóry. Przedstawimy kilka wskazówek, które warto wdrożyć w życie.

• Unikaj nadmiernej ekspozycji na słońce – promienie UV są najbardziej intensywne w środku dnia, między godziną 10 a 16. Jeśli to możliwe, unikaj bezpośredniego nasłonecznienia w tym czasie i zaplanuj aktywność na świeżym powietrzu na inną porę.
• Stosuj filtry przeciwsłoneczne –używaj preparatów ze współczynnikiem SPF wynoszącym co najmniej 30.
• Zaopatrz się w okulary przeciwsłoneczne –wybieraj okulary blokujące zarówno promieniowanie UVA, jak i UVB. Ochrona oczu jest równie ważna jak ochrona skóry przed szkodliwym działaniem promieniowania słonecznego.
• Ogranicz czas spędzany w solarium lub unikaj solarium całkowicie.
• Noś kapelusz z szerokim rondem.
• Regularnie kontroluj swoją skórę.

Krótkie podsumowanie

1. Rak podstawnokomórkowy skóry jest powszechnym, zazwyczaj wolno rosnącym nowotworem, który rzadko daje przerzuty. Mimo że nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla życia, w przypadku zaniedbania może prowadzić do znacznych uszkodzeń miejscowych i deformacji tkanek.
2. Rak podstawnokomórkowy skóry występuje najczęściej w miejscach narażonych na działanie promieniowania UV, takich jak twarz, uszy i szyja.
3. Rak podstawnokomórkowy zwykle występuje u osób w 6.-8. dekadzie życia
4. Rak podstawnokomórkowy objawia się głównie jako miejscowe owrzodzenie z charakterystycznym obwałowaniem o perłowym zabarwieniu.
5. Zalecaną metodą leczenia raka podstawnokomórkowego jest chirurgiczne usunięcie zmiany.

Bibliografia

• Basset-Seguin, N. & Herms, F. Update on the Management of Basal Cell Carcinoma. Acta Dermato-Venereologica 100, (2020).
• Wong, C. S. M., Strange, R. C. & Lear, J. T. Basal cell carcinoma. BMJ 327, 794–798 (2003).
• Współczesna dermatologia tom 1. Red. Rudnicka, Lidia; Olszewska, Małgorzata; Rakowska, Adriana; Sar-Pomian, Marta . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2022, 374 s. ISBN 978-83-01-22653-4
• Dermatologia i choroby przenoszone drogą płciową. Red. Nowicki, Roman J.; Majewski, Sławomir . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019, 351 s. ISBN 978-83-200-5928-1
• Jabłońska, Stefania; Majewski, Sławomir. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013, 528 s. ISBN 978-83-200-4707-3