Próby wątrobowe to standardowy zestaw badań diagnostycznych, który jest bardzo często zlecany przez lekarzy. Pomaga ustalić, czy wątroba pełni prawidłowo swoje funkcje oraz w jakiej jest kondycji. Umożliwiają one także diagnostykę jej zaburzeń i uszkodzeń. Oznacza to, że powinniśmy wykonywać te badania regularnie w celu sprawdzenia stanu swojej wątroby.
Spis treści:
Próby wątrobowe, co to?
Jest to badanie, którym określa się aktywność wybranych enzymów wątrobowych w organizmie człowieka. Pozwala na diagnostykę funkcji wątroby poprzez sprawdzenie hepatocytów, czyli komórek z których zbudowana jest wątroba. Określamy, czy są jakieś zaburzenia w jej budowie lub funkcjonowaniu. Dzięki próbom wątrobowym możemy także często określić przyczyny zaburzeń, stopień nasilenia zmian, a także przewidzieć, jakie mogą być powikłania.
Próby wątrobowe, jakie badania wchodzą w ich skład?
Próby wątrobowe składają się z:
- ALT/ALAT (aminotransferaza alaninowa) – enzym występujący głównie w wątrobie, jego wysoki poziom może świadczyć o uszkodzeniu komórek wątroby np. w WZW B, czyli wirusowym zapaleniu wątroby typu B
- AST/AspAT (aminotransferaza asparaginianowa) – enzym występujący głównie w sercu i mięśniach, a także w wątrobie. Podwyższony poziom sugeruje choroby wątroby, a także zawał serca czy choroby mięśni
- ALP (fosfataza alkaliczna) – enzym pochodzący z wątroby i kości; jego podwyższony poziom może wskazywać na schorzenia wątroby, przeszkody w drogach żółciowych doprowadzające np. do cholestazy czy choroby kości
- GGT/GGTP (gamma-glutamylotransferaza) – enzym występujący w wątrobie i drogach żółciowych. Podwyższony poziom może sugerować choroby wątroby, problemy z alkoholem lub obecność niektórych leków we krwi
- Bilirubina całkowita – jest to barwnik powstający podczas rozpadu hemoglobiny w śledzionie. Powstaje on, gdy dochodzi do rozpadu starych lub uszkodzonych czerwonych krwinek (erytrocytów). Hemoglobina jest białkiem transportującym tlen, który się w nich znajduje. Nadmiar bilirubiny często prowadzi do żółtaczki
- Albuminy – białka występujące we krwi, pochodzą z wątroby i odpowiadają za utrzymanie prawidłowego ciśnienia krwi (ciśnienie onkotyczne) oraz za transport różnych substancji. Niski poziom albumin może świadczyć o dysfunkcjach wątroby, takich jak niewydolność, a także o chorobach zapalnych jelit i niedożywieniu
Próby wątrobowe – normy
Normy dla parametrów wątrobowych osoby dorosłej:
- ALT/ALAT (aminotransferaza alaninowa) < 40 IU/l
- AST/AspAT (aminotransferaza asparaginianowa) < 40 IU/l
- ALP (fosfataza alkaliczna) < 270 IU/l
- GGT/GGTP (gamma-glutamylotransferaza) K: < 35 IU/l, M: < 40 IU/l
- Bilirubina całkowita 5,1-20,5 µmol/l (0,3-1,2 mg/dl)
- Albuminy 40-53 g/l (4,0-5,3 g/dl)
Podwyższone próby wątrobowe – objawy
Kiedy powinniśmy się zaniepokoić i zgłosić do lekarza w celu dalszej diagnostyki? Warto zwrócić uwagę na objawy takie jak:
- zmęczenie i osłabienie organizmu
- trudności z koncentracją
- nudności i wymioty
- brak apetytu
- spadek masy ciała
- zażółcenie skóry i białek oczu – możliwe objawy żółtaczki z powodu nagromadzenia bilirubiny w organizmie
- bóle brzucha – zwłaszcza z prawej strony w okolicach dolnych żeber
- świąd skóry – bez wyraźniej przyczyny
- wydalanie ciemnego moczu i jasnych stolców – może świadczyć o problemach z wydzielaniem żółci
- obrzęki nóg i kostek – są one często spowodowane zatrzymywaniem płynów w organizmie
Należy pamiętać, że podwyższone enzymy wątrobowe często nie wykazują wyraźnych objawów przez nas zauważalnych, dlatego kluczowa jest regularna profilaktyka i diagnostyka w zakresie chorób wątroby.
Wysokie próby wątrobowe
Podwyższone poziomy enzymów wątrobowych może oznaczać obecność wiele różnych schorzeń i zaburzeń wątroby czy innych narządów. Poniżej przedstawione zostanie kilka z nich:
- ALT/ALAT (aminotransferaza alaninowa)
- ostre/przewlekłe zapalenie wątroby
- marskość wątroby
- uszkodzenie toksyczne wątroby
- mononukleoza zakaźna
- AST/AspAT (aminotransferaza asparaginianowa)
- uszkodzenie wątroby
- uszkodzenie serca np. zawał serca
- uszkodzenie mięśni szkieletowych tzw. miopatia
- ALP (fosfataza alkaliczna)
- cholestaza (zastój żółci)
- choroby wątroby
- choroby dróg żółciowych
- choroby kości
- niewydolność serca
- GGT/GGTP (gamma-glutamylotransferaza)
- alkoholowa choroba wątroby
- cholestaza (zastój żółci)
- polekowe uszkodzenie wątroby
- Bilirubina całkowita
- hemoliza (rozpad czerwonych krwinek)
- żółtaczka
- toksyczne zaburzenia wątroby
- zapalenie dróg żółciowych
- Albuminy
- odwodnienie
- choroby nerek
- przewlekłe stany zapalne
- niektóre choroby metaboliczne np. choroba Cushinga
- nadciśnienie tętnicze
- dieta wysokobiałkowa
Jak szybko obniżyć próby wątrobowe?
Zależy to przede wszystkim od indywidualnej sytuacji pacjenta. Należy pewnych przypadkach wdrożyć leczenie farmakologiczne. Można poprawić wyniki badań laboratoryjnych także w zmianie kilku aspektów życia:
- zmiana diety – należy ograniczać produkty ciężkostrawne i tłuste, słodycze i ostrych potraw, a do swojego jadłospisu wprowadzić więcej zdrowych pokarmów takich jak pełnoziarniste produkty zawierające błonnik, ryby, chude mięsa i dużo warzyw
- zwiększenie aktywności fizycznej przy siedzącym trybie życia, poziom enzymów wątrobowych może chwilowo wzrosnąć także przy bardzo wyczerpującym wysiłku fizycznym
- ograniczać spożycie alkoholu, który w nadmiernych ilościach doprowadza często do marskości wątroby
- unikać przyjmowania leków obciążających wątrobę np.:
- leki przeciwbólowe i przeciwzapalne tj. paracetamol, ibuprofen, diklofenak, naproksen
- niektóre antybiotyki np. amoksycylina z kwasem klawulanowym, tetracykliny, erytromycyna i klarytromycyna
- leki przeciwgrzybicze np. flukonazol, ketokonazol, itrakonazol
- leki przeciwgruźlicze np. izoniazyd, ryfampicyna
- leki obniżające cholesterol np. atorwastatyna
- leki stosowane w leczeniu nowotworów np. metotreksat, cyklofosfamid, tamoksyfen
- leki stosowane przy leczeniu cukrzycy np. metformina
- leki stosowane w zaburzeniach rytmu np. amiodaron
- leki stosowane w chorobach psychicznych i neurologicznych
Pamiętajmy, aby przy braniu dużej ilości leków i przyjmowania leków działających toksycznie na wątrobę regularnie monitorować próby wątrobowe.
Podwyższone próby wątrobowe u dziecka
Dzieci mają normy enzymów wątrobowych dostosowane do konkretnego wieku. Większość parametrów takich jak ALT i AST są zbliżone, jednak fosfataza alkaliczna (ALP) jest u nich znacznie podwyższona ze względu na intensywny wzrost kości u dzieci podczas rozwoju. Nieprawidłowe parametry mogą świadczyć jednak o niektórych chorobach.
- Infekcje wirusowe takie jak zapalenie wątroby typu A, B lub C
- Wrodzone zaburzenia metaboliczne np. choroba Wilsona
- Autoimmunologiczne zapalenie wątroby, w których organizm atakuje sam siebie
- Polekowe uszkodzenie wątroby wynikające z podawania leków w nadmiernych ilościach, leków w leczeniu infekcji takich jak antybiotyki lub przy spożyciu lekarstw, które nie są przeznaczone dla dzieci. Pamiętaj, aby lekarstwa przechowywać w miejscu bezpiecznym i niedostępnym dla dzieci!
Wysokie próby wątrobowe u alkoholika
Osoby spożywające nadmiernie alkohol mają niestety tendencje do podwyższonych parametrów wątrobowych. Należy pamiętać, że jest on substancją toksyczna dla naszego organizmu. Poniżej przedstawiono kilka mechanizmów, które uszkadzają wątrobę.
- Wątroba odpowiada za przetworzenie toksycznego alkoholu na bezpieczniejsze składniki. Podczas tego procesu powstaje szkodliwa substancja – aldehyd octowy, który uszkadza komórki wątroby. Podczas uszkodzenia dochodzi do uwalniania enzymów wątrobowych takich jak ALT i AST.
- Alkohol w nadmiernych ilościach powoduje nadmierne odkładanie się tłuszczu w komórkach wątrobowych, co doprowadza do jej stłuszczenia wątroby. Przebiega ono zazwyczaj bezobjawowo, jednak w badaniu ultrasonograficznym (USG) lekarz jest w stanie stwierdzić stan chorobowy. Parametry wątrobowe są wtedy podwyższone.
- Przewlekłe spożywanie alkoholu doprowadza do przewlekłego stanu zapalnego, który powoduje uszkodzenie komórek wątroby. W wyniku uszkodzenia uwalniane są enzymy wątrobowe.
Należy pamiętać, że nie ma bezpiecznej dawki alkoholu, każda ilość jego spożycia jest szkodliwa i może powodować komplikacje zdrowotne. Szczególnie niebezpieczny jest on dla kobiet w ciąży i karmiących piersią.
Czy próby wątrobowe wykrywają raka?
Poziom enzymów wątrobowych nie jest typowym markerem, który pomaga w wykryciu raka wątroby. Ich poziom może być podwyższony, jednak nie jest to wystarczające do postawienia diagnozy. Należy pamiętać, że wczesne stadia raka wątroby często przebiegają bezobjawowo, zatem bez badań obrazowych, takich jak badanie ultrasonograficzne (USG), tomografia komputerowa (TK) czy rezonans magnetyczny (MRI), które mogą uwidocznić zmianę nowotworową ciężko postawić jednoznaczną diagnozę. Często w niejasnych przypadkach konieczne jest wykonanie biopsji wątroby.
Próby wątrobowe – wyniki
Z otrzymanymi wynikami z badania laboratoryjnego powinniśmy się zgłosić do lekarza. Uwzględniając wywiad ogólny, badanie podmiotowe, dolegliwości zinterpretuje on wyniki i zaleci kolejne kroki postępowania. Pamiętajmy, że każdego pacjenta lekarz diagnozuje indywidualnie uwzględniając wszystkie ważne informacje, o które go zapyta. Nie warto diagnozować i leczyć się samemu, lecz należy zawsze skontaktować się ze specjalistą.
Próby wątrobowe z krwi
Badanie laboratoryjne jakimi są próby wątrobowe są robione na podstawie krwi żylnej pobranej zazwyczaj z żyły w zgięciu łokciowym. Z pobranej próbki krwi w procesie tzw. odwirowania uzyskiwana jest surowica, na podstawie której można oznaczyć poszczególne wskaźniki – czyli enzymy wątrobowe. Są one ważnymi parametrami przy diagnozowaniu i leczeniu pacjentów z chorobami wątroby.
Próby wątrobowe, jak się przygotować?
Do badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Uzyskanie wiarygodnych wyników jest możliwe przy kilku zaleceniach, zatem należy:
- przyjść na czczo – czyli nie powinno się przyjmować pokarmów przez 8-12 godzin przed pobraniem krwi
- unikać spożywania alkoholu na kilka dni przed badaniem (7 dni), jednak jeżeli nie jest to możliwe to należy zrezygnować z alkoholu minimum 24-48 godzin przed badaniem
- zastosować lekkostrawną dietę na 2-3 dni przed badaniem – powinno się ograniczyć spożycie tłustych i ciężkostrawnych potraw
- unikać intensywnego wysiłku fizycznego na dzień przed planowanym badaniem
Próby wątrobowe – cena
Po badanie można zgłosić się do lekarza POZ, który przy widocznych wskazaniach wystawi skierowanie („badanie na NFZ”). W przypadku chęci zrobienia powyższych badań prywatnie koszty wynoszą około 10-30 zł za jedno badanie. Jeżeli zależy nam na dokładnej cenie badania, warto wtedy skontaktować się z danym laboratorium.
Bibliografia:
- L. Kokot, L. Hyla-Klekot, S. Klekot, Badania laboratoryjna zakres norm i interpretacja, wyd. 5, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2024
- B. Solnica, A. Dembińska-Kielc, J. W. Naskalski, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, wydanie 5, Edra Urban & Partner, Wrocław 2024
- A. Szczeklik, P. Gajewski, i.in., Duża Interna Szczeklika 2024/2025, Medycyna praktyczna, 2024
- A. Szczeklik, P. Gajewski, i.in., Mała Interna Szczeklika 2024/2025, Medycyna praktyczna, 2024
- J. Pańszczyk, T. Gańko, G. Gawrysiak, Wpływ alkoholu etylowego na proces rozwoju niewydolności wątroby u osób w wieku 18-40 lat, Wydział Medyczny Uczelni Łazarskiego w Warszawie, Review of Medical Practice, 2022; Vol. XXVIII, No. 1-2
- R. Caquet, 250 badań laboratoryjnych, wyd. 3, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2017
- https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/51063,proby-watrobowe
