Polimialgia reumatyczna – objawy, diagnostyka i leczenie

Polimialgia reumatyczna jest chorobą reumatyczną dotykającą osoby w starszym wieku. Dominującymi objawami są ból i uczucie sztywności mięśni szyi, obręczy barkowej oraz miednicznej. Całe szczęście – dobrze odpowiada na leczenie. W poniższym artykule omówimy szczegółowo jej objawy, poznamy potencjalne przyczyny oraz dowiemy się, jak przebiega proces diagnostyki i jak wygląda leczenie.

Czym jest polimialgia reumatyczna?

Mianem polimialgii reumatycznej określa się zespół chorobowy, którego dominującymi objawami są ból i uczucie sztywności w obrębie mięśni szyi, obręczy barkowej i/lub obręczy miednicznej. Jednak, w odróżnieniu od innych chorób reumatycznych, polimialgia zazwyczaj przebiega łagodniej. Choroba ta występuje u osób po 50. roku życia.

Kto choruje na polimialgię reumatyczną?

Na polimialgię reumatyczną chorują osoby po 50. roku życia. Ryzyko wystąpienia choroby zwiększa się wraz z wiekiem, a średni wiek wystąpienia wynosi około 70 lat. Nie do końca wiadomo, dlaczego polimialgia reumatyczna nie dotyka osób poniżej 50. roku życia.

Polimialgia reumatyczna występuje częściej u kobiet, nawet do 4 razy częściej niż u mężczyzn.

Jak często polimialgia reumatyczna występuje w populacji? Szacuje się, że choruje na nią około 700 na 100 000 osób.

Jakie są przyczyny polimialgii reumatycznej?

Nie znamy dokładnej przyczyny polimialgii reumatycznej. Rozpatrywany jest wpływ czynników środowiskowych (takich jak przebyte infekcje) oraz czynników genetycznych (antygeny HLA-DR4, HLA-DRB1*04). Nadal nie do końca wiadomo, dlaczego polimialgia nie występuje u osób młodych.

Wykazano, że w patogenezie, czyli w powstawaniu choroby, rolę odgrywają między innymi takie czynniki jak nadprodukcja cytokin prozapalnych oraz zaburzenia proporcji poszczególnych typów limfocytów T, które są rodzajem białych krwinek. Głównym zadaniem cytokin prozapalnych jest pobudzanie reakcji zapalnej w organizmie, czego skutkiem może być wystąpienie takich objawów jak gorączka czy ogólne zmęczenie.

Niestety, nie są znane sposoby na to, aby zapobiec wystąpieniu tej choroby.

Polimialgia reumatyczna – objawy choroby

Choroba może mieć nagły początek, ale nie są rzadkością przypadki podstępnego przebiegu.

Polimialgia reumatyczna objawia się przede wszystkim bólem mięśni szyi, obręczy barkowej oraz miednicznej. Na początku ból może obejmować jedną stronę, rozpoczynając się w jednym ramieniu lub biodrze, jednak szybko staje się obustronny i symetryczny.

Z powodu bólu i sztywności mięśni, pacjenci mogą mieć trudności podnoszeniu kończyn, co utrudnia wykonywanie codziennych czynności, takich jak ubieranie się, sięganie po przedmioty z wyższych półek, wstawanie z łóżka czy czesanie włosów.

Pacjenci po obudzeniu się często czują uogólnioną sztywność, która utrzymuje się dłużej niż 30 minut. To zjawisko określa się mianem „sztywności porannej”, bowiem dolegliwości najbardziej dokuczliwe są z rana. Objawy sztywności i bólu mogą nawracać w ciągu dnia po okresach unieruchomienia, czyli po odpoczynku czy braku aktywności przez dłuższy czas.

W niektórych przypadkach w przebiegu choroby wystąpić może zapalenie stawów. Najczęściej dotyczy stawów kolanowych, biodrowych oraz mostkowo-obojczykowych.

Innymi objawami, które mogą się pojawić są ciastowate obrzęki rąk i stóp oraz wrażenie osłabienia mięśni. Z czasem może dojść do zaniku i przykurczu mięśni z powodu oszczędzania kończyn przez ich bolesność i sztywność.

Powyższym objawom często towarzyszy ogólne złe samopoczucie i osłabienia, stan podgorączkowy, czy nawet utrata masy ciała i depresja. U osób starszych depresja może manifestować się zmniejszeniem codziennej aktywności, osłabieniem apetytu czy obniżeniem napędu psychoruchowego.

Podsumowując, do objawów polimialgii reumatycznej należą takie dolegliwości jak:

• Ból mięśni szyi, obręczy barkowej, obręczy miednicznej
• Sztywność poranna trwająca dłużej niż 30 minut
• Utrudnienie lub wręcz uniemożliwienie wykonywania codziennych czynności, zwłaszcza tych wiążących się z koniecznością unoszenia kończyn
• Zapalenie stawów – szczególnie stawów kolanowych, biodrowych i mostkowo-obojczykowych
• Ciastowate obrzęki rąk i stóp
• Uczucie osłabienia mięśni
• Ogólne złe samopoczucie i osłabienie
• Stan podgorączkowy
• Utrata masy ciała
• Depresja

W 20% przypadków wraz z polimialgią reumatyczną występuje olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, którego charakterystycznymi objawami są między innymi silny ból głowy (zwykle w okolicy skroniowej) oraz obrzęk i bolesność w przebiegu tętnicy skroniowej.

Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic wiąże się z ryzykiem utraty wzroku, więc jeśli zauważysz u siebie takie objawy jak silny ból głowy, obrzęk w przebiegu tętnicy skroniowej, chromanie żuchwy (ból żuchwy podczas jedzenia), podwójne widzenie, zaniewidzenie czy ograniczenie pola widzenia, objawy udaru mózgu, zaburzenia czucia – natychmiast zgłoś się po pomoc medyczną. Właściwe leczenie zapobiega utracie wzroku.

Polimialgia reumatyczna a nowotwory

Związek między polimialgią reumatyczną a nowotworami jest niepewny, a wyniki badań w tym zakresie są sprzeczne. Niektóre badania wskazują, że polimialgia nie wiąże się z większą częstością zachorowań na nowotwory, z kolei według innych, że zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu obserwuje się w ciągu pierwszych 6 miesięcy choroby.

Należy jednak mieć na uwadze, że objawy polimialgii reumatycznej mogą być manifestacją choroby nowotworowej. Przy ustalaniu rozpoznania konieczne jest wykluczenie obecności nowotworu. Objawy polimialgii reumatycznej mogą bowiem naśladować objawy zespołów paranowotworowych. Dotyczy to zwłaszcza chłoniaków, szpiczaka plazmocytowego, raka nerki, płuca i jelita grubego.

Jak wygląda diagnostyka polimialgii reumatycznej?

Diagnostyka polimialgii reumatycznej obejmuje wywiad z pacjentem, badanie fizykalne oraz wykonanie badań laboratoryjnych. Badania obrazowe nie są wymagane do postawienia rozpoznania, jednak w niektórych wątpliwych przypadkach lekarz może je zlecić w celu potwierdzenia diagnozy. Niezwykle przydatna jest także obserwacja na zastosowane leczenie – objawy polimialgii reumatycznej niezwykle szybko ustępują po włączeniu do terapii glikokortykosteroidów.

Polimialgia reumatyczna charakteryzuje się podwyższeniem parametrów zapalnych, takich jak CRP i stężenie fibrynogenu oraz przyspieszeniem OB. Często stwierdza się nadpłytkowość i niedokrwistość. W badaniach laboratoryjnych można zaobserwować również wzrost aktywności enzymów wątrobowych [zwłaszcza fosfatazy zasadowej (ALP)]. Badanie kinazy kreatynowej, której podwyższone stężenie może wskazywać na uszkodzenie mięśni, jest w normie.

W przebiegu polimialgii reumatycznej nie dochodzi do wytwarzania swoistych przeciwciał. Czynnik reumatoidalny (RF), przeciwciała przeciwko białkom antycytrulinowym (anty-CCP) i przeciwciała przeciwjądrowe są zwykle nieobecne.

Płyn stawowy w zajętych stawach ma charakter zapalny.

Badania obrazowe, takie jak badanie ultrasonograficzne (USG) czy rezonans magnetyczny, mogą uwidocznić zapalenie błony maziowej stawów. Badanie USG znajduje zastosowanie także w monitorowaniu terapii i oceny skuteczności leczenia.

Jak rozpoznaje się polimialgię reumatyczną? Kryteria diagnostyczne

Rozpoznanie polimialgii reumatycznej opiera się na całościowym obrazie klinicznym pacjenta, wykluczeniu innych chorób, naśladujących jej objawy oraz po zaobserwowaniu poprawy na zastosowane leczenie glikokortykosteroidami.

Kryteria diagnostyczne polimialgii reumatycznej pełnią rolę pomocniczą. Ważny jest ogólny obraz kliniczny pacjenta. Do jednych z najczęściej wykorzystywanych kryteriów należą kryteria według Healeya:

• Wiek powyżej 50. roku życia
• Ból w obrębie minimum 2 z 3 obszarów: szyja, obręcz barkowa, obręcz biodorowa, który utrzymuje się przez minimum 1 miesiąc
• Sztywność poranna trwająca dłużej niż 1 godzinę
• OB >40 mm po 1 godzinie
• Wykluczenie innych chorób o podobnych objawach
• Szybka poprawa po zastosowaniu prednizonu w dawce 15-20 mg/d.

Jakie inne choroby mogą przypominać polimialgię reumatyczną? Diagnostyka różnicowa

W diagnostyce różnicowej polimialgii reumatycznej bierze się pod uwagę następujące schorzenia:

• Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
• Choroba zwyrodnieniowa stawów
• Zespół bolesnego barku
• Fibromialgia
• Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic
• Zapalenie wielomięśniowe, zapalenie skórno-mięśniowe i inne miopatie np. w przebiegu leczenia statynami
• Toczeń rumieniowaty układowy i inne choroby autoimmunizacyjne
• Choroby wywoływane przez kryształy
• Choroby nowotworowe – zwłaszcza chłoniaki, szpiczak plazmocytowy, rak nerki, płuca i jelita grubego
• Choroby infekcyjne
• Niedoczynność tarczycy
• Bóle mięśni z przeciążenia
• Depresja
• Parkinsonizm

Jak leczy się polimialgię reumatyczną?

Standardem leczenia polimialgii reumatycznej są glikokortykosteroidy podawane doustnie. Stosowane są w niskich dawkach. Ustąpienie bólu i uczucia sztywności zazwyczaj następuje bardzo szybko, bo już w ciągu kilku dni od rozpoczęcia leczenia, a maksymalnie w ciągu 2-4 tygodni.

Jeśli nie następuje poprawa, reumatolog rozważy zastosowanie glikokortykosteroidów drogą dożylną bądź dołączenie metrotreksatu.

W leczeniu podtrzymującym stosuje się również niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Lekarz będzie Cię obserwować pod kątem wystąpienia działań niepożądanych związanych z długotrwałym stosowaniem glikokortykosteroidów, takich jak osteoporoza, nadciśnienie tętnicze, wzrost masy ciała czy zaburzenia tolerancji węglowodanowej. Przy dłuższym leczeniu wdrażana jest profilaktyka osteoporozy, zazwyczaj w postaci witaminy D i preparatów wapnia.

Aby chronić mięśnie przed zanikiem i przykurczami, warto zadbać o rehabilitację. Aktywność fizyczna pomaga w utrzymaniu siły mięśniowej oraz zmniejsza niebezpieczeństwo upadku.

Jak długo trwa leczenie polimialgii reumatycznej? Czy da się ją wyleczyć?

Czas trwania leczenia różni się u poszczególnych pacjentów. Leczenie zazwyczaj jest długotrwałe, powinno trwać co najmniej 1 rok, jednak często jest przedłużane do 2 lat. W niektórych przypadkach potrzeba dłuższej terapii. Polimialgię reumatyczną da się jednak wyleczyć.

Nieleczona polimialgia reumatyczna – możliwe konsekwencje

Niestety, nieleczona polimialgia reumatyczna może prowadzić do dotkliwych powikłań.

Długotrwały ból i sztywność mięśni mogą prowadzić do ich osłabienia i zaniku, szczególnie w obrębie obręczy barkowej i miednicznej, czego konsekwencją jest znaczne ograniczenie sprawności. Wykonywanie codziennych czynności, takich jak wstawanie z łóżka, sięganie po przedmioty z półki, czesanie włosów czy chodzenie, staje się utrudnione.

Jeśli polimialgii reumatycznej towarzyszy olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic, konsekwencje są jeszcze poważniejsze, może bowiem dojść nawet do utraty wzroku czy udaru mózgu.

Jeszcze raz podkreślimy, że większość pacjentów chorych na polimialgię reumatyczną bardzo dobrze reaguje na leczenie i nie doświadcza poważnych konsekwencji zdrowotnych wynikających z polimialgii. Wczesne rozpoznanie i wprowadzenie terapii jest kluczowe, aby zapobiec owym powikłaniom i poprawić rokowanie.

Dieta przy polimialgii reumatycznej

Chociaż podstawą leczenia polimialgii reumatycznej jest farmakoterapia, leczenie warto wspomóc odpowiednią dietą. Zdrowy sposób żywienia odgrywa pomocniczą rolę w łagodzeniu objawów.

Nie ma jednej, specjalnej diety dostosowanej konkretnie dla polimialgii reumatycznej, jednak w tego typu schorzeniach zapalnych warto stosować dietę przeciwzapalną, która pomaga w wyciszaniu stanu zapalnego w organizmie. Poniżej przedstawimy jej najważniejsze założenia.

Dieta przeciwzapalna opiera się, jak to wynika z nazwy, na spożywaniu produktów o właściwościach przeciwzapalnych, takich jak owoce, warzywa, orzechy, nasiona, ryby bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 (takie jak łosoś, makrela, śledź, sardynki) czy oliwa z oliwek. Z warzyw warto sięgać zwłaszcza po warzywa zielone, liściaste (np. szpinak, jarmuż), pomidory, paprykę i brokuły. Mnóstwo antyoksydantów zawierają owoce, takie jak truskawki, maliny i borówki. Produkty te korzystnie wpływają na zmniejszanie stanu zapalnego w organizmie.

Wybieraj pełnoziarniste produkty zbożowe, które wspomagają trawienie i zapewniają uczucie sytości na dłużej, niż ich białe odpowiedniki. Wprowadź do diety kasze, brązowy ryż, płatki owsiane i pieczywo razowe.

Dbaj o odpowiednie nawodnienie organizmu. Pij dużo wody, co najmniej 2 litry dziennie.

Unikaj żywności wysokoprzetworzonej, zwłaszcza tej bogatej w cukry proste i tłuszcze trans. Wyklucz z diety słodycze, fast food oraz słone przekąski. Wysokoprzetworzone produkty mogą przyczyniać się do nasilenia stanu zapalnego, a przez to pogorszenia objawów choroby. Zmniejsz ilość soli, którą dodajesz do potraw.

Przy chorobach zapalnych, do których należy omawiana polimialgia, warto ograniczyć spożycie mięsa czerwonego. Zastąp je chudym mięsem, takim jak kurczak czy indyk oraz wprowadź roślinne źródła białka, takie jak fasola, soczewica i inne rośliny strączkowe.

Wyklucz ze swojej diety alkohol, który może wchodzić w interakcje ze stosowanymi przez Ciebie lekami. Ogranicz mocną kawę i mocną herbatę.

Czy są możliwe nawroty polimialgii reumatycznej?

Tak, w przebiegu polimialgii reumatycznej zdarzają się nawroty choroby. Najczęściej występują w ciągu pierwszych dwóch lat jej trwania, a zwłaszcza wtedy, gdy dawka glikokortykosteroidów jest zmniejszana zbyt szybko.

Po zakończeniu leczenia należy obserwować się pod katem ponownego wystąpienia objawów takich jak bóle mięśni czy sztywność poranna. W badaniach laboratoryjnych na nawrót choroby może wskazywać przyspieszenie OB i wysokie stężenie CRP czy fibrynogenu.

Co w przypadku, gdy choroba nawróci? Wznawiane jest wówczas leczenie, podaje się glikokortykosteroidy w dawce, która wcześniej zapewniała dobrą kontrolę objawów. W razie potrzeby lekarz może podjąć decyzję o dołączeniu metotreksatu.

Jakie jest rokowanie w polimialgii reumatycznej?

Rokowanie jest dobre. Polimialgia reumatyczna zazwyczaj ma łagodniejszy przebieg niż inne chorob reumatyczne.

Choroba dobrze reaguje na zastosowane leczenie. Poprawa potrafi być bardzo szybka, czasem wręcz spektakularna, gdyż objawy ustępują często już w ciągu kilku dni od rozpoczęcia terapii niewielka dawką glikokortykosteroidów. Polimialgia reumatyczna wykazuje tendencję do samoograniczania.

Ze względu na stosowanie glikokortykosteroidów, u chorych na polimialgię reumatyczną występuje zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy, osteoporozy i nadciśnienia tętniczego.

Podsumowanie

1. Polimialgia reumatyczna dotyka osoby po 50. roku życia. Średnio pojawia się w wieku około 70 lat. Częściej występuje u kobiet.
2. Cechami charakterystycznymi polimialgii reumatycznej są: ból mięśni szyi, obręczy barkowej i obręczy miednicznej oraz sztywność poranna.
3. W polimialgii reumatycznej obserwuje się podwyższenie parametrów zapalnych, takich jak CRP czy stężenie fibrynogenu i przyspieszenie OB.
4. Objawy polimialgii reumatycznej bardzo szybko ustępują po włączeniu leczenia glikokortykosteroidami.
5. Rokowanie w polimialgii reumatycznej jest dobre.

Bibliografia

• Zimmermann-Górska, Irena.Postępy reumatologii klinicznej. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2014, 459 s. ISBN 978-83-200-4834-6
• Choroby wewnętrzne. Podręcznik akademicki. Tom 1-2. Red. Kokot, Franciszek . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2004, 1603 s. ISBN 83-200-3368-3
• Interna Szczeklika 2020. Prow. Piotr Gajewski, Wyd. 11, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020, ISBN 978-83-7430-628-7
• Polimialgia reumatyczna Polymyalgia rheumatic. Artur Bachta, Witold Tłustochowicz. Reumatologia 2016; supl. 1
• Milchert, M. & Brzosko, M. Postępowanie diagnostyczne w polimialgii reumatycznej – doświadczenia własne. Reumatologia 52, 89–93 (2014)
• Florescu, M. M. et al. Polymyalgia rheumatica: An update (Review). Exp Ther Med 26, 543 (2023)
• Coskun Benlidayi, I. Why is polymyalgia rheumatica a disease of older adults? Explanations through etiology and pathogenesis: a narrative review. Clin Rheumatol 43, 851–861 (2024)