Podwyższone trójglicerydy – co to oznacza i jak je obniżyć?

Podwyższony poziom trójglicerydów we krwi często wynika z niezdrowego stylu życia. Taki stan może zwiększać ryzyko rozwoju miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych, a w ekstremalnych przypadkach bardzo wysokie stężenia trójglicerydów mogą prowadzić do ostrego zapalenia trzustki. W tym artykule powiemy, czym są podwyższone trójglicerydy, szczegółowo omówimy przyczyny tego stanu oraz skuteczne strategie leczenia, w tym zasady zdrowej diety.

Podwyższone trójglicerydy – co to oznacza?

Trójglicerydy odgrywają istotną rolę w organizmie – stanowią główne źródło energii i są częścią tkanki tłuszczowej. W organizmie trójglicerydy są transportowane w krwiobiegu w postaci cząsteczek, takich jak chylomikrony i lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości (VLDL).

Optymalny poziom trójglicerydów we krwi powinien wynosić poniżej 150 mg/dl.

Hipertrójglicerydemia, czyli podwyższony poziom trójglicerydów we krwi, może zwiększać ryzyko problemów zdrowotnych, takich jak miażdżyca czy choroby sercowo-naczyniowe. Szczególnie niebezpieczne są bardzo wysokie stężenia trójglicerydów – przekraczające 1000 mg/dl (około 11,3 mmol/l) – które znacząco podnoszą ryzyko wystąpienia ostrego zapalenia trzustki.

Łagodna hipertrójglicerydemia to poziom trójglicerydów wynoszący od 150 do 499 mg/dl (1,7 do 5,6 mmol/l), umiarkowana hipertrójglicerydemia od 500 do 885 mg/dl (5,6 do 10,0 mmol/l), a ciężka hipertrójglicerydemia jest definiowana jako poziom trójglicerydów przekraczający 885 mg/dl (10 mmol/l).

Szacuje się, że w Polsce zwiększone stężenie trójglicerydów dotyczy 32% mężczyzn i 20% kobiet. Wiele osób z hipertrójglicerydemią zmaga się jednocześnie z wysokim poziomem cholesterolu.

Podwyższone trójglicerydy – od czego? Przyczyny hipertrójglicerydemii

Lista możliwych przyczyn podwyższonego poziomu trójglicerydów jest bardzo długa. Hipertrójglicerydemię można podzielić na dwie główne kategorie: pierwotną i wtórną.

Przyczyny pierwotne

Pierwotna hipertrójglicerydemia jest rzadszą formą, występującą u niewielkiego odsetka pacjentów i wynikającą głównie z mutacji genetycznych wpływających na metabolizm trójglicerydów.

• Monogenowa – Gdy pojedyncza mutacja genetyczna prowadzi do poważnych problemów z metabolizmem trójglicerydów, na przykład chylomikronemia monogenowa (rodzinny zespół chylomikronemii, dawniej hiperlipoproteinemia typu I).
• Poligenowa – Gdy wiele genów wspólnie wpływa na poziom trójglicerydów w organizmie.

Przyczyny wtórne

Znacznie bardziej powszechna jest hipertrójglicerydemia wtórna, wynikająca z wpływu czynników środowiskowych, zdrowotnych czy stylu życia. Do głównych przyczyn wtórnych należą:

• Otyłość – Nadmiar tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w okolicy brzucha, jest silnie związany z podwyższonym poziomem trójglicerydów. Prowadzi m.in. do insulinooporności i zwiększonej produkcji trójglicerydów w wątrobie.
• Cukrzyca – Zarówno cukrzyca typu 1, jak i typu 2 mogą podnosić poziom trójglicerydów z powodu zaburzeń metabolizmu węglowodanów i tłuszczów.
• Spożycie alkoholu – Nadmierne picie alkoholu zwiększa produkcję lipoprotein o bardzo niskiej gęstości (VLDL) w wątrobie, co może podwyższać poziom trójglicerydów.
• Niedoczynność tarczycy – Niskie poziomy hormonów tarczycy spowalniają metabolizm tłuszczów, co prowadzi do wzrostu poziomu trójglicerydów.
• Choroby nerek – Problemy takie jak białkomocz, mocznica czy zapalenie nerek mogą zakłócać normalny metabolizm lipidów, co prowadzi do wzrostu trójglicerydów.
• Endokrynopatie – Zaburzenia hormonalne, takie jak zespół Cushinga, akromegalia, hipogonadyzm męski, hiperprolaktynemia czy zespół policystycznych jajników, mogą negatywnie wpływać na poziom trójglicerydów.
• Ciąża – W trzecim trymestrze ciąży poziom trójglicerydów może wzrosnąć z powodu działania hormonów, takich jak estrogeny.
• Dieta – Wysokie spożycie cukrów prostych i tłuszczów nasyconych może prowadzić do podwyższenia poziomu trójglicerydów we krwi.
• Leki – Niektóre leki mogą podwyższać poziom trójglicerydów, w tym glikokortykosteroidy, doustne estrogeny, niekardioselektywne β-blokery, tiazydy, retinole, inhibitory proteaz stosowane w leczeniu HIV, tamoksyfen, cyklosporyna, L-asparaginaza oraz leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji (np. klozapina, olanzapina).

O czym świadczą podwyższone trójglicerydy?

Podwyższony poziom trójglicerydów we krwi może wskazywać na zwiększone ryzyko niektórych schorzeń.

Bardzo wysokie poziomy trójglicerydów, przekraczające 1000 mg/dl, zwiększają ryzyko wystąpienia ostrego zapalenia trzustki. Z kolei stężenia powyżej 200 mg/dl są powiązane z wyższym ryzykiem miażdżycy oraz incydentów sercowo-naczyniowych, takich jak udar mózgu czy zawał serca.

Podwyższone trójglicerydy – objawy

Podwyższony poziom trójglicerydów we krwi nie daje wyraźnych objawów klinicznych. Jednak, mimo braku dolegliwości, wysokie poziomy trójglicerydów mogą zwiększać ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych, takich jak miażdżyca czy incydenty sercowo-naczyniowe (w tym udar mózgu oraz zawał serca).

Jeśli poziom trójglicerydów przekracza 1000 mg/dl (11,4 mmol/l), istnieje ryzyko rozwoju ostrego zapalenia trzustki, które może objawiać się silnym bólem brzucha, nudnościami, wymiotami i gorączką.

W przypadku podwyższonego stężenia trójglicerydów związanego z dziedzicznym zespołem chylomikronemii (FCS) lub wieloczynnikową/poligenową chylomikronemią (MCS), mogą wystąpić objawy związane z obecnością chylomikronów na czczo, takie jak napadowe bóle brzucha. Inne objawy to również zmiany skórne, takie jak żółtaki guzkowe, lipemia naczyń siatkówki (kremowobiały wygląd naczyń siatkówki), obniżony nastrój oraz powiększenie wątroby i śledziony. Dziedziczne przypadki są jednak znacznie rzadsze.

Podwyższone trójglicerydy a cholesterol

Podwyższone trójglicerydy często występują w połączeniu z wysokim poziomem cholesterolu. Oba te stany mogą prowadzić do miażdżycy i zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, w tym udaru mózgu i zawału serca.

Dyslipidemia aterogenna to stan, w którym obserwuje się nieprawidłowy profil lipidowy, obejmujący nie tylko podwyższone stężenie trójglicerydów, ale także obniżony poziom cholesterolu HDL i nieprawidłową strukturę lipoproteiny LDL. Dyslipidemia aterogenna często jest związana z czynnikami ryzyka takimi jak otyłość, insulinooporność, cukrzyca typu 2, a także z niezdrowym stylem życia, w tym nieprawidłową dietą i brakiem aktywności fizycznej.

Wysoki poziom cholesterolu LDL (lipoprotein o niskiej gęstości) – Cholesterol LDL często jest określany jako „zły”, ponieważ nadmiar tej frakcji może prowadzić do odkładania się cholesterolu na ścianach tętnic i powstawania blaszek miażdżycowych.

Niski poziom cholesterolu HDL (lipoprotein o wysokiej gęstości) – Cholesterol HDL jest uznawany za „dobry”, ponieważ pomaga usuwać nadmiar cholesterolu z tętnic i transportować go do wątroby, gdzie jest metabolizowany.

Podwyższony poziom trójglicerydów – Ich wysoki poziom może przyczyniać się do rozwoju miażdżycy oraz zwiększać ryzyko zawału serca i udaru mózgu.

Podwyższone trójglicerydy u dziecka

Podwyższony poziom trójglicerydów, choć zazwyczaj kojarzony z osobami dorosłymi, może dotyczyć również dzieci. U najmłodszych hipertrójglicerydemię diagnozuje się wówczas, gdy poziom trójglicerydów przekracza normy dla ich wieku, czyli jest wyższy od 95. percentyla. Przyczyny tego stanu mogą być zarówno pierwotne, jak i wtórne.

Główne przyczyny wysokiego poziomu trójglicerydów u dzieci to nadwaga i otyłość, które często są wynikiem niezdrowej diety bogatej w tłuszcze nasycone i cukry oraz braku aktywności fizycznej. Wzrost liczby dzieci z otyłością sprawia, że hipertrójglicerydemia staje się coraz częstszym problemem w tej grupie wiekowej.

Najważniejszym krokiem w leczeniu jest zazwyczaj wprowadzenie zdrowej diety. Powinna być ona bogata w błonnik, owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty oraz niskotłuszczowe źródła białka. Kluczowe jest również ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych i cukrów prostych.

Ponadto, dzieci powyżej 5. roku życia powinny codziennie angażować się w umiarkowaną lub intensywną aktywność fizyczną przez co najmniej 60 minut. Regularny ruch oraz zdrowa, zbilansowana dieta są kluczowe dla utrzymania prawidłowego poziomu trójglicerydów.

Jak obniżyć podwyższone trójglicerydy?

Obniżenie poziomu trójglicerydów we krwi może znacząco poprawić zdrowie i zmniejszyć ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Oto sprawdzone metody na osiągnięcie tego celu:

• Zdrowa dieta:
  • Ograniczenie tłuszczów nasyconych i trans – Redukuj spożycie tłuszczów nasyconych, które znajdują się w czerwonym mięsie i pełnotłustych produktach mlecznych, oraz tłuszczów trans, obecnych w wielu przetworzonych artykułach spożywczych.
  • Zwiększenie spożycia błonnika – Wprowadź więcej owoców, warzyw, pełnoziarnistych produktów i roślin strączkowych do swojej diety, ponieważ błonnik pomaga w obniżeniu poziomu trójglicerydów.
  • Wybór zdrowych tłuszczów – Dodaj do diety tłuszcze nienasycone, które występują w oliwie z oliwek, awokado, orzechach i rybach.
  • Ograniczenie cukrów prostych – Zmniejsz konsumpcję słodyczy, napojów słodzonych i innych produktów bogatych w cukry.

• Regularna aktywność fizyczna:

• • Ćwiczenie regularnie – Staraj się angażować w co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej lub 75 minut intensywnego wysiłku tygodniowo, na przykład takiego jak spacerowanie, pływanie lub jazda na rowerze.

• Kontrola wagi:

• • Utrata nadmiaru masy ciała – Nawet niewielka utrata kilogramów przy nadwadze lub otyłości może korzystnie wpłynąć na poziom trójglicerydów.

• Ograniczenie alkoholu:

• • Redukcja spożycia alkoholu – Alkohol może podnosić poziom trójglicerydów, dlatego warto ograniczyć jego konsumpcję lub całkowicie zrezygnować.

• Rezygnacja z palenia:

• • Rzucenie palenia – Palenie tytoniu może niekorzystnie wpływać na poziom trójglicerydów i zdrowie serca. Rzucenie palenia przynosi wiele korzyści zdrowotnych, nie tylko w kontekście trójglicerydów.

• Farmakoterapia:

• • Leki obniżające trójglicerydy – Jeśli zmiany w stylu życia nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, lekarz może zalecić stosowanie leków takich jak statyny, fibraty oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 w wysokich dawkach.

Jaka dieta na podwyższone trójglicerydy?

Kluczową rolę w leczeniu hipertrójglicerydemii odgrywa dieta. Wprowadzenie odpowiednich zmian żywieniowych może znacząco wpłynąć na poziom trójglicerydów we krwi.

Oto kilka podstawowych zasad żywieniowych dla osób z podwyższonym poziomem trójglicerydów:

• Ograniczenie alkoholu– Alkohol może podnosić poziom trójglicerydów, zwłaszcza gdy jest spożywany razem z tłustymi potrawami, dlatego najlepiej całkowicie zrezygnować z jego konsumpcji.
• Redukcja tłuszczy i kalorii– Unikaj tłuszczów nasyconych, które znajdują się m.in. w tłustym mięsie, boczku, wędlinach i serach, oraz tłuszczów trans, obecnych w przetworzonych produktach i  daniach typu fast food. Zrezygnuj z tłuszczy zwierzęcych, takich jak smalec czy słonina i ogranicz smażone potrawy.
• Zmniejszenie spożycia węglowodanów– Ogranicz spożycie cukrów prostych, które są ważnym składnikiem do produkcji trójglicerydów w wątrobie. Unikaj słodyczy, napojów słodzonych i produktów zawierających syrop glukozowo-fruktozowy. Wybieraj pełnoziarniste produkty oraz te o niskim indeksie glikemicznym.
• Zwiększenie ilości błonnika w diecie – Jedz więcej produktów bogatych w błonnik, takich jak pełnoziarniste pieczywo, warzywa, owoce i rośliny strączkowe. Błonnik obniża poziom trójglicerydów, obniża indeks glikemiczny potrawy i spowalnia wchłanianie glukozy.
• Spożywanie zdrowych tłuszczów– Wprowadź do diety kwasy tłuszczowe omega-3. Znajdziesz je m.in. w tłustych rybach (np. łosoś, makrela, śledzie, sardynki). Staraj się jeść ryby przynajmniej 2-3 razy w tygodniu. Kwasy te, w szczególności EPA i DHA, mają udowodnione działanie obniżające poziom trójglicerydów i zmniejszające ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Preferowanymi źródłami tłuszczu są także oleje roślinne, awokado, orzechy i nasiona.
• Wybór chudych źródeł białka– Preferuj źródła białka takie jak ryby, chudy drób, niskotłuszczowy ser twarogowy oraz chude mleko i jego przetwory.
• Zamiana metod przygotowywania posiłków– Unikaj smażenia w tłuszczu, które może podnosić poziom trójglicerydów. Zamiast tego, wybieraj gotowanie w wodzie, duszenie, pieczenie bez tłuszczu lub gotowanie na parze.
• Zamiast soli stosuj zioła. 

Czego nie można jeść przy podwyższonych trójglicerydach?

Przy podwyższonych trójglicerydach warto unikać następujących pokarmów i napojów:

• Cukry proste – Unikaj słodyczy, ciast, ciasteczek, napojów słodzonych (w tym napojów gazowanych) oraz przetworzonych przekąsek bogatych w cukier.
• Tłuszcze trans – Zrezygnuj z żywności zawierającej tłuszcze trans, takiej jak margaryny, produkty mocno przetworzone, ciastka czy fast foody.
• Tłuszcze nasycone – Ogranicz spożycie tłuszczów nasyconych, które znajdują się w tłustych mięsach, wędlinach, pełnotłustych produktach mlecznych i przetworzonych produktach mięsnych.
• Alkohol – Ogranicz lub unikaj spożycia alkoholu, ponieważ może on podnosić poziom trójglicerydów.
• Białe pieczywo i produkty z białej mąki – Wybieraj produkty pełnoziarniste zamiast białego pieczywa, makaronów i innych produktów z rafinowanej mąki.
• Słodzone napoje i soki – Unikaj napojów zawierających duże ilości cukru.
• Unikaj częstego spożywania masła, pełnego mleka, śmietany, tłustych serów, tłustego mięsa, oleju palmowego i kokosowego

Podwyższone trójglicerydy – leczenie

Głównym celem leczenie hipertrójglicerydemii jest zapobieganie powikłaniom, takim jak miażdżyca, choroby sercowo-naczyniowe czy ostre zapalenie trzustki.

Podstawowe znaczenie w leczeniu hipertrójglicerydemii ma dieta. Należy ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych i cukrów prostych, a jednocześnie zwiększyć ilość błonnika, owoców, warzyw i pełnoziarnistych produktów.

Niezwykle istotna jest również regularna aktywność fizyczna. Zaleca się co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej lub 75 minut intensywnego wysiłku tygodniowo. Dobrym wyborem są ćwiczenia aerobowe, takie jak spacerowanie, bieganie czy jazda na rowerze. Pomagają one w obniżeniu poziomu trójglicerydów oraz poprawie ogólnego stanu zdrowia.

W niektórych przypadkach, gdy zmiany w stylu życia nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, lekarz może zalecić leki obniżające poziom trójglicerydów, takie jak statyny i fibraty. Leki te pomagają w obniżeniu poziomu trójglicerydów we krwi i mogą być stosowane w połączeniu z dietą i aktywnością fizyczną. Zalecane jest także przyjmowanie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 (najlepiej ester etylowy EPA) w wysokich dawkach.

Krótkie podsumowanie:

1. O „podwyższonych trójglicerydach” mówimy wtedy, gdy ich poziom przekracza 150 mg/dl.
2. Przyczynami podwyższonego poziomu trójglicerydów mogą być zarówno czynniki pierwotne, takie jak mutacje genów wpływające na metabolizm trójglicerydów, jak i wtórne, takie jak otyłość, cukrzyca, nadmierne picie alkoholu i niewłaściwa dieta.
3. Wysoki poziom trójglicerydów może zwiększać ryzyko rozwoju miażdżycy, incydentów sercowo-naczyniowych (takich jak zawał serca czy udar mózgu), a w skrajnych przypadkach może prowadzić do ostrego zapalenia trzustki.
4. Hipertrójglicerydemia często współwystępuje z podwyższonym poziomem cholesterolu.
5. Skuteczne leczenie polega na wprowadzeniu zdrowych nawyków, takich jak regularne ćwiczenia fizyczne i odpowiednia dieta, która ogranicza tłuszcze nasycone i cukry proste oraz jeśli to konieczne, stosowaniu leków.

Bibliografia:

• Dietetyka kliniczna. Red. Grzymisławski, Marian . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019, 610 s. ISBN 978-83-200-5679-2
• Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Red. Ciborowska, Helena; Ciborowski, Artur . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021, 923 s. ISBN 978-83-200-6537-4
• Interna Szczeklika 2020. Prow. Piotr Gajewski, Wyd. 11, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020, ISBN 978-83-7430-628-7
• Wierzbicki, A. S., Kim, E. J., Esan, O. & Ramachandran, R. Hypertriglyceridaemia: an update. J Clin Pathol 75, 798–806 (2022).
• Packard, C. J., Boren, J. & Taskinen, M.-R. Causes and Consequences of Hypertriglyceridemia. Front Endocrinol (Lausanne) 11, 252 (2020).
• Sunil, B. & Ashraf, A. P. Childhood Hypertriglyceridemia: Is It Time for a New Approach? Curr Atheroscler Rep 24, 265–275 (2022).