Infekcyjne zapalenie wsierdzia, przyczyny, objawy

Jak sama nazwa wskazuje, infekcyjne zapalenie wsierdzia jest chorobą wywołaną czynnikami infekcyjnymi. W znakomitej większości przypadków, za powstanie problemu odpowiedzialne są bakterie. Wywołują one ponad 90% wszystkich przypadków zachorowań. Innymi sprawcami problemów mogą być również infekcje grzybicze, jednak stanowią one zdecydowanie mniejszy odsetek.

Choroba zgodnie ze swoją definicją rozwija się we wsierdziu, czyli najbardziej wewnętrznej warstwie serca, która ma bezpośredni kontakt z krwią. Zmiany najczęściej lokalizują się w okolicy zastawek, i przybierają kształt nawisów bakteryjnych, czyli tak zwanych wegetacji. Mogą one występować też w przedsionkach, komorach i dużych naczyniach krwionośnych klatki piersiowej.

Istnieje również pewna grupa osób u których ryzyko rozwoju infekcji jest większe. Są to osoby z wadami serca, po wszczepieniu urządzeń około sercowych jak np. stymulator, czy po operacji wymiany zastawki. Jeśli chodzi o płeć, to tutaj problem dwa razy częściej dotyczy mężczyzn.

Spis treści:

Jakie są objawy infekcji?

Pojawiające się dolegliwości można związać z obecnością infekcji bakteryjnej, oraz zajęciem serca. Do tej pierwszej grupy zaliczają się gorączka, ból stawów i mięśni, osłabienie, bóle głowy czy nudności i wymioty. Dodatkowe symptomy, które powinny wzbudzić nasz niepokój i skłonić do szybkiej wizyty u lekarza to pojawiające się wybroczyny na skórze i pod paznokciami, oraz czerwone i bolesne guzki, które pojawiają się na dłoniach i stopach. Są to tak zwane guzki Oslera, które są charakterystyczne dla infekcyjnego zapalenia wsierdzi.

W przypadku infekcji zlokalizowanej w prawej części serca, pojawiają się problemy związane z rozwojem zapalenia płuc. Dzieje się tak, gdyż krew z bakteriami które namnażają się w tej części przepompowuje się właśnie do płuc. Jeśli natomiast infekcja rozwija się w lewej połowie, to pojawiają się objawy związane z zatorami w całym organizmie, gdyż skupiska bakterii odrywając się od wsierdzia, są rozprowadzane po całym organizmie, doprowadzając do zatykania naczyń krwionośnych. Objawia się to np. udarem mózgu, czy nagłym zaniewidzeniem, jeśli naczynie zatka się w siatkówce oka. Z racji tego, że zatory tworzą się przez wegetacje bakteryjne, to istnieje również ryzyko rozwoju ropni w narządach do których dotrą.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia – paznokcie

Jednym z najbardziej charakterystycznych objawów mogących stanowić istotny sygnał wskazujący na infekcyjne zapalenie wsierdzia są linijne wybroczyny pod płytką paznokciową, przypominające wbite drzazgi. Wyglądają jak cienkie, pionowe linie w kolorze czerwonym lub brązowym, które biegną wzdłuż paznokcia i nie bledną przy ucisku. Powstają w wyniku drobnych krwawień spowodowanych uszkodzeniem naczyń krwionośnych przez mikrozakrzepy. Zmiany te mogą wystąpić zarówno na paznokciach palców rąk, jak i stóp.

Infekcyjne zapalenie wsierdzia – objawy neurologiczne

Infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW) dość często prowadzi do wystąpienia objawów neurologicznych, które mogą pojawić się nawet u 30–40% pacjentów. Wynikają one głównie z powstawania zatorów bakteryjnych, które przemieszczają się z serca do układu nerwowego. Najczęściej występują w IZW wywołanym przez gronkowca złocistego i często dotykają obszaru unaczynionego przez tętnicę środkową mózgu.

Objawy neurologiczne w przebiegu IZW są szczególnie niebezpieczne, ponieważ często wskazują na zaawansowany stan choroby i stanowią sygnał poważnego zagrożenia zdrowia pacjenta. Zajęcie ośrodkowego układu nerwowego może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu.

Jednym z najgroźniejszych powikłań neurologicznych jest udar mózgu. Jego objawy mogą obejmować:

Nagłe osłabienie lub paraliż jednej strony ciała.
Problemy z mówieniem lub rozumieniem mowy.
Nagła utrata wzroku, podwójne widzenie.
Zaburzenia równowagi, zawroty głowy.
Problemy z koordynacją ruchów.
Zaburzenia świadomości, dezorientacja

Inne poważne powikłania neurologiczne to:

Przejściowe napady niedokrwienne (TIA) – krótkotrwałe epizody niedokrwienia mózgu z ustępującymi zaburzeniami neurologicznymi. Objawy są takie, jak w przypadku udaru mózgu, jednak samoistnie ustępują.

Krwawienia wewnątrzczaszkowe – objawiające się bólem głowy, nudnościami, wymiotami i utratą przytomności.

Ropnie mózgu – powodujące ból głowy, gorączkę i napady padaczkowe.

Zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych – objawiające się silnymi bólami głowy, sztywnością karku, gorączką i zaburzeniami świadomości.

Jakie badania krwi są pomocne w diagnostyce infekcyjnego zapalenia wsierdzia?

Infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW) to choroba, która wymaga dokładnej diagnostyki, obejmującej między innymi badania mikrobiologiczne oraz laboratoryjne. Objawy zapalenia wsierdzia są często niespecyficzne, dlatego rozpoznanie opiera się na złożonej analizie wyników różnych badań dodatkowych, wywiadu oraz badania przedmiotowego pacjenta.

Najważniejszym badaniem w diagnostyce infekcyjnego zapalenia wsierdzia jest posiew krwi, a czasem również materiału potencjalnie odpowiedzialnego za źródło infekcji w sercu (np. z cewnika centralnego). Pobierane są trzy próbki krwi w półgodzinnych odstępach, aby zwiększyć szansę wykrycia patogenu. Należy je pobrać od razu po przyjęciu do szpitala, jeszcze przed podaniem pierwszej dawki antybiotyku. Posiew pozwala nie tylko na potwierdzenie obecności drobnoustrojów we krwi, ale także na ustalenie ich rodzaju i wrażliwości na antybiotyki. Jest to kluczowe dla wdrożenia celowanej terapii antybiotykowej.

W przypadkach, gdy standardowe posiewy nie przynoszą rezultatów, stosuje się dodatkowe techniki, takie jak badania serologiczne, badanie techniką PCR (reakcja łańcuchowa polimerazy) czy badania immunohistologiczne. Pozwalają one na identyfikację mniej typowych patogenów, takich jak Coxiella burnetii, Bartonella spp., Legionella spp., Mycoplasma spp. czy Brucella spp., które mogą być przyczyną tzw. „ujemnego posiewu”.

Wśród badań laboratoryjnych nie wyróżnia się markerów swoistych dla infekcyjnego zapalenia wsierdzia, jednak wymienimy, które z badań mogą wskazywać na toczący się w organizmie proces zapalny oraz co możemy w nich zaobserwować:

Przyśpieszone OB – przyśpieszone OB (szybkość opadania krwinek czerwonych) wskazuje na obecność stanu zapalnego w organizmie.
Morfologia:
- Leukocytoza z przewagą neutrofili – zwiększona liczba białych krwinek, zwłaszcza neutrofilów, wskazuje na obecność aktywnie toczącej się infekcji.
- Niedokrwistość – w przebiegu infekcji może dojść do zmniejszenia liczby czerwonych krwinek.
Wzrost stężenia białek ostrej fazy – zwiększone poziomy fibrynogenu, białka C-reaktywnego (CRP), prokalcytoniny i immunoglobulin we krwi to reakcja organizmu na toczący się proces zapalny.
Wzrost innych wskaźników, takich jak kwas mlekowy, bilirubina, kreatynina, może dodatkowo sugerować ciężkość infekcji lub wystąpienie powikłań, np. posocznicy.

Oprócz badań krwi, w diagnostyce zapalenia wsierdzia pomocne są również metody obrazowe. Echokardiografia przezklatkowa i/lub przezprzełykowa jest kluczowym badaniem obrazowym, które pozwala ocenić stan zastawek serca oraz wykryć ewentualne zmiany, takie jak wegetacje (narośla na zastawkach), które mogą świadczyć o zapaleniu wsierdzia.

Wszystkie te badania stanowią nieodłączną część procesu diagnostycznego w przypadku podejrzenia infekcyjnego zapalenia wsierdzia i pomagają nie tylko w potwierdzeniu rozpoznania, ale także w monitorowaniu postępów leczenia.

Jak rozpoznać chorobę?

Pierwszym krokiem, jaki należy wykonać, to wizyta u lekarza POZ. Po przeprowadzonym wywiadzie i badaniu, będzie on mógł wysnuć wstępne podejrzenia. Na tej podstawie zleci on podstawowe badania, oraz wyśle chorego do odpowiedniego specjalisty. W tym przypadku będzie to kardiolog.

Do podstawowych badań jakie należy wykonać, zaliczają się morfologia, CRP i OB. Na ich podstawie będzie można rozpoznać rozwijający się w organizmie proces zapalny. W tym przypadku posiew krwi to bardzo ważne badanie laboratoryjne. Na jego podstawie będzie można ustalić z jaką dokładnie bakterią mamy do czynienia. Będzie to szczególnie ważne przy leczeniu. Najważniejszym badaniem obrazowym jakie należy wykonać jest ECHO serca. Pozwala ono uwidocznić nie tylko wegetacje bakteryjne, ale ewentualne uszkodzenia serca jakie zostały wywołane infekcją. Wskazane jest też wykonanie EKG.

Jak wyleczyć IZW?

Jeśli choroba się potwierdzi, to niezbędne jest leczenie szpitalne. Te w głównej mierze opiera się na stosowaniu odpowiedni dobranych antybiotyków, które zabiją bakterie. W niektórych przypadkach niezbędne jest leczenie operacyjne, które polega na wymianie mocno uszkodzonej zastawki.

W celu uzyskania większej ilości informacji polecamy stronę Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego lub zasięgnięcie porady u naszych specjalistów.

Jakie są rokowania w infekcyjnym zapaleniu wsierdzia?

Infekcyjne zapalenie wsierdzia (IZW) to poważna choroba, której rokowanie zależy od wielu czynników, w tym wieku pacjenta, patogenu odpowiedzialnego za infekcję, chorób współistniejących czy obecności sztucznych zastawek. Śmiertelność w przypadku IZW, mimo intensywnego leczenia szpitalnego, wynosi około 25%, a ryzyko zgonu może być wyższe w określonych grupach pacjentów.

Czynniki wpływające na rokowanie w infekcyjnym zapaleniu wsierdzia:

Wiek pacjenta – najgorsze rokowanie obserwuje się u pacjentów w podeszłym wieku oraz noworodków.
Choroby współistniejące – cukrzyca, niewydolność nerek, niewydolność serca, niewydolność oddechowa, ogólny zły stan zdrowia oraz immunosupresja znacząco pogarszają rokowanie.
Rodzaj i agresywność patogenu – szczególnie wysoką śmiertelnością charakteryzują się infekcje wywołane przez grzyby, Staphylococcus aureus oraz bakterie Gram-ujemne (HACEK).
Sztuczne zastawki – infekcyjne zapalenie wsierdzia na wszczepionej zastawce, szczególnie w pierwszych 12 miesiącach po operacji, może pogarszać rokowanie.
Powikłania – obecność powikłań, takich jak zatory do mózgu, zatory płucne, ostra niewydolność serca, uszkodzenie zastawek czy zajęcie mięśnia sercowego, znacznie pogarsza rokowanie. Najczęstszym powikłaniem IZW jest niewydolność serca, która występuje w 50-60% przypadków. Ryzyko jej rozwoju jest wyższe przy zajęciu zastawki aortalnej (29%) niż mitralnej (20%). Inne możliwe poważne powikłania to także zawały lub ropnie śledziony, głębokie zakażenie rdzenia kręgowego oraz niewydolność nerek.
Czas rozpoczęcia leczenia – im dłuższy czas od pojawienia się objawów do rozpoczęcia leczenia, tym większe ryzyko powikłań i gorsze wyniki leczenia.

Jakie są powikłania infekcyjnego zapalenia wsierdzia?

Powikłania infekcyjnego zapalenia wsierdzia są poważne i mogą zagrażać życiu. Obejmują układ sercowo-naczyniowy, nerwowy oraz inne narządy. Najczęściej występującym powikłaniem są niewydolność serca oraz uszkodzenia zastawek. Pojawić się mogą arytmie i zaburzenia przewodzenia w sercu.

Zatorowość obwodowa, wynikająca z przemieszczania się fragmentów zakażonych zmian wegetacyjnych do krwiobiegu, może prowadzić do wystąpienia udaru mózgu, zawału serca, zatorowości płucnej, niedokrwienia kończyn lub uszkodzenia i niedokrwienia narządów wewnętrznych, takich jak nerki i śledziona. W niektórych przypadkach dochodzi do rozwoju wstrząsu septycznego.

Do poważnych powikłań neurologicznych należą udar mózgu, krwawienia wewnątrzczaszkowe oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. W wyniku uogólnionego zakażenia, bakterie mogą również rozprzestrzeniać się na inne części organizmu, powodując tworzenie ropni w narządach, takich jak mózg, wątroba, płuca, śledziona czy nerki, czy głębokie zakażenie rdzenia kręgowego.

Zatory mogą prowadzić do powstania tętniaków grzybiastych, które są podatne na pękanie i powodowanie krwotoków. Najczęściej występują one w przypadku zakażenia gronkowcem złocistym. Są szczególnie niebezpieczne, ponieważ mogą prowadzić do szybkiego pogorszenia stanu pacjenta i stanowić bezpośrednie zagrożenie życia.

Wszystkie te powikłania przyczyniają się do pogorszenia rokowania w infekcyjnym zapaleniu wsierdzia.

Krótkie podsumowanie:

Choroba rozwija się we wsierdziu, które stanowi najbardziej wewnętrzną warstwę serca. Zmiany zwykle koncentrują się w rejonie zastawek, ale mogą także występować w przedsionkach, komorach serca oraz w dużych naczyniach krwionośnych w klatce piersiowej czy na ciałach obcych takich jak np. stymulator serca, sztuczne zastawki czy cewniki donaczyniowe.
Etiologia infekcyjnego zapalenia wsierdzia najczęściej jest bakteryjna.
Objawy podmiotowe infekcyjnego zapalenia wsierdzia są niecharakterystyczne i mogą obejmować podwyższoną temperaturę ciała (występującą u 80% pacjentów), dreszcze oraz nadmierne pocenie się. Osoby dotknięte tą chorobą często skarżą się na złe samopoczucie, osłabienie i splątanie, a także na bóle stawów oraz bóle mięśniowe. Inne objawy to brak apetytu, utrata masy ciała, duszność oraz kaszel. Wystąpić mogą również bóle głowy, brzucha, pleców oraz bóle w klatce piersiowej czy kończynach dolnych, a także nudności, wymioty i biegunka.
Jednym z najważniejszych badań w diagnostyce infekcyjnego zapalenia wsierdzia jest posiew krwi.
Infekcyjne zapalenie wsierdzia może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak udar mózgu, zatorowość płucna, zaburzenia rytmu serca czy rozprzestrzenienie zakażenia na inne narządy.

Bibliografia:

Interna Szczeklika 2020. Red. Prow. Piotr Gajewski, Wyd. 11, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020, ISBN 978-83-7430-628-7
Laflamme, David. Kardiologia. Red. Opolski, Grzegorz . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2023, 396 s. ISBN 978-83-01-22991-7
Grabowski, M. et al. Zatorowość ośrodkowego układu nerwowego jako powikłanie infekcyjnego zapalenia wsierdzia. Neurologia i Neurochirurgia Polska 47, 53–62 (2013).
Rajani, R. & Klein, J. L. Infective endocarditis: A contemporary update. Clin Med (Lond) 20, 31–35 (2020).