Hipertrójglicerydemia – przyczyny, dieta i leczenie

Hipertrójglicerydemia, czyli podwyższony poziom triglicerydów we krwi, często jest wynikiem niezdrowego stylu życia, któremu sprzyjają dzisiejsze czasy. Może predysponować do rozwoju miażdżycy, a bardzo wysoka nawet do ostrego zapalenia trzustki. W tym artykule przybliżymy kluczowe informacje na temat hipertrójglicerydemii, oferując praktyczne wskazówki, które możesz wprowadzić w życie już od dziś.

Czym jest hipertrójglicerydemia?

Hipertrójglicerydemia to stan charakteryzujący się podwyższonym stężeniem triglicerydów we krwi. Ich poziom na czczo przekracza wówczas wartość 150 mg/dl (około 1,7 mmol/l), co jest uznawane za wskaźnik zwiększonego ryzyka chorób serca. A jeżeli jest wyższe od 1000 mg/dl (około 11,3 mmol/l), istnieje ryzyko rozwoju ostrego zapalenia trzustki.

Triglicerydy to, podobnie jak cholesterol, rodzaj lipidów, który pełni ważną rolę w organizmie – są głównym źródłem energii i składową tkanki tłuszczowej. W zdrowym organizmie są transportowane w krwioobiegu w postaci specjalnych cząsteczek, takich jak chylomikrony i lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości (VLDL).

Szacuje się, że w Polsce zwiększone stężenie tróglicerydów ma 32% mężczyzn i 20% kobiet. Często zdarza się, że hipertrójglicerydemia występuje razem z wysokim poziomem cholesterolu.

Hipertrójglicerydemia – przyczyny

Lista możliwych przyczyn podwyższonego poziomu trójglicerydów jest bardzo długa.  Hipertrójglicerydemię dzieli się na dwie główne kategorie: pierwotną i wtórną. Pierwotna hipertrójglicerydemia wynika z czynników genetycznych, natomiast wtórna jest związana z innymi schorzeniami i stylem życia.

Przyczyny pierwotne

Pierwotna hipertrójglicerydemia jest rzadziej występującą formą tego schorzenia, dotyczy zaledwie kilku procent pacjentów i wynika głównie z mutacji genetycznych wpływających na metabolizm triglicerydów. Może być:

• Monogenowa – Gdy jedna mutacja genetyczna powoduje duże problemy z metabolizmem triglicerydów, np. chylomikronemia monogenowa (rodzinny zespół chylomikronemii, dawniej hiperlipoproteinemia typu I)
• Poligenowa – Gdy wiele genów wpływa na poziom triglicerydów w organizmie.

Przyczyny wtórne

Znacznie bardziej powszechna jest hipertrójglicerydemia wtórna, wynikająca z wpływu czynników środowiskowych, zdrowotnych czy stylu życia. Do głównych przyczyn wtórnych należą:

• Otyłość – Nadmiar tkanki tłuszczowej, szczególnie w obrębie brzucha, jest silnie związany z podwyższonym poziomem triglicerydów. Otyłość prowadzi do insulinooporności oraz zwiększenia produkcji triglicerydów w wątrobie.
• Cukrzyca – Zarówno cukrzyca typu 1, jak i typu 2 mogą prowadzić do wzrostu poziomu triglicerydów, głównie z powodu zaburzeń metabolizmu węglowodanów i tłuszczów.
• Spożycie alkoholu – Nadmierne picie alkoholu prowadzi do zwiększenia produkcji VLDL w wątrobie i może powodować wzrost poziomu triglicerydów.
• Niedoczynność tarczycy – Niskie poziomy hormonów tarczycy spowalniają metabolizm tłuszczów, co prowadzi do wzrostu poziomu triglicerydów.
• Choroby nerek – Problemy takie jak białkomocz, mocznica czy zapalenie nerek mogą zakłócać normalne procesy metabolizmu lipidów, co podnosi poziom triglicerydów.
• Endokrynopatie – Zaburzenia hormonalne, takie jak zespół Cushinga, akromegalia, hipogonadyzm męski, hiperprolaktynemia czy zespół policystycznych jajników, równiż mogą niekorzystnie wpływać na poziom triglicerydów.
• Ciąża – W czasie ciąży, zwłaszcza w trzecim trymestrze, poziom triglicerydów może wzrosnąć z powodu działania hormonów, takich jak estrogeny.
• Dieta – Spożywanie dużej ilości cukrów prostych i tłuszczów nasyconych może przyczyniać się do podwyższenia poziomu trójglicerydów we krwi.
• Leki – Niektóre leki mogą podnosić poziom triglicerydów, w tym:
  • Glikokortykosteroidy
  • Doustne estrogeny
  • Niekardioselektywne β-blokery
  • Tiazydy
  • Retinole
  • Inhibitory proteaz stosowane w leczeniu HIV
  • Tamoksyfen
  • Cyklosporyna
  • L-asparaginaza
  • Leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji (np. klozapina, olanzapina)

Jakie są normy trójglicerydów?

Poziom trójglicerydów we krwi określa się w miligramach na decylitr (mg/dl) lub milimolach na litr (mmol/l).

Poziom trójglicerydów uznawany za prawidłowy wynosi mniej niż 150 mg/dl (1,7 mmol/l) na czczo.

Utrzymanie poziomu trójglicerydów w tych granicach pomaga zmniejszyć ryzyko problemów z układem sercowo-naczyniowym.

Podział hipertrójglicerydemii

W zależności od stężenia trójglicerydów, hipertrójglicerydemia dzielona jest na różne stopnie, które odzwierciedlają nasilenie problemu oraz ryzyko potencjalnych powikłań.

Łagodna hipertrójglicerydemia

Poziom trójglicerydów wynosi od 150 do 499 mg/dl (1,7 do 5,6 mmol/l). Zazwyczaj związana jest z niewielkimi zaburzeniami metabolizmu lipidów i często również ze zwiększonym stężeniem VLDL.

Umiarkowana hipertrójglicerydemia

Poziom trójglicerydów wynosi od 500 do 885 mg/dl (5,6 do 10,0 mmol/l). Może wymagać bardziej intensywnego leczenia i kontroli.

Ciężka hipertrójglicerydemia

W zależności od źródeł, definiowana jako poziom trójglicerydów przekraczający 885 mg/dl (10 mmol/l). Bardzo wysoki poziom trójglicerydów może być niebezpieczny i zwiększa ryzyko problemów, takich jak ostre zapalenie trzustki.

Jakie objawy daje hipertrójglicerydemia?

Hipertrójglicerydemia, czyli podwyższony poziom trójglicerydów we krwi, nie daje żadnych wyraźnych objawów. Natomiast warto pamiętać, że nawet jeśli nie odczuwasz żadnych dolegliwości, wysokie stężenie trójglicerydów może zwiększać ryzyko problemów zdrowotnych, takich jak miażdżyca czy incydenty sercowo-naczyniowe, dlatego ważne jest regularne badanie ich poziomu.

Wysoki poziom trójglicerydów, zwłaszcza powyżej 1000 mg/dl (11,4 mmol/l), może prowadzić do ostrego zapalenia trzustki. Objawia się to silnym bólem brzucha, nudnościami, wymiotami i gorączką.

Jeżeli podwyższony poziom trójglicerydów wynika z rodzinnego zespołu chylomikronemii (FCS) bądź wieloczynnikowej/poligenowej chylomikronemii (MCS), mogą pojawiać się objawy wynikające z obecności chylomikronów na czczo, takie jak napadowe bóle brzucha. Do objawów należą także zmiany skórne (takie jak żółtaki guzkowe), lipemia naczyń siatkówki (kremowobiały wygląd tętnic i żył siatkówki wynikający z ciężkiej hipertrójglicerydemii), obniżenie nastroju oraz powiększenie wątroby i śledziony.

Hipertrójglicerydemia u dzieci

Choć hipertrójglicerydemia często kojarzy się z dorosłymi, może także dotyczyć dzieci. U najmłodszych rozpoznaje się ją, gdy poziom trójglicerydów przekracza normy dla ich wieku, czyli jest powyżej 95. percentyla. Problem ten może mieć zarówno pierwotne, jak i wtórne przyczyny.

Wzrost liczby dzieci z otyłością sprawia, że hipertrójglicerydemia staje się coraz częstszym problemem w tej grupie wiekowej. U młodzieży z otyłością podwyższony poziom trójglicerydów występuje u około 22,3%, a niektóre badania wskazują, że ten odsetek może sięgać nawet 30-60%.

Nadwaga i otyłość są więc najczęstszymi przyczynami wysokiego poziomu trójglicerydów u dzieci. Nieprawidłowa dieta, bogata w tłuszcze nasycone i cukry, brak aktywności fizycznej, odgrywają w tym bardzo dużą rolę.

Najważniejszym krokiem w leczeniu jest zazwyczaj wprowadzenie zdrowej diety. Powinna być ona bogata w błonnik, owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty oraz niskotłuszczowe źródła białka. Kluczowe jest również ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych i cukrów prostych.

Ponadto, dzieci w wieku powyżej 5 lat powinny codziennie uczestniczyć w umiarkowanej lub intensywnej aktywności fizycznej przez co najmniej 60 minut. Regularny ruch, a także zdrowa, zbilansowana i dostosowana do wieku dziecka dieta są istotne dla utrzymania prawidłowego poziomu trójglicerydów.

Hipertrójglicerydemia – rozpoznanie

Aby sprawdzić, czy mamy hipertrójglicerydemię, wykonuje się badanie zwane lipidogramem. Jest to podstawowe badanie krwi, które ocenia poziom trójglicerydów oraz innych lipidów we krwi.

Aby wyniki badania były dokładne, zalecane jest bycie na czczo przez co najmniej 9 godzin przed wykonaniem testu. Oznacza to, że przed pobraniem krwi należy unikać jedzenia i picia czegokolwiek poza wodą. Spożycie posiłku przed badaniem może podnieść poziom trójglicerydów i sprawić, że wyniki będą zafałszowane.

Na 24 godziny przed badaniem warto unikać alkoholu oraz tłustych posiłków, ponieważ mogą one wpłynąć na wyniki, sprawiając, że staną się mniej dokładne i mogą być błędnie interpretowane.

Jeśli wyniki pokazują bardzo wysoki poziom trójglicerydów (powyżej 400 mg/dl lub 4,5 mmol/l), lekarz może zalecić powtórzenie badania. Powinno być wykonane na czczo, aby upewnić się, że wyniki są prawidłowe i nie zostały zakłócone przez posiłek lub inne czynniki.

Hipertrójglicerydemia – leczenie

Leczenie hipertrójglicerydemii, czyli wysokiego poziomu trójglicerydów we krwi, zazwyczaj obejmuje kilka kluczowych działań. Jego celem jest zapobieganie rozwojowi powikłań, takich jak miażdżyca, choroby serca i ostre zapalenie trzustki.

Aktywność fizyczna

Niezwykle istotne jest regularne wykonywanie ćwiczeń. Zaleca się co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej lub 75 minut intensywnego wysiłku tygodniowo. Dobrym wyborem są ćwiczenia aerobowe, takie jak spacerowanie, bieganie czy jazda na rowerze. Pomagają one w obniżeniu poziomu trójglicerydów oraz poprawie ogólnego stanu zdrowia.

Dieta

Podstawowe znaczenie w leczeniu hipertrójglicerydemii ma dieta. Warto ograniczyć tłuszcze nasycone i cukry proste, a zwiększyć spożycie błonnika, owoców, warzyw oraz pełnoziarnistych produktów. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w kolejnych rozdziałach.

Leki

W niektórych przypadkach, gdy zmiany w stylu życia nie wystarczą, lekarz może zalecić leki obniżające poziom trójglicerydów. Do takich leków należą statyny i fibraty. Leki te pomagają w obniżeniu poziomu trójglicerydów we krwi i mogą być stosowane w połączeniu z dietą i aktywnością fizyczną. Zalecane jest także przyjmowanie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 (najlepiej ester etylowy EPA) w wysokich dawkach.

Jak obniżyć trójglicerydy?

Obniżenie poziomu trójglicerydów we krwi może znacznie poprawić zdrowie i zmniejszyć ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Sprawdzone sposoby na osiągnięcie tego celu to:

• Zdrowa dieta

1. • Ogranicz tłuszcze nasycone i trans – Zmniejsz spożycie tłuszczy nasyconych (znajdujących się w czerwonym mięsie i pełnotłustych produktach mlecznych) oraz tłuszczy trans (obecnych w wielu przetworzonych produktach).
   • Zwiększ spożycie błonnika – Jedz więcej owoców, warzyw, pełnoziarnistych produktów oraz roślin strączkowych. Błonnik pomaga obniżyć poziom trójglicerydów.
   • Wybieraj zdrowe tłuszcze – Wprowadź do diety tłuszcze nienasycone, które znajdują się w oliwie z oliwek, awokado, orzechach i rybach.
   • Ogranicz cukry proste – Zmniejsz spożycie słodyczy, napojów słodzonych i innych produktów bogatych w cukry.

• Regularna aktywność fizyczna:

1. • Ćwicz regularnie – Staraj się wykonywać co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności fizycznej lub 75 minut intensywnego wysiłku tygodniowo, na przykład takiego jak spacerowanie, pływanie lub jazda na rowerze.

• Kontrola wagi:

1. • Utrata zbędnych kilogramów – Jeśli masz nadwagę lub otyłość, nawet niewielka utrata masy ciała może pozytywnie wpłynąć na twój poziom trójglicerydów.

• Ograniczenie alkoholu:

1. • Zredukuj spożycie alkoholu – Alkohol może podnosić poziom trójglicerydów, warto więc ograniczyć jego spożycie lub całkowicie z niego zrezygnować.

• Rezygnacja z palenia:

1. • Rzuć palenie – Palenie tytoniu może negatywnie wpływać na poziom trójglicerydów i zdrowie Twojego serca. Rzucenie palenia przynosi wiele korzyści zdrowotnych i to nie tylko w aspekcie trójglicerydów.

• Farmakoterapia:
  • W sytuacjach, gdy zmiany w stylu życia nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, lekarz może zalecić stosowanie leków mających na celu obniżenie poziomu trójglicerydów. Do takich leków należą statyny, fibraty oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 w wysokich dawkach.

Hipertrójglicerydemia – jaka dieta?

Kluczową rolę w leczeniu hipertrójglicerydemii odgrywa dieta. Wprowadzenie odpowiednich zmian żywieniowych może znacząco wpłynąć na poziom trójglicerydów we krwi, a także na ogólny stan zdrowia.

Dieta w hipertrójglicerydemii powinna opierać się na kilku podstawowych zasadach:

• Ogranicz picie alkoholu – Alkohol może podnosić poziom trójglicerydów, zwłaszcza wtedy, gdy jest spożywany razem z tłustymi posiłkami, dlatego więc najlepiej całkowicie z niego zrezygnować.
• Ogranicz tłuszcze i kalorie – Staraj się, aby tłuszcze nie stanowiły większości w codziennej diecie. Unikaj tłuszczów nasyconych (obecnych np. w tłustym mięsie, boczku, wędlinach, serach) i tłuszczów trans (obecnych w przetworzonych produktach, fast foodach, daniach gotowych). Unikaj tłuszczów zwierzęcych, takich jak smalec czy słonina. Ogranicz także smażone potrawy.
• Zredukuj ilość spożywanych węglowodanów – Ogranicz spożycie łatwo przyswajalnych cukrów prostych, które są głównymi składnikami do produkcji trójglicerydów w wątrobie. Staraj się unikać słodyczy, napojów słodzonych cukrem oraz produktów zawierających syrop glukozowo-fruktozowy. Zamiast tego, wybieraj pełnoziarniste produkty oraz te o niskim indeksie glikemicznym, które są korzystniejsze dla poziomu trójglicerydów.
• Zwiększ spożycie błonnika – Jedz więcej produktów bogatych w błonnik, takich jak pełnoziarniste pieczywo, warzywa, owoce i rośliny strączkowe. Błonnik korzystnie wpływa na obniżenie poziomu trójglicerydów, obniża indeks glikemiczny oraz spowalnia wchłanianie glukozy.
• Jedz zdrowe tłuszcze – Wprowadź do diety kwasy tłuszczowe omega-3. Znajdziesz je m.in. w tłustych rybach (np. łosoś, makrela, śledzie, sardynki). Staraj się jeść ryby przynajmniej 2-3 razy w tygodniu. Kwasy te, w szczególności EPA i DHA, mają udowodnione działanie obniżające poziom trójglicerydów i zmniejszające ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Preferowanymi źródłami tłuszczu są także oleje roślinne, awokado, orzechy i nasiona.
• Wybieraj chude źródła białka – takie jak ryby, chudy drób, niskotłuszczowy ser twarogowy oraz chude mleko i jego przetwory.
• Smażenie w tłuszczu może podnosić poziom trójglicerydów, dlatego warto wybierać inne metody przygotowywania posiłków. Gotowanie w wodzie, duszenie, pieczenie bez tłuszczu oraz gotowanie na parze są znacznie korzystniejszymi i zdrowszymi opcjami.

Podsumowując, ograniczenie spożycia alkoholu, tłuszczów nasyconych oraz węglowodanów prostych, a także zwiększenie spożycia błonnika, zdrowych tłuszczów i preferowanie niskotłuszczowego białka, są fundamentem skutecznego leczenia hipertrójglicerydemii.

Krótkie podsumowanie:

1. Hipertrójglicerydemia to stan, w którym poziom trójglicerydów we krwi jest zbyt wysoki i wynosi powyżej 150 mg/dl.
2. Może być spowodowana czynnikami pierwotnymi, takimi jak mutacje genetyczne wpływające na metabolizm trójglicerydów, oraz wtórnymi, w tym otyłością, cukrzycą, nadmiernym spożyciem alkoholu i niewłaściwą dietą.
3. Hipertrójglicerydemia może zwiększać ryzyko miażdżycy, incydentów sercowo-naczyniowych (takich jak zawał serca czy udar mózgu), a w bardzo wysokich stężeniach ostrego zapalenia trzustki.
4. Aby sprawdzić poziom trójglicerydów i zdiagnozować hipertrójglicerydemię, wykonuje się badanie zwane lipidogramem. To podstawowe badanie krwi mierzy poziom trójglicerydów oraz innych lipidów.
5. Skuteczne leczenie polega na wprowadzeniu zdrowych nawyków, takich jak regularna aktywność fizyczna i odpowiednia dieta, ograniczająca tłuszcze nasycone i cukry proste, a także na stosowaniu leków, jeśli to konieczne.

Bibliografia:

• Dietetyka kliniczna. Red. Grzymisławski, Marian . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019, 610 s. ISBN 978-83-200-5679-2
• Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Red. Ciborowska, Helena; Ciborowski, Artur . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021, 923 s. ISBN 978-83-200-6537-4
• Interna Szczeklika 2020. Prow. Piotr Gajewski, Wyd. 11, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020, ISBN 978-83-7430-628-7
• Wierzbicki, A. S., Kim, E. J., Esan, O. & Ramachandran, R. Hypertriglyceridaemia: an update. J Clin Pathol 75, 798–806 (2022).
• Packard, C. J., Boren, J. & Taskinen, M.-R. Causes and Consequences of Hypertriglyceridemia. Front Endocrinol (Lausanne) 11, 252 (2020).
• Sunil, B. & Ashraf, A. P. Childhood Hypertriglyceridemia: Is It Time for a New Approach? Curr Atheroscler Rep 24, 265–275 (2022).