Dysfagia

Problemy z przełykaniem, a do tego uporczywy kaszel, kichanie, czkawka, chrypka czy odruchy wymiotne? Przypomina to typowe objawy dla grypy żołądkowej, oprócz tego, że brak w tym wysokiej gorączki. Jednakże przyczyną powyższych dolegliwości może być znacznie poważniejsza sprawa niż zaatakowanie organizmu wirusem. Najczęściej jest to typowy zespół symptomów schorzenia zwanym dysfagią. Są to zaburzenia połykania zdarzające się najczęściej u dzieci bądź osób w podeszłym wieku. Jednakże co wpływa na powstanie zaburzenia oraz jak sobie z nim radzić? O tym dalej w poniższym artykule.

Co to jest dysfagia i jakie są przyczyny jej powstania?

Dysfagią nazywa się schorzenie, które polega na utrudnionym połykaniu jedzenia bądź płynów. Problem dotyczy zaburzonego przechodzenia posiłków przez przełyk do żołądka wychodzącego z jamy ustnej. Warto zaznaczyć, że dana jednostka medyczna nie jest do końca chorobą, a dokładnie określane przez medyków jako jeden ze swoistych objawów schorzeń przełyku. Dysfagia jest bardzo częstym objawem wielu chorób dotyczących przełyku, końcowego odcinka jamy ustnej lub wpustu żołądka. Problem może dotyczyć dokładnie jednej struktury bądź wszystkich elementów budowy układu pokarmowego, od jamy ustnej, aż po sam żołądek. Samo schorzenie zazwyczaj w znacznym stopniu utrudnia pacjentom wykonywanie czynności jedzenia, natomiast w niektórych przypadkach funkcja ta jest całkowicie uniemożliwiona.

Przyczyn, które mogą doprowadzić do dysfagii, jest naprawdę wiele i niestety często są one niepowiązane z samym układem pokarmowym. Dodatkowo lekarzom jest szalenie trudno określić jedną konkretną przyczynę, gdyż zaburzenie może powstać przez zespół nałożonych na siebie różnych chorób bądź czynników zewnętrznych. Z tego względu można je rozróżnić na trzy typy.

Przyczyna o charakterze ustno-gardłowych
W tym typie należy zaznaczyć nie tylko dość oczywiste sprawy jak nowotwory jamy ustnej, stany zapalne czy nieprawidłowa budowa tej części organizmu określaną patologią. Należy dodać występowanie różnych chorób ustno-gardłowych, jak uchyłek Zenkera, osadzone ciało obce lub często występujące zaburzenia czynnościowe jamy ustnej. Zaburzają one prawidłowe gryzienie pokarmu, które będąc zbyt duże, nie jest w stanie przedostać się przez przełyk do żołądka.

Przyczyna dotykająca bezpośrednio przełyku
W tej grupie można zaliczyć od najprostszych jak obecność ciała obcego, refluks, stany zapalne do tych poważniejszych z przyczyn. Są to włóknienia przełyku, nowotwory tej struktury, zespół Plummera-Vinsona czy różnego rodzaju patologie, jak rozlany kurcz przełyku lub jego achalazja.

Przyczyna niezwiązana z układem pokarmowym
Tych przyczyn jest naprawdę wiele, gdyż mogą one pochodzić z całego organizmu i we wcale nie oczywisty sposób prowadzić do zaburzeń połykania. Jest to:

• Choroby ośrodkowego układu nerwowego.
  W tej grupie są to choroby kręgosłupa, rdzenia kręgowego, Parkinson, stwardnienie rozsiane, nowotwory mózgu czy nawet udary. Dodatkowo wpływ mają również zaburzenia równowagi czy mowy, a także częste urazy w obrębie głowy czy klatki piersiowej.
• Zaburzenia układu mięśniowo-nerwowego.
  Bardzo często na przyczynę składa się cały zespół zaburzeń neurologicznych czy zapalenia mięśni i ich drżenia.
• Choroby reumatyczne.
• Cukrzyca.
• Schorzenia tarczycy.
• Wiek podeszły.
• Choroba Wilsona.
• Choroby układowe tkanki łącznej jak twardzina.
• Działanie niepożądane niektórych leków.
• Następstwa radioterapii.
• Zaburzenia na tle psychicznym.

Mimo iż przyczyn wystąpienia dysfagii jest dość długa lista i mogą one wspólnie tworzyć zaburzenie, nie należy bagatelizować problemu, a pamiętać o wizycie kontrolnej u lekarza.

Jakie są rodzaje dysfagii?

W zależności od konkretnych przyczyn wystąpienia zaburzeń połykania oraz ich umiejscowienia można schorzenie różnicować na poszczególne typy.

W przypadku zaburzeń pochodzenia neurologicznego mowa o dysfagii neurogennej zaś w sytuacji problemów psychicznych i pojawiającej się często tzw. kuli histerycznej mówi się o dysfagii czynnościowej. Co więcej, gdy w jamie ustnej lub przełyku znajduje się ciało obce, które utrudnia wykonanie czynności przełyku treści pokarmowej, ma się do czynienia z dysfagią mechaniczną. Wiele medyków wyróżnia również zjawisko zwane odynofagią, które jest po prostu bólem towarzyszącym przełykaniu jakiegokolwiek pokarmu czy nawet śliny. Ostatnia jednostka chorobowa może występować niezależnie od dysfagii bądź występować razem z nią, będąc dodatkowym objawem.

Jednakże oprócz powyższych typów dysfagii wyróżnia się dwa główne rodzaje, które nazwane są w rozróżnieniu na przyczynę jej powstania. Mianowicie jest to dysfagia ustno-gardłowa (zwana również górną lub przezprzełykową) oraz dysfagia przełykowa inaczej dolna.

Czym się różni dysfagia od kuli gardłowej?

Kula gardłowa, zwana również kulą histeryczną powstałą w wyniku napadów paniki lub histerii. Według opisów pacjentów jest to charakterystyczne uczucie dużego ciała obcego, będące przeszkodą w górnej części gardła za mostkiem. Oprócz tego, że taka kula zazwyczaj przeszkadza, u niektórych daje wrażenie również łaskotania.

Jednakże należy koniecznie zaznaczyć, że kula gardłowa to nie dysfagia, a jedynie uczucie ciała obcego w gardle. Sama kula rzadko kiedy utrudnia w znacznym stopniu przełykanie, a jest to objaw nieznacznie utrudniający tę czynność. Warto jednak pamiętać, że bez znaczenia czy ma się do czynienia z dysfagią, czy kulą gardłową koniecznie należy przeprowadzić odpowiednią diagnostykę, aby wykluczyć ewentualne choroby jamy ustnej, gardła czy przełyku.

Jak wygląda dysfagia u dzieci, a jak u osób starszych?

Bardzo ważne oprócz samego rozpoznania schorzenia jest uwzględnienie podczas stawiania diagnozy wieku pacjenta. W zależności od tego, czy problem dotyczy dzieci czy osób starszych, leczenie wygląda całkowicie inaczej, ze względu na różność przyczyn wpływających na wystąpienie dysfagii.

W przypadku niemowląt oraz starszych dzieci problem z połykaniem może wynikać z cofania się niedawno połkniętego pokarmu, czyli tak zwanej regurgitacji niemowlęcej. W takiej sytuacji problem nie jest szczególnie poważny, z tego względu, że za przyczynę uznaje się zbyt słabo jeszcze rozwinięty przewód pokarmowy. Przyczyną dysfagii u dzieci może być również nieodpowiednie karmienie, czyli zbyt szybkie i łapczywe pochłanianie lub połykanie pokarmu przez dziecko. Jednakże warto sprawdzić, czy problem nie bierze się z występowania wad wrodzonych układu pokarmowego. Gdy dana sytuacja ma miejsce, zaburzenia połykania występują przez obniżone napięcie mięśniowe przełyku. Najczęstszymi wadami z tego zakresu jest wrodzone zwężenie przełyku, nieprawidłowe wykształcenie struktur budujących przewód pokarmowy lub występowanie przetok przełykowo-tchawiczych.

Natomiast u osób w podeszłym wieku sytuacja jest bardziej skomplikowana i może być wiele przyczyn wystąpienia dysfagi, iż jest to jedno z bardzo często pojawiających się zaburzeń w tym wieku. Odpowiada przede wszystkim za to wiek, gdzie wraz z kolejnymi latami życia mięśnie ulegają znacznemu osłabieniu. Osoby starsze dodatkowo często zmagają się z wieloma chorobami jak osteoporoza, zwyrodnienia stawów, reumatyzm, nadciśnienie, cukrzyca czy inne choroby tkanki łącznej. Każdy czynnik łącząc się z wieloma innymi, które doskwierają starcom, prowadzi do uniemożliwienia prawidłowego spożywania pokarmów czy nawet zażywania leków.

Jakie objawy świadczą o dysfagii?

Dysfagia charakteryzuje się tym, że problem dotyka czynności połykania i taki również jest główny objaw. Jednakże nie jest to jedyna dolegliwość, która występuje u pacjentów ze zdiagnozowaną dysfagią. Oprócz charakterystycznego objawu chorzy mogą się zmagać również z:

• Odynofagią, czyli bólem występującym podczas połykania.
• Czkawką.
• Chrypką.
• Zgagą.
• Uczuciem krztuszenia się.
• Odruchami wymiotnymi.
• Kaszlem.
• Łzawieniem lub kichaniem.
• Uczuciem zatrzymania się treści pokarmowej w przełyku.

Sama jednostka chorobowa w początkowej fazie bez względu na jej rodzaj, nie jest bardzo uciążliwa. Jednakże im bardziej się ona rozwija, tym wykonywanie funkcji połykania staje się znacznie trudniejsze. W stanach ostrych zaburzenia połykania może dojść, do tzw. safagi, czyli całkowitego braku możliwości połykania czegokolwiek. Cały zespół zaburzeń dotyczy zarówno pokarmów stałych, rozdrobnionych, jak i w stanie płynnym.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów i jak wygląda rozpoznanie w przypadku dysfagii?

Reakcja jest różna w zależności od czasu wystąpienia zaburzeń połykania. Gdy kłopot narasta powoli przez dłuższy okres, warto zgłosić się na konsultację medyczną aby sprawdzić co leży u podłoża problemu. Jednakże, w sytuacji, gdy dysfagia wystąpi nagle, najczęściej jest poprzedzona utknięciem ciała stałego (obcego) w gardle bądź przełyku. Takie przypadki wymagają koniecznie jak najszybszego zgłoszenia się na pogotowie bądź na SOR.

Lekarz pierwszego kontaktu musi koniecznie przeprowadzić szczegółowy wywiad, dzięki któremu dowie się, od jak dawna występuje problem, jakie są dokładne objawy, choroby współistniejące czy zażywane lekarstwa. Jest to niezwykle ważne, z tego względu, że odpowiednio przeprowadzony wywiad pozwoli na szybkie znalezienie przyczyny problemu i postawienie właściwej diagnozy.

Dodatkowo w większości sytuacji lekarz opiera się również na wyniku różnych badań. Zaleca się wykonanie najczęściej po wcześniejszym podaniu doustnym środka kontrastowego, badania radiologicznego przełyku, tomografii komputerowej klatki piersiowej, pH-metrii czy manometrii przełyku. Warto jest również zastosować zabiegi endoskopowe, które odpowiednio pobiorą materiał do dalszych badań przede wszystkim mikrobiologicznych i histologicznych. Dobrym wyborem jest również skierowanie do wykonania wideo fluoroskopii czy nasofiberoskopii, które poprzez dokładny wgląd na etapy połykania są nieocenione w celu postawienia dobrej diagnozy. Rzadko kiedy wykonywana jest ocena mikroskopowa wycinków struktur układu pokarmowego, które w poprzednich badaniach wykazały nieprawidłowe działanie.

Ze względu na to, że dysfagia należy do czerwonych flag chorób nowotworowych gardła, przełyku bądź żołądka należy pamiętać, że jeśli występują przynajmniej trzy z powyższych objawów, nie powinno się zwlekać z wizytą u lekarza.

W sytuacji, gdy problem wynika z występowania ciała obcego w przewodzie pokarmowym należy niezwłocznie usunąć go. Zazwyczaj w tym celu pomocnym okazuje się, że zastosowanie zabiegu endoskopowego, które najczęściej przeprowadzane jest w znieczuleniu.

Jakie są metody leczenia zaburzeń połykania?

Ze względu na to, że jest to schorzenie mogące być wywołane przez wiele różnych przyczyn, nie ma jednej konkretnej metody leczenia. Terapia takich pacjentów opiera się na leczeniu objawowym oraz przyczynowym zaburzeń połykania.

Najważniejsze jest zachowanie, o ile to możliwe diety doustnej z zachowaniem odpowiedniej podaży wszystkich składników odżywczych dziennego zapotrzebowania. Sposób żywienia odgrywa w tym wypadku ogromną rolę, gdyż najważniejsze jest, aby nie przerwać dostarczania odpowiednich składników dla organizmu. W innym wypadku może to doprowadzić do szczególnie niebezpiecznego dla takich pacjentów niedożywienia.

Bez znaczenia czym wywołana jest dysfagia, można zmniejszyć jej uprzykrzające działanie na funkcjonowaniu poprzez zastosowanie kilku zaleceń. Oprócz trzymania prawidłowej diety należy kontrolować i tak ustalać menu, aby pod żadnym pozorem nie doprowadzić do niedożywienia pacjenta z dysfagią. Ważnym jest w diecie w zachowaniu, chociaż minimum składników odżywczych i witamin codziennego zapotrzebowania. W sytuacji, gdy z zachowaniem prawidłowej diety występują trudności, można zgłosić się do odpowiedniego specjalisty, który ułoży program jedzeniowy dobrany idealnie dla stanu zdrowia chorej osoby.

Oprócz stosowania odpowiedniej diety, zwłaszcza u osób starszych zaleca się przyjmowanie suplementów diety i specjalnych preparatów odżywczych, dostępnych w praktycznie każdej aptece. Ze względu na to, że przyczynić się powstaniu dysfagii mogą również niektóre zażywane leki, warto skonsultować powstałe zaburzenie z odpowiednimi specjalistami, pod których opieką się znajduje. Czasami zwłaszcza w przypadku osteoporozy należy zastosować inne preparaty farmaceutyczne, aby dolegliwości znacznie się zmniejszyły.

U wszystkich pacjentów zmagających się z dysfagią, bez znaczenia, w jakim są stopniu schorzenia, warto zastosować ćwiczenia połykania, które zmobilizują mięśnie przełyku do wydajniejszej pracy. Dodatkowo należy pamiętać, aby regularnie leczyć jakiekolwiek współistniejące choroby przewlekłe, które w znacznym stopniu mogą przyczyniać się do rozwoju zaburzenia. W chwili wykrycia konkretnej przyczyny wystąpienia dysfagii następuje zastosowanie odpowiedniej terapii, nieraz w porozumieniu wielu specjalistów, w tym nawet często psychiatry oraz farmakoterapii.

Leczenie farmakologiczne jest stosowane, gdy przyczyną zaburzeń połykania jest refluks, zgaga bądź są drobnoustroje. Pozytywne skutki przyniesie działanie antybiotyków, leków przeciwgrzybiczych czy tych z grupy prazolu, jak omeprazol lub pantoprazol.

Co więcej, gdy dysfagii towarzyszą zaburzenia mowy, może okazać się koniecznym umówienie na wizytę do poradni logopedycznej. Logopeda oceni stopień dysfagii i wybierze odpowiedni rodzaj leczenia, jak np. rehabilitacja logopedyczna. Natomiast u najmłodszych pacjentów ważną może się okazać wizyta u fizjoterapeuty dziecięcego bądź doradczyni laktacyjnej, w przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości w spożywaniu pokarmów.

Dieta u pacjentów z dysfagią

Pacjenci, którym doskwiera dysfagia, powinni wiedzieć, że odpowiednio dobrana i zbilansowana dieta może przynieść znaczną ulgę w problemie. Do codziennego menu w głównej mierze należy dodać produkty bogate w składniki mineralne oraz witaminy. Dieta musi być dostosowana do stanu funkcjonalnego pacjenta. Dla takich, którzy mają spore problemy z przełykaniem, warto zastosować dietę, w której pokarmy są w postaci kremu, musu, nektaru, miodu czy puree.

W cięższych przypadkach zaawansowanej dysfagii należy wprowadzić menu, w której żadne danie nie będzie wymagało rozdrabniania czy gryzienia. Każdy posiłek jest w formie płynno-gęstej, którą pacjent jest w stanie przełknąć.

W niektórych niezwykle zaawansowanych przypadkach składniki odżywcze, które normalnie spożywane są wraz z pokarmem, należy przełożyć na podawanie w diecie dojelitowej, a następnie przejść na pozajelitową.

W sytuacji, gdy nie jest się w stanie za pomocą diety płynnej dostarczyć odpowiedniej ilości substancji odżywczych, należy zastosować odpowiednie preparaty. W dysfagii najczęstsze zastosowanie ma Fresubin, który występuje w kilku wydaniach. W zaburzeniach odpowiednich wartości białka w organizmie zaleca się podanie Fresubin Protein lub Energy Drink. Pomoc może również przynieść jeden z takich preparatów, który dodatkowo zwiększa wydzielanie śliny, co automatycznie wspomaga przełykanie. Preparat Fresubin YOcreme w postaci musu jest dostępny w kilku smakach i chwalony przez pacjentów zmagających się z dysfagią.