Choroba Hashimoto

Tarczyca jest gruczołem położonym na szyi tuż pod krtanią. Składa się z dwóch płatów, które połączone są ze sobą tak zwaną węziną. Produkuje hormony, które są odpowiedzialne za prawidłowy przebieg procesów metabolicznych w naszym organizmie. Wszelkie zaburzenia w jej działaniu szybko odbijają się na funkcjonowaniu organizmu i mogą powodować chorobę Hashimoto.

Czym jest Choroba Hashimoto?

Hashimoto, czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, jest najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy. Może wystąpić w każdym wieku, a problem ten zdecydowanie częściej dotyka kobiet. W wyniku choroby dochodzi do uszkodzenia gruczołu i zmniejszenia ilość produkowanych przez niego hormonów. Jak wskazuje nazwa, zaburzenie rozwija się w wyniku nieprawidłowych reakcji odpornościowych, w wyniku których powstają przeciwciała uszkadzające tarczycę. Uszkodzenia te mogą doprowadzać do zmian w jej budowie, które objawiają się jej zanikiem, lub pojawieniem wola.

Czy choroba Hashimoto to choroba przewlekła? 

Tak, choroba Hashimoto, nazywana także przewlekłym autoimmunologicznym lub limfocytowym zapaleniem tarczycy, jest schorzeniem o przewlekłym charakterze. Jest jedną z chorób autoimmunologicznych, co oznacza, że układ odpornościowy błędnie atakuje własne tkanki, w tym przypadku tarczycę. Ponieważ organizm nie zaprzestaje produkcji przeciwciał atakujących tarczycę wywołujących w niej stan zapalny, choroba ma przewlekły charakter i utrzymuje się przez całe życie.

Proces ten prowadzi do stopniowego i trwałego uszkodzenia gruczołu, co ostatecznie powoduje jego niedoczynność. Tarczyca nie jest w stanie wytwarzać wystarczającej ilości hormonów (trójjodotyroniny, T3 oraz tyroksyny, T4), co prowadzi do typowych objawów niedoczynności: chronicznego zmęczenia, przyrostu masy ciała, uczucia zimna, problemów z koncentracją i pamięcią, suchą skórą, wypadania włosów oraz zaparć.

Mimo że choroba Hashimoto jest chorobą przewlekłą, odpowiednie leczenie pozwala na prowadzenie normalnego życia. Jeśli jest właściwie leczona, nie wywiera znaczącego wpływu na długość życia chorego, jednak bez leczenia może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.

Jakie są objawy choroby?

Dolegliwości jakie wystąpią będą związane z niedoborem hormonów produkowanych przez tarczycę, a jest ich cała masa. Do tych najbardziej typowych należą przyrost masy ciała, uczucie osłabienia fizycznego i zmęczenia, szybkie marznięcie, blada i sucha skóra, a także łamliwe i przetłuszczające się włosy. Dosyć często pojawiają się również uciążliwe zaparcia. Mogą wystąpić również pewne zaburzenia dotyczące tak zwanych funkcji poznawczych. To z kolei będzie objawiało się trudnościami z utrzymaniem uwagi i skupieniem się, zwiększoną sennością i ogólnym spowolnieniem.

Czasami zdarza się, że początkowy przebieg choroby Hashimoto przebiega z krótkotrwałym wzrostem stężenia hormonów tarczycy. Może się to objawiać okresowymi dolegliwościami charakterystycznymi dla nadczynności tarczycy. Stan taki nazywa się hashitoxicosis.

Choroba Hashimoto – objawy oczne 

Choroba Hashimoto może mieć wpływ również na zdrowie oczu. Zaburzenia wzroku w chorobie Hashimoto wynikają głównie z dysfunkcji hormonalnej spowodowanej niedoczynnością tarczycy. Hormony tarczycy odgrywają istotną rolę w regulacji metabolizmu i pracy narządów, w tym oczu. Ich niedobór może oddziaływać na gruczoły łzowe, tkanki miękkie wokół oczu oraz mięśnie odpowiedzialne za ruch gałek ocznych.

Jednym z najczęstszych objawów ocznych związanych z Hashimoto jest zespół suchego oka. Zaburzenia w produkcji łez oraz ich nadmierne parowanie powodują uczucie pieczenia, swędzenia, suchość, a także zaczerwienienie oczu. Pacjenci często skarżą się na uczucie obecności ciała obcego, wrażenie piasku pod powiekami, co pogłębia dyskomfort i prowadzi do szybszego zmęczenia wzroku, szczególnie podczas pracy przy komputerze czy długotrwałego czytania.

Kolejnym charakterystycznym objawem jest obrzęk powiek, który wynika z zatrzymywania płynów w organizmie i może powodować uczucie ciężkości.

W niektórych przypadkach pacjenci doświadczają również podwójnego widzenia (diplopii), co może wynikać z reakcji zapalnej i osłabienia mięśni ocznych. Jest to rzadszy objaw, ale może znacząco wpływać na jakość widzenia oraz codzienne funkcjonowanie.

Nadwrażliwość na światło (fotofobia) to kolejny problem okulistyczny mogący towarzyszyć pacjentom z Hashimoto. 

Ponadto, zaburzenia hormonalne w chorobie Hashimoto mogą negatywnie wpływać na elastyczność rogówki. W efekcie, u części pacjentów z tą chorobą pojawiać się mogą trudności w dostrzeganiu detali oraz problemy z ostrością widzenia.

Choroba Hashimoto u mężczyzn

Choroba Hashimoto jest schorzeniem najczęściej diagnozowanym u kobiet, jednakże może występować również u mężczyzn, choć znacznie rzadziej. Szacuje się, że dotyka około 1% dorosłych mężczyzn, dla porównania – kobiety są narażone na nią nawet 8–15 razy częściej. Mężczyźni często są mniej skłonni do konsultacji medycznych, przez co mogą żyć z nierozpoznaną chorobą przez długi czas. 

Objawy Hashimoto u mężczyzn są podobne do tych, które obserwuje się u kobiet, jednak niektóre dolegliwości mogą być mniej wyraźne lub przypisywane innym problemom zdrowotnym, przez co Hashimoto często jest diagnozowane później niż u kobiet. Objawy, takie jak zmęczenie, przyrost masy ciała czy wypadanie włosów, bywają bagatelizowane lub przypisywane innym problemom, np. stylowi życia. 

U mężczyzn choroba Hashimoto może w istotny sposób wpływać na funkcje seksualne. Obniżony poziom hormonów tarczycy zaburza produkcję testosteronu, co prowadzi do zmniejszenia libido, problemów z erekcją oraz płodnością. Zmniejszenie liczby plemników oraz ich ruchliwości i jakości to częste problemy obserwowane u pacjentów z niedoczynnością tarczycy. Spadek produkcji białek wiążących hormony płciowe (SHBG) pogarsza funkcje rozrodcze, a zmniejszona liczba dojrzałych komórek rozrodczych w kanalikach nasiennych dodatkowo negatywnie wpływa na płodność.

Leczenie mężczyzn z Hashimoto jest takie samo jak u kobiet i opiera się na terapii hormonalnej. Najczęściej stosowaną metodą jest suplementacja lewotyroksyną – syntetycznym hormonem tarczycy, który uzupełnia niedobory i pomaga w regulacji metabolizmu oraz innych funkcji organizmu. 

Jak możemy rozpoznać chorobę?

Cała diagnostyka powinna rozpocząć się od wizyty u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. To on na podstawie zebranego wywiadu i przeprowadzonego badania będzie mógł rozpocząć wstępną diagnostykę, i pokierować nas do odpowiedniego specjalisty, którym w tym przypadku będzie endokrynolog.

W badań laboratoryjnych należy wykonać morfologię krwi, stężenie cholesterolu, które prawdopodobnie będzie podniesione, oraz hormonów związanych z tarczycą. Należą do nich TSH, które powinno być podniesione, oraz tyroksyna i trójjodotyronina, które z kolei będą obniżone.

Jednym z ważniejszych oznaczeń jakie trzeba wykonać, to obecność charakterystycznych przeciwciał, które doprowadzają do niszczenia gruczołu i silnie sugerują rozpoznanie choroby. Można wykonać również tak zwane badanie histopatologiczne, aby potwierdzić chorobę, nie jest to jednak konieczne.

Na czym polega leczenie?

Leczenie niedoczynności tarczycy opiera się na codziennym przyjmowaniu leków zawierających tyroksynę. Odpowiednie dobranie leku jest niezbędne tak, aby stężenie TSH mogło się mieścić w przedziale 0,4-2,5 mIU/l. Wraz z upływem czasu trwania choroby i pogłębiania się uszkodzeń tarczycy bardzo prawdopodobna będzie konieczność zwiększania dawki przyjmowanych leków, aby we właściwy sposób pokryć zapotrzebowanie organizmu na hormony tarczycy. Dlatego też niezwykle ważna jest dobra komunikacja i współpraca pomiędzy pacjentem, lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej, oraz endokrynologiem.

Choroba Hashimoto – jaka dieta? 

Zasady żywieniowe dla osób z Hashimoto nie różnią się zasadniczo od zasad zdrowego żywienia zalecanego ogółowi społeczeństwa. Obecnie brak jest naukowych dowodów potwierdzających skuteczność jakichkolwiek diet eliminacyjnych w leczeniu tego schorzenia. Nie zaleca się stosowania diet, które nie zapewniają równowagi składników odżywczych, takich jak dieta niskotłuszczowa, niskobiałkowa, niskowęglowodanowa, dieta bezglutenowa, bezmleczna, jeśli nie istnieją ku nim odpowiednie wskazania. Diety eliminacyjne są zalecane jedynie osobom, które z powodu współistniejących schorzeń lub alergii pokarmowych muszą wykluczyć określone składniki lub grupy produktów spożywczych.

Kluczowym celem żywieniowym powinno być dostosowanie diety do indywidualnych potrzeb, normalizacja masy ciała oraz profilaktyka niedoborów. Poprawa stylu życia oraz utrzymanie zbilansowanej, pełnowartościowej diety są ważnymi elementami wspomagającymi zdrowie osób z chorobą Hashimoto, jednak nie zastąpią one leczenia farmakologicznego.

Osoby z chorobą Hashimoto mogą borykać się z problemem spowolnionego metabolizmu. W przypadku nadwagi lub otyłości warto zadbać o stopniową redukcję masy ciała. Optymalnym celem jest osiągnięcie wskaźnika BMI w przedziale 18,5–25 kg/m², przy utracie nie większej niż 0,5-1 kg na tydzień, aby nie obciążać organizmu i uniknąć negatywnego wpływu na metabolizm. 

Dieta w chorobie Hashimoto powinna więc opierać się na zasadach zdrowego żywienia. Istotna jest regularność posiłków, która sprzyja stabilizacji poziomu energii i wspiera tempo przemiany materii. Zaleca się spożywanie 4-5 posiłków dziennie, co 3-4 godziny. Ostatni posiłek powinien być zjedzony około 3 godziny przed snem.

Osoby przyjmujące lewotyroksynę powinny pamiętać o godzinnej przerwie między przyjęciem leku a spożyciem pierwszego posiłku. Substancje takie jak kawa, sok grejpfrutowy i produkty sojowe mogą ograniczać wchłanianie leku, dlatego w tym czasie warto unikać ich spożywania.

Osoby z chorobą Hashimoto powinny dostarczać organizmowi białka wysokiej jakości pochodzącego z ryb, drobiu, jaj, mleka i przetworów mlecznych oraz roślin strączkowych. Białko odgrywa kluczową rolę w regeneracji tkanek oraz wsparciu metabolizmu, co jest istotne przy często towarzyszącym chorobie spowolnionym tempie przemiany materii.

Węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, takie jak pełnoziarniste produkty zbożowe, owoce i warzywa, powinny stanowić ważną część diety. Zapewniają one stabilizację poziomu cukru we krwi, zapobiegając gwałtownym wzrostom insuliny. Produkty te są również istotnym źródłem błonnika pokarmowego, który korzystnie wpływa na perystaltykę jelit.

Nienasycone kwasy tłuszczowe, zwłaszcza kwasy omega-3 z ryb, orzechów, oliwy z oliwek i awokado, mają działanie przeciwzapalne i wspierają układ odpornościowy – warto uwzględnić je w swojej diecie.

Należy ograniczyć produkty bogate w nasycone kwasy tłuszczowe, takie jak tłuste mięso, masło, śmietana i pełnotłuste produkty mleczne, oraz całkowicie wyeliminować produkty zawierające izomery trans kwasów tłuszczowych, obecne m.in. w fast foodach, wyrobach cukierniczych i margarynach twardych.

Witaminy i minerały wspomagające pracę tarczycy:

• Jod – jod jest kluczowy dla syntezy hormonów tarczycy – tyroksyny i trijodotyroniny – ponieważ stanowi ich niezbędny składnik. Jego dzienne zapotrzebowanie wynosi około 150 µg i jest wyższe u kobiet w ciąży i karmiących piersią. Do najważniejszych źródeł jodu należą ryby morskie, owoce morza, wodorosty, sól jodowana oraz produkty mleczne. Warto jednak zwrócić uwagę, że nadmiar jodu może pobudzać rozwój reakcji autoimmunologicznych w tarczycy, co z kolei może pogłębiać chorobę. Zaleca się zatem unikać dodatkowej suplementacji jodem u osób z Hashimoto, szczególnie jeśli nie występuje znaczny niedobór tego pierwiastka.
• Selen – tarczyca ma największe stężenie selenu spośród wszystkich narządów ludzkiego organizmu. Selen jest niezbędny do aktywacji hormonów tarczycy oraz ich przemian w organizmie, a także wykazuje działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne, wspierając regenerację komórek tarczycy. Selen obecny jest w rybach, owocach morza, orzechach brazylijskich, jajach oraz produktach pełnoziarnistych. Zalecane dzienne spożycie dla dorosłych wynosi 55 µg, choć zapotrzebowanie wzrasta w przypadku kobiet ciężarnych i karmiących. Badania pokazują, że umiarkowana suplementacja selenu może korzystnie wpływać na poziom przeciwciał przeciwtarczycowych, jednakże konieczność takiej suplementacji powinna być rozważona indywidualnie.
• Witamina D – witamina D ma znaczenie nie tylko dla zdrowia kości, lecz także dla funkcji odpornościowych i regulacji stanu zapalnego. Niedobory witaminy D mogą nasilać procesy autoimmunologiczne, które leżą u podstaw choroby Hashimoto. Naturalnymi źródłami witaminy D są tłuste ryby, tran, produkty mleczne oraz promieniowanie UVB, które inicjuje jej syntezę w skórze. W przypadku niskiego poziomu witaminy D, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, rekomendowana jest suplementacja.
• Żelazo – żelazo odgrywa kluczową rolę w produkcji hormonów tarczycy, ponieważ enzym peroksydaza tarczycowa odpowiedzialna za ich syntezę wymaga obecności hemu – struktury zawierającej żelazo. Niedobory żelaza mogą prowadzić do zaburzeń w funkcjonowaniu tarczycy. Żelazo zawarte w takich produktach jak czerwone mięso, wątróbka, nasiona dyni oraz żółtka jaj est dobrze przyswajalne przez organizm. Produkty bogate w witaminę C poprawiają jego wchłanianie. Dzienne zapotrzebowanie na żelazo wynosi około 10–18 mg, zależnie od płci i wieku.
• Cynk – cynk wspiera układ odpornościowy, metabolizm i funkcje przeciwzapalne. Jest również ważny dla receptorów trijodotyroniny, co sprawia, że jego niedobory mogą negatywnie wpływać na poziom hormonów tarczycy. Cynk znajduje się m.in. w pestkach dyni, pełnoziarnistych produktach zbożowych, nasionach roślin strączkowych oraz w mięsie. Zalecane dzienne spożycie cynku wynosi 8–11 mg, w zależności od wieku i płci, a przy niedoborach wskazana jest jego suplementacja.

Osoby z chorobą Hashimoto powinny ograniczyć spożycie wysoko przetworzonych produktów, zawierających rafinowane cukry, tłuszcze trans i tłuszcze nasycone, które nasilają procesy zapalne. Wskazane jest także ograniczenie spożycia alkoholu. 

Ponadto, w diecie warto zwrócić uwagę na ograniczenie spożycia związków wolotwórczych, czyli substancji, które mogą hamować wychwyt jodu przez tarczycę, obecnych m.in. w soi, kapuście, jarmużu czy brokułach. Nie ma potrzeby całkowitego wyeliminowania ich z diety, bowiem korzyści zdrowotne płynące z urozmaiconej diety bogatej w różnorodne warzywa i owoce przewyższają potencjalne ryzyko. Gotowanie lub pieczenie pomaga zmniejszyć ilość tych substancji w warzywach, co umożliwia ich bezpieczne spożywanie w umiarkowanych ilościach przy zapewnieniu dostatecznej podaży jodu i selenu. 

Czy choroba Hashimoto kwalifikuje do renty? 

Choroba Hashimoto może kwalifikować do renty, ale samo jej zdiagnozowanie nie jest automatyczną podstawą do uzyskania świadczenia. Kluczowym czynnikiem decydującym o możliwości uzyskania świadczenia rentowego jest stopień zaawansowania choroby oraz to, jak wpływa ona na zdolność pacjenta do pracy, bowiem renta przysługuje osobom, które z powodu choroby mają znacznie ograniczoną zdolność do pracy.

W przypadkach, gdy objawy znacznie ograniczają codzienne funkcjonowanie pacjenta lub uniemożliwiają mu podjęcie pracy, istnieje możliwość uzyskania renty. Jednakże, wiele osób z Hashimoto, dzięki odpowiedniemu leczeniu, może normalnie pracować, co zmniejsza szanse na uzyskanie świadczeń.

Jak wygląda proces kwalifikacji do renty?

Decyzja o przyznaniu renty zależy od oceny komisji lekarskiej, która analizuje indywidualną sytuację pacjenta. Aby otrzymać rentę, pacjent musi przejść proces orzecznictwa, podczas którego komisja ocenia, czy stan zdrowia prowadzi do czasowej lub trwałej niezdolności do pracy. Kluczowe znaczenie ma także dobrze udokumentowana historia choroby, w tym wyniki badań, opinie specjalistów oraz historia leczenia.

Rodzaje rent:

• Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy – dla osób, które nie są w stanie wykonywać jakiejkolwiek pracy zarobkowej.
• Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy – dla osób, które mogą pracować, ale w ograniczonym zakresie, na przykład na mniej wymagających stanowiskach.

Podsumowując, choroba Hashimoto może, ale nie musi kwalifikować do renty – wszystko zależy od stopnia zaawansowania choroby, jej wpływu na zdolność do pracy oraz od oceny przez komisję lekarską. Kluczowe znaczenie mają powikłania choroby i jej skutki dla codziennego funkcjonowania oraz zawodowej aktywności pacjenta. W przypadku ubiegania się o rentę niezbędne jest szczegółowe udokumentowanie wpływu skutków choroby na codzienne funkcjonowanie i wykonywanie obowiązków zawodowych.

Krótkie podsumowanie: 

1. Hashimoto to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy atakuje tarczycę, prowadząc do jej stopniowego uszkodzenia. Konsekwencją jest najczęściej niedoczynność tarczycy, co wpływa na funkcjonowanie całego organizmu.
2. Choroba Hashimoto najczęściej dotyka kobiety, szczególnie w wieku od 30 do 50 lat. Kobiety chorują około 5-10 razy częściej niż mężczyźni
3. Choroba Hashimoto może powodować wiele objawów niedoczynności tarczycy, takich jak przewlekłe zmęczenie, osłabienie, problemy z koncentracją, przyrost masy ciała i suchość skóry.
4. Rozpoznanie choroby Hashimoto opiera się na badaniach poziomu hormonów tarczycy oraz przeciwciał przeciwtarczycowych. 
5. Leczenie choroby Hashimoto polega na suplementacji hormonów tarczycy, co pozwala na złagodzenie bądź zniwelowanie objawów.

Bibliografia:

• Gałęcka, Mirosława. Dieta w chorobach autoimmunologicznych. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017, 245 s. ISBN 978-83-200-5464-4
• Lachowicz, K., Stachoń, M., Pałkowska-Goździk, E. & Lange, E. Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto. Kosmos 68, 201–214 (2019).
• Interna Szczeklika 2020. Red. Prow. Piotr Gajewski, Wyd. 11, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020, ISBN 978-83-7430-628-7