Bóle kończyn

Wady postawy, stany zapalne, urazy powstałe często przez przeciążenia – to wszystko prowadzi do bólu różnych części ciała organizmu. Zarówno, jak każde zaburzone funkcjonowanie narządów odczuwa się na kręgosłupie, tak wiele z schorzeń bądź chorób może przyczyniać się do występowania bólu kończyn. Jakie są przyczyny powstawania bólów kończyn i czy są sposoby na pozbycie się tych uciążliwych dolegliwości? Ten artykuł odpowie na wszystkie wątpliwości dotyczące tego objawu.

Czym są bóle kończyn?

Mimo, iż nie ma na świecie istoty żyjącej, którą nigdy nic nie zabolałoby i nie wie co to ból, warto określić czym on jest dokładnie. Wedle definicji Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu, wrażenie bólu to nic innego jak „przykre i negatywne wrażenie zmysłowe i emocjonalne, powstające pod wpływem bodźców uszkadzających tkankę lub zagrażających uszkodzeniem jej”. Jest to dość prosty i łatwy do zrozumienia opis tłumaczący samo zjawisko bólu. Sama ocena stopnia bólu i z jakim nasileniem występuje wrażenie jest całkowicie subiektywne. Oznacza to, że każdy indywidualnie określa co sprawia mu ból i w jakim stopniu go odczuwa, ze względu na różną aktywność i rozmieszczenie bodźców nocyceptywnych, czyli tych odpowiadających za wrażenia bólowe. Dodatkowo ze względu na mechanizm powstawania, ból kończyn może mieć różny charakter. Od miejscowego i często punktowego do rozlanego na całą kończynę, bądź promieniujący wzdłuż niej. Można opisywać go jako rwący, nagły, ostry, piekący, narastający, kłujący, ćmiący, stały, przewlekły czy występujący o różnych porach dnia lub nocy. Większość źródeł podaje również, że w kwestii mechanizmu powstawania bólu, dzieli się go na trzy rodzaje:

• Ból psychogenny, pojawiający się w sytuacji zaburzeń psychicznych, emocjonalnych.
• Ból receptorowy jest przyczyną podrażnienia bodźców nocyceptywnych przez powstały stan zapalny czy np. przerwanie ciągłości tkanki.
• Ból neuropatyczny biorący swój początek z układu nerwowego, w którym doszło do ucisku bądź uszkodzenia nerwów lub ich korzeni.

Ważnym w rozłożeniu bólu na czynniki pierwsze jest również określenie konkretnych okoliczności, od których dolegliwości takie biorą swój początek bądź co powoduje ich nasilenie. Warto też pamiętać, że zarówno w bólach kończyny górnych i dolnych, jak i całego organizmu wpływ na wystąpienie jakichkolwiek objawów może mieć podłoże psychiczne. Jest to ważne, z tego względu, że zdarza się występowanie zjawiska bólu urojonego, przez wzgląd na zaburzenia psychiczne w ciężkim stopniu. W takim przypadku w badaniach diagnostycznych czy laboratoryjnych zazwyczaj parametry są bardzo dobre i nie świadczące o jakichkolwiek nieprawidłowościach narządów czy całych układów.

Jakie są przyczyny wystąpienia bólu kończyn?

Dolegliwości bólowe kończyn mogą świadczyć o tak naprawdę, wielu różnych przyczynach czy czynnikach zewnętrznych mogących wpłynąć na wystąpienie objawu.

Bóle kończyn następują po różnego rodzaju urazach, stłuczeniach, zwichnięciach bądź złamaniach. Dolegliwości bólowe biorą się przede wszystkim stąd, że podczas powyższych kontuzji zazwyczaj dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych, które powodują obrzęki skórne lub podskórne, zranienia czy zasinienia. Zdarzają się sytuacje, że dochodzi również do rozległych wewnętrznych wylewów, które potrafią wywołać ostre objawy. Dodatkowo w przypadku zerwania mięśni, więzadeł czy ich stłuczenia dochodzi do mikrourazów lub tych większych, a z tego względu, że są one dość mocno unerwione, są dość wrażliwe nawet na delikatny dotyk, reagując bólem.

W przypadku bólów kończyn dolnych często dochodzi do nadmiernego napięcia mięśni łydek lub stóp bądź ich osłabienia. Dzieje się tak z wielu względów poczynając od wad stóp, dużej masy ciała, którą stopy i łydki każdego dnia muszą dźwigać, a kończąc na płaskostopiu i halluksach. Nieprawidłowe ułożenie stóp przez wzgląd na wady powoduje zmiany w funkcjonowaniu poszczególnych mięśni. Jedna partia praktycznie wcale nie pracuje w wyniku czego są one znacznie osłabione, zaś drugie całkowicie przejmują pracę pierwszych i bywają nadmiernie napięte.

W wyniku długotrwałych wysiłków fizycznych ze względu na przeprowadzenie intensywnego treningu lub ciężkiej pracy fizycznej, nie trudno jest doprowadzić do przeciążenia. Powstają one ze względu na niepoprawne wykonywanie ruchów podczas treningów lub pracy zawodowej. Monotonne wykonywanie tego samego ruchu przez wiele godzin oraz ogólna zła kondycja mięśni również mogą sprzyjać powstawaniu wielu przeciążeń.

Zdarzają się bóle kończyn o podłożu nerwowym. Ma to odniesienie do bólu na tle stresowym bądź z zaburzenia w przebiegu nerwów lub ich korzeni. Wiele chorób bądź urazów powoduje ucisk na przebieg danego nerwu, korzeni nerwowych lub samego rdzenia kręgowego. Sytuacja jest o tyle niebezpieczna, że o ile jest to tylko lekki ucisk, który wywołuje nerwoból na danym odcinku, to zbyt długi czy silny nacisk może prowadzić do przerwania lub zniszczenia samego nerwu. Nerwobóle mogą zaczynać się na każdym możliwym odcinku nerwu i promieniować wzdłuż całej kończyny.

Ogólne osłabienie, zmęczenie lub bóle kończyn często są typowymi objawami grypy lub infekcji wirusowej. Objaw może się pojawić zarówno przy zwykłym przeziębieniu, jak i poważniejszych chorobach wirusowych, czyli odra, ospa, różyczka czy świnka. W sytuacji, gdy przyczyną jest zakażenie wirusowe, które doprowadziło do infekcji najczęściej doskwierać będzie silny, ostry czy promieniujący ból stawów oraz mięśni, zarówno kończyn dolnych, jak i górnych. Cała baza objawów powinna ustąpić w przeciągu kilku dni, maksymalnie do tygodnia.

Zdarzają się przypadki osób mogących nie wiedzieć o występującej u nich nietolerancji alkoholu bądź o chorobie układu nerwowego. Schorzenie takie to polineuropatia alkoholowa, która jest skutkiem długotrwałego nadużywania alkoholu. W tej sytuacji oprócz dolegliwości bólowych mogą wystąpić różnego rodzaju parestezje, zaburzenia czucia, niedowłady czy osłabienie bądź całkowite zniesienie odruchów w kończynach.

Dodatkowo zarówno w kończynach górnych, jak i dolnych ból może być rzutowany ze względu na występowanie wielu przewlekłych chorób. Zalicza się tutaj cukrzycę, dnę moczanową, rwę kulszową, rwę barkową, reumatyzm, miażdżycę czy zwyrodnienia i stany zapalne w stawach.

W sytuacji, gdy problem pojawia się w nocy, wybudzając ze snu lub zdarzający się w ciągu dnia najczęściej tuż po przebudzeniu, przyczyną mogą być zaburzenia naczyniowe, ewentualnie zwyrodnieniowe. Tępe bóle, zmęczenie kończyn, zesztywnienie czy częste ich skurcze wraz z bladą i zimną skórą na kończynach to jedne z objawów tych zaburzeń. Choroba może dotyczyć miażdżycy, zwyrodnień, niewydolności żylnej, zaburzeń krzepnięcia czy zakrzepicy żył kończyn.

Jak dobrze wiadomo jednym z częstych przyczyn wielu schorzeń XXI wieku, jest ciągły pośpiech i pęd, co analogicznie idzie w parze z ciągłym narażeniem na silny stres. Czynnik ten prowadzi do ogromnych zmian organizmu oraz wielu zaburzeń. Jednym z nich są zachwiania wodno-elektrolitowe, nerwice czy nerwobóle.

Ostatnia przyczyną, gdzie w większości przypadków występuje z uporczywymi bólami kończyn czy nawet kręgosłupa jest ciąża. Z tego względu, że hormony szaleją, często dochodzi do zatrzymania się wody w organizmie i przede wszystkim nagłego wzrostu masy ciała, co razem powoduje takie dolegliwości bólowe.

Bóle kończyn u dzieci

Dolegliwości bólowe dzieci zazwyczaj przypisywane są przedszkolakom lub tym z grupy szkolnej do około 16. roku życia. W tej grupie wiekowej, wiek gra tak naprawdę ogromną rolę, z tego względu, że to on może być winowajcą bólu. Tak młodzi ludzie często bardzo szybko się rozwijają lub zwyczajnie potrzebują dużo uwagi osób dorosłych. Zdarza się również, że u dzieci jak i dorosłych najgorszym czynnikiem bywa brak aktywności fizycznej, ze względu na swoje następne skutki. Zbyt mała ilość ruchu bądź całkowity jego brak wpływają na skład kości i mięśni, które przez to nie są wypracowane. W rezultacie dochodzi do częstych kontuzji, takich jak zerwania mięśni, skręcenia, np. kostek czy najgorsze z nich, złamania.
W przypadku młodych ludzi badanych pod względem silnych bólów kończyn przyczyną może być ból wzrostowy. Zaraz po kontuzjach i urazach ta przyczyną występuje u prawie 50% przypadków, dokuczając zazwyczaj w nocnych godzinach. Występowanie tego rodzaju przyczyny bywa tak różne, jak różni są ludzie na tej planecie. U niektórych dzieci bywa, że ból jest nieprzerwany, jednak u innych występuje sporadycznie na przykład po wysiłku bądź w jego trakcie. Najczęściej pojawia się już u czterolatków, a czasami kończy nawet po 14. roku życia, zarówno u dziewczynek, jak i chłopców. Lokalizacja bólu zazwyczaj jest symetryczna po obydwóch stronach, może być tak silny, że aż wybudzać ze snu bądź delikatny, pulsujący towarzyszyć przez cały dzień.
U wielu dzieci ból kończyn ma podłoże psychogenne, zwane również często reakcją obronną osobnika poprzez wytworzenie zespołu reakcji konwersyjnych. Dzieci mają specjalnie wyrobiony system, gdy dostają zbyt mało uwagi od otoczenia. W takiej sytuacji często „zmyślone” lub właśnie na tle psychogennym zgłaszane są przez dzieci różnego rodzaju dolegliwości. Jednym z najczęstszych są właśnie bóle kończyn górnych bądź zazwyczaj dolnych. Sytuacje mogą mieć miejsce również w przypadku zazdrości o np. kolejne dziecko w rodzinie czy przez wzgląd na problemy w szkole czy wśród rówieśników, co dzieci odreagowują w różny sposób.
Ważnym jest dodać, że wiele młodych ludzi cierpi na schorzenie, jakim jest łagodny zespół nadmiernej wiotkości stawów. Przez jedną część specjalistów uznawane jest to za patologię, u drugich zaś za fizjologię. Mimo, iż różni się to specjalnymi kryteriami do odpowiedniego nazewnictwa sytuacji chorobowej to ważnym jest zaznaczenie, że nie jest to groźna jednostka chorobowa. Jednakże może na swój sposób „przypominać o sobie” poprzez bóle lub szybsze zużycie stawów w przyszłości poprzez zbyt dużą ich ruchomość, a tym samym zwiększone obciążenie stawów. Charakterystycznym w tym schorzeniu jest, że takie dziecko potrafi zrobić kilka nietypowych ruchów ciałem, co dla innych może być to całkowicie niemożliwe do wykonania, bez “połamania się”. Zazwyczaj jest to:

• Skłon do przodu z wyprostowanymi kolanami i możliwość swobodnego ułożenia dłoni na podłożu.
• Przeprost stawu łokciowego lub kolanowego powyżej 10 stopni.
• Możliwość przyciągnięcia kciuka do powierzchni wewnętrznej przedramienia.
• Możliwy przeprost stawu śródręczno-paliczkowego palca piątego wynoszącego powyżej 90 stopni.

Dodatkowo przyczynami występowania dolegliwości bólowych oprócz głównych wymienionych powyżej mogą być:

• Bóle przeciążeniowe.
• Infekcje tkanki mięśniowej, kości lub ogólne, np. skóry.
• Młodzieńcza fibromialgia.
• Zapalenia stawów, wbrew pozorom częściej zdarzające się u dzieci, w wieku wczesnoszkolnym bądź u młodych nastolatków. Najczęściej objawia się jako idiopatyczne młodzieńcze zapalenie stawów.

Jakie dodatkowe, niepokojące objawy mogą towarzyszyć bólom kończyn?

Sam ból kończyn, jak już wiadomo może mieć zdecydowanie zróżnicowaną przyczynę ze względu na jego pochodzenie czy wiek. Zdarza się, że przyczyna może być bardzo poważna i świadczyć o groźnej chorobie. Wymienia się jednak kilkanaście charakterystycznych i niepokojących symptomów, a które mogą towarzyszyć bólom kończyn:

• Stany lękowe, panika.
• Gorączka, napady zimna na zmianę z gorącem lub poty nocne.
• Powiększenie węzłów chłonnych, zwłaszcza w pachwinach i widoczne obrzęki kończyn.
• Ograniczenie ruchomości stawów z ich znacznym ociepleniem i obrzęknięciem.
• Ogólne zmęczenie i osłabienie organizmu.
• Brak apetytu bądź nagła utrata masy ciała.
• Ból nie do wytrzymania, którejś z kończyny czy utykanie.
• Zanik siły mięśniowej, jak wypadanie rzeczy z dłoni lub trudność w stawianiu kroków.
• Bladość skóry bądź obecność wysypki.
• Silne bóle nocne.
• Nagłe zmniejszenie aktywności fizycznej oraz trudność w utrzymaniu stałości obecności w pracy zawodowej.

W sytuacji wystąpienia trzech z nich bądź więcej, jako objawów towarzyszących należy pamiętać, że są to sygnały od organizmu, świadczące, że dzieje się coś niepokojącego, czego nie można lekceważyć. Zwłaszcza u ludzi, którzy na pierwszy rzut oka wydają się być całkowicie zdrowymi osobami, takie sygnały ukazują się być czerwonym alarmem do szybkiej reakcji.

Bóle kończyn – co robić w chwili wystąpienia problemu?

W zależności od tego czy wystąpi nagły, silny ból czy jest to już przewlekła dolegliwość kończyn, sytuacja może okazać się być poważną w obu przypadkach. Pierwszy opis nagły, może oznaczać urazy, infekcje bądź nowotwory zaś w drugim przypadku, może być to konieczność niezwłocznego wykonania badania wielospecjalistycznego. W tym celu należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu w obu sytuacjach. Jednakże, gdy dolegliwość dopadnie nagle i z bardzo ostrym, silnym bólem warto jest zadzwonić po pogotowie lub zgłosić się najbliższy SOR. W przypadku poważnych chorób czas odgrywa bardzo duże znaczenie, gdyż potrzebne jest jak najszybsze udzielenie pomocy medycznej.

Jak wygląda rozpoznanie i na czym ono polega?

Pierwszym krokiem do poprawnego zdiagnozowania każdego pacjenta jest odpowiedni i szczegółowy wywiad. Jest to ważne z tego względu, że to on w 75% procentach pomaga ustalić trafna diagnozę. Wywiad taki jest szczególnie ważny, gdyż opiera się na wielu pytaniach będących kluczem rozpoznania. Są to pytania o:

• Czas występowania dolegliwości i od kiedy sytuacja ma miejsce, co mogło być powodem jej powstania.
• Przebyte urazy i uprawianie aktywności fizycznej.
• Dodatkowe objawy, które tymczasem towarzyszą bólom kończyn.
• Choroby przewlekłe.
• Infekcje bądź ostatnio przebyte choroby.
• Najczęstszą porę dnia lub powiązanie z wykonywaniem wysiłku, kiedy objaw wzrasta, a przy czym się obniża.
• Dodatkowe bóle innych części ciała.
• Zwiększona aktywność w ostatnim czasie poprzez, np. nowy uprawiany sport.

Drugim etapem wizyty są specjalistyczne badania zarówno te wykonane bezpośrednio na wizycie oraz inne wymagające skierowania bądź wiedzy odpowiednich specjalistów. Początkowo w przypadku dziecka ocenie podlega chód i równowaga, a także czynność stawów i mięśni. Te dwa ostatnie wykonuje się również u dorosłych. Bywa że, przyczyna bierze się ze stawów, co w takiej sytuacji ukaże się w badaniu jako ograniczenia ruchomości w stawach, ocieplenia, obrzęki czy tkliwość tkanek.
Dalsza diagnostyka polega na zleceniu dodatkowych badań. Zazwyczaj są to badania laboratoryjne, jak morfologia krwi i sprawdzenie stanu OB lub obrazowe. W tym wypadku wykonuje się badanie ultrasonograficzne stawów i mięśni oraz zdjęcie rentgenowskie tkanki kostnej czy łącznej (stawów).

Jak leczyć i zapobiegać bólom kończyn?

Ze względu na to, że sam objaw jakim jest ból kończyn nie jest chorobą, a symptomem innej, konkretnej przyczyny terapia polega na zastosowaniu różnych metod. W takim przypadku leczenie opiera się na zwalczaniu objawów, które uprzykrzają życie bądź wyleczenia przyczyny bólów kończyn. Patrząc na to, jak wiele przeróżnych przyczyn może wywołać problem, tak istnieje wiele sposobów leczenia ich. Najważniejszym jest postawienie właściwej diagnozy przez lekarza, a następnie wprowadzenie odpowiedniego leczenia. Może to być zmiana diety, zastosowanie odpowiednich leków, leczenie choroby przewlekłej, zwiększenie aktywności fizycznej lub rehabilitacja.
Pierwszym krokiem podczas wystąpienia omawianej dolegliwości warto zastosować proste, domowe sposoby walki z tym. Ulgę przynosi odciążenie kończyn poprzez ułożenie ich powyżej serca, na przykład na poduszkach, łóżku czy nawet krześle. Gdy bóle dają o sobie mocno znać śmiało można skorzystać z leków bez recepty, jakim są niesteroidowe leki przeciwzapalne. Działają one na toczący się w organizmie stan zapalny lub są o charakterze przeciwbólowym. Do terapii farmakologicznej warto dodać również maści rozgrzewające o działaniu przeciwbólowym oraz coraz bardziej popularne, plastry Itami.
Do naturalnych metod, które mają łatwą dostępność w zaciszu domowym zalicza się miejscowe ciepłe lub zimne okłady oraz wykonanie delikatnego, relaksującego masażu w miejscu najbardziej bólowym.

Ważnym jest, aby pamiętać, że nie bez powodu mówi się, że odpowiednia dieta i ruch to samo zdrowie. Należy pamiętać, że zbyt mała aktywność fizyczna oraz analogicznie zbyt duże, przesadzone treningi mogą prowadzić do wielu schorzeń, kontuzji czy chorób układu krwionośnego. Dieta natomiast powinna być odpowiednio zbilansowana. Dobre menu to posiłki bogate w pełnoziarniste produkty, witaminy (zwłaszcza z grupy B), minerały, oraz w której spożywanie cukru i soli jest znacznie ograniczone.

Oprócz sposobów domowych oraz farmakologicznych w walce z bólem kończyn będących objawem wielu różnych przyczyn można również skorzystać z usług fizjoterapii i osteopatii.
Rehabilitacja polega przede wszystkim na obniżeniu dolegliwości bólowych poprzez odpowiednio dobrany, indywidualny trening, zazwyczaj motoryczny. Przyniesie on pozytywne rezultaty zarówno przy osłabionych, jak i zbyt mocno napiętych mięśniach, ograniczonych ruchach, słabej kondycji czy w problemach z ciśnieniem i sercem. Drugim celem zastosowania terapii ruchem jest zapobieganie ewentualnym nawrotom tego typu objawów. W tym celu oprócz typowych ćwiczeń zalecane są również zajęcia z stretchingu, czyli rozciąganiu zmęczonych mięśni. Fizjoterapeuta zwróci również uwagę i nauczy, jak dbać o prawidłową postawę ciała oraz wyrobi zdrowe nawyki ruchowe.
Coraz częściej poleca się skorzystania z metod terapii specjalisty, zwanym osteopatą. Jego leczenie opiera się przede wszystkim na zastosowaniu odpowiednich technik terapii manualnej, terapii powięziowej czy wielu innych. Ważnym aspektem jest tutaj zaznaczenie, że takie leczenie opiera się na bezpośrednim zniwelowaniu źródła bólu i zoptymalizowaniu działania układu nerwowego czy napięcia mięśniowego.