Uderzenia gorąca

Kobiety w okresie menopauzy inaczej klimakterium lub przekwitania, najczęściej zmagają się ze zjawiskiem, jakim są uderzenia gorąca. Inaczej zwanym w nomenklaturze medycznej objawami naczynioruchowymi. Wynikają one u kobiet podczas menopauzy z naturalnego procesu wygasania czynności jajników. Są to nagłe uczucie ciepła rozlewające się w okolicach głowy, karku i klatki piersiowej. Nie da się przewidzieć kiedy nastąpi oraz jest nie do opanowania. Towarzyszą mu zaczerwienienie twarzy i skóry oraz intensywne poty i dreszcze. Jednak te objawy nie występują tylko u nich.

Uderzenia gorąca kilkanaście razy dziennie

Uderzenia gorąca pojawiają się różnie, u niektórych są one rzadsze jednak u  większości osób występują nawet kilkanaście razy dziennie, co utrudnia znacznie codzienne funkcjonowanie. U kobiet w okresie menopauzalnym częstość wystąpienia objawów naczynioruchowych wzrasta wraz z wiekiem od rozpoczęcia klimakterium, osiągając szczyt 2 lata po menopauzie. Następnie dolegliwości utrzymują się na stałym poziomie i później stopniowo maleją. Powrót do zniesienia objawów z okresu przed menopauza trwa przez 9 lat. Średni czas trwania ciężkich i umiarkowanych epizodów trwa 4-6 lat, jednak co 3 kobieta doświadcza ich przez 10 lat i dłużej.

Zawroty głowy, uderzenia gorąca, osłabienie

Objawom towarzyszącym uderzeniom gorąca są często zawroty głowy i uczucie osłabienia. Taki stan niestety bardzo utrudnia codzienne funkcjonowanie i obniża komfort życia. Wzrasta ryzyko upadków i mogą dojść również problemy z koncentracją czy równowagą. Należy wtedy uważać z prowadzeniem pojazdów. Utrudniające życie, uciążliwe napady ciepła warto w takich przypadkach skonsultować z lekarzem pierwszego kontaktu, w celu poszerzenia diagnostyki, znalezienia przyczyny i zaproponowania stosownego leczenia.

Domowe sposoby na uderzenia gorąca

Przed pójściem do lekarza większość osób próbuje złagodzić nieprzyjemne objawy domowymi sposobami. Pewnie substancje są w stanie nasilać epizody fal gorąca, zatem należy wtedy unikać:

• alkoholu (zwłaszcza wina)
• kofeiny
• pikantnych przypraw i obfitych posiłków
• intensywnego wysiłku fizycznego 
• palenia tytoniu
• stresu
• nadwagi i otyłości – warto wprowadzić zdrową dietę i aktywny tryb życia, aby złagodzić objawy
• niektóre leki np.:

1. tamoksyfen – stosowany w leczeniu raka piersi
2. leki obniżające poziom estrogenów
3. leki stosowane w leczeniu endometriozy i raka prostaty 
4. leki antyandrogenowe stosowane w terapiach nowotworowych i zaburzeń hormonalnych

Pomocne za to okazują się naturalne, domowe sposoby, do których często sięgają kobiety takie jak: 

• przebywanie w niskich temperaturach – unikamy wtedy nadmiernego przegrzania organizmu, przez co unikamy pogorszenia objawów i naszego komfortu 
• chłodne okłady – ulgę może przynieść przyłożenie chłodnego materiału na czoło lub kark
• noszenie odpowiednich ubrań – należy ubierać się adekwatnie do aktualnej pogody, zakładać lekkie, oddychające i naturalne materiały
• zmienić styl życia na zdrowszy – wprowadzić na co dzień regularny sen, zdrową dietę, warto unikać ostrych przypraw, nawadniać organizm, unikać stresu i uprawiać regularną aktywność fizyczną o umiarkowanym nasileniu
• suplementy – działające podobnie do estrogenu w przypadku menopauzy np. fitoestrogeny, które są takimi związkami znajdującymi się w roślinnych, jest nim np. rumianek, szałwia, soja i kozłek lekarski, a także witaminę E.

Kiedy mijają uderzenia gorąca?

Czas trwania pojedynczego epizodu uderzenia gorąca jest różny zazwyczaj wynosi kilkadziesiąt sekund do kilku minut. Objawy te występują często nawet kilkanaście razy w ciągu dnia. Częstość i długość trwania uderzeń gorąca jest bardzo zróżnicowana u poszczególnych kobiet i zależy od wielu czynników. Większa intensywność objawów obserwuje się u kobiet obciążonych zespołem napięcia przedmiesiączkowego. U niektórych kobiet uderzenia gorąca mogą trwać kilka miesięcy, a u innych kilka lat. Z biegiem czasu stopniowo ustępują wraz z upływem czasu po menopauzie, jednak u niektórych utrzymują się one dłużej.

Czy uderzenia gorąca są niebezpieczne?

Uderzenia gorąca same w sobie nie są niebezpieczne, jednak występują z nimi często zawroty głowy, osłabienie i zmęczenie. Takie objawy mogą powodować zaburzenia koordynacji ruchowej, w wyniku czego może dochodzić do upadków, które już są niebezpieczne. Największą uwagę w tym przypadku należy poświęcić osobom starszym, dla których upadki zagrażają życiu i zdrowiu, a osoby prowadzące pojazdy samochodowe powinny w tym czasie zrezygnować z tej czynności.

Uderzenia gorąca od kręgosłupa

Są mniej typowe, jednak mogą być związane z problemami w obrębie kręgosłupa. Mogą występować one z powodu różnych przyczyn:

• ucisk na nerwy rdzeniowe – w wyniku dyskopatii, zwyrodnienia czy stenozy kanału kręgowego dochodzi do zaburzenia przepływu impulsów nerwowych do ośrodka termoregulacji w podwzgórzu powodując uczucie gorąca, inne objawy to drętwienie i pieczenie
• uszkodzenie lub podrażnienie nerwów biorących udział w procesie termoregulacji 
• neuralgie i neuropatie np. neuropatia cukrzycowa lub neuralgia nerwu rdzeniowego
• stan zapalny i/lub napięcie mięśniowe – przewlekłe napięcie w odcinku szyjnym może doprowadzić do nieprawidłowej reakcji układu nerwowego objawiającej się uderzeniami gorąca

W przypadku napływających fal gorąca należy również wziąć pod uwagę powyższe możliwości. Warto skonsultować się wtedy z ortopedą lub neurologiem, który może skierować pacjenta na badania obrazowe np. MRI (rezonans magnetyczny).

Uderzenia gorąca – przyczyny

Główne przyczyny tych epizodów nie są do końca poznane. Jednak do najważniejszych czynników możemy zaliczyć:

• niedobory hormonalne – zwłaszcza w okresie okołomenopauzalnym, gdzie dochodzi do obniżenia poziomu estrogenów
• zaburzenia termoregulacji – związane z przekaźnictwem nerwowym w obrębie układu nerwowego
• uszkodzenia neurologiczne – takie jak uszkodzenie kręgosłupa lub układu nerwowego
• niektóre leki – które w skutkach ubocznych mogą powodować powyższe epizody np. leki antyestrogenowe stosowane w leczeniu raka piersi czy terapie stosowane w przebiegu raka prostaty i endometrium

Uderzenia gorąca i poty

Niestety uderzenia gorąca wiążą się nadmiernym wydzielaniem potu. Powoduje to nieprzyjemności związane z nieprzyjemnym zapachem i zmniejszeniem komfortu codziennego funkcjonowania. Mogą one wpływać na komfort psychiczny i doprowadzać do wycofania się z życia społecznego lub nawet stanów depresyjnych. Nadmierne pocenie się w nocy również zaburza spokojny sen. Należy wtedy pamiętać o lekkich ubraniach i utrzymywania odpowiedniej temperatury pomieszczeń, w których się przebywa.

Uderzenia gorąca w nocy

Epizody uderzeń gorąca w noc mogą mocno zaburzyć sen i doprowadzić do bezsenności. Doprowadza to do problemów ze zmęczeniem, osłabieniem i słabą regeneracją. W takich wypadkach warto:

• ubrać do spania przewiewne ubrania z naturalnych materiałów
• zapewnić w sypialni odpowiednią, nie za wysoką temperaturę 
• używać lekkiej kołdry
• chodzić spać o regularnych porach
• czasami konieczne jest przyjmowanie leków nasennych

Uderzenia gorąca po 60. roku życia

Menopauza jest jedną z najczęstszych przyczyn uderzeń gorąca. Jednak objawy te występują także po 60 roku życia, zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. Przyczyn jest kilka:

• menopauza i postmenopauza u kobiet – spadek poziomu estrogenów, objawy mogą utrzymywać się nawet kilkanaście lat po menopauzie
• andropauza u mężczyzn – spadek poziomu testosteronu
• niedoczynność lub nadczynność tarczycy – zaburzenia hormonów tarczycy również mają wpływ na procesy termoregulacji
• cukrzyca – duże różnice w poziomie cukru wywołują nagłe napady gorąca
• nadciśnienie tętnicze – zwłaszcza podczas skoków ciśnienia
• zaburzenia neurologiczne – tj. neuropatie
• niektóre leki – np. antydepresanty
• ucisk na nerwy – zaburzając przepływ impulsów do ośrodka termoregulacji
• napady lękowe i stres

Takie stany najlepiej leczyć znajdując przyczynę. W niektórych przypadkach, gdy objawy są bardzo nasilone warto skonsultować się z lekarzem. Może on zaproponować wprowadzenie leków pomagających w tych nieprzyjemnych sytuacjach pogarszających jakość życia osoby starszej.

Skuteczne leki na uderzenia gorąca

Uderzenia gorąca w okresie menopauzalnym wymagają leczenia w przypadku 7 epizodów na dobę lub około 50 w tygodniu. Poniżej są wypisane niektóre z możliwości leczenia. 

• Terapia estrogenowa – poprawa widoczna po 4-12 tygodniach
• Tybolon – skutecznie zmniejsza nasilenie uderzeń gorąca. Ponadto poprawia nastrój i libido oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia złamań osteoporotycznych kręgosłupa 
• Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) i norepinefryny (SNRI) – w dawkach niezbędnych do redukcji uderzeń gorąca mogą wywołać działania niepożądanych takie jak zawroty głowy, bezsenność, spadek lipidów nudności i zaparcia
• Gabapentyna – wykazuje skuteczność w łagodzeniu uderzeń gorąca, jednak może powodować również działania niepożądane
• Klonidyna – lek ten obniża ciśnienie tętnicze i zmniejsza u niektórych pacjentek uderzenia gorąca

Wybór leczenia zależy od indywidualnej sytuacji pacjenta. Lekarz wykonując dokładny wywiad przedstawia możliwości leczenia i razem z nim dostosowuje odpowiedni plan leczenia. Należy pamiętać, że nie każdego pacjenta dotkną objawy niepożądane podanych leków.

Uderzenia gorąca i zimna na przemian

Są to niestety bardzo nieprzyjemne i denerwujące dolegliwości utrudniające codzienne funkcjonowanie i obniżające komfort życia. Mogą one mieć szereg różnych przyczyn takich jak:

• wahania hormonalne – podczas menopauzy, andropauzy i chorób tarczycy
• problemy z ulałem nerwowym – np. Neuropatia cukrzycowa, nerwica i stres
• infekcje i stany zapalne – zarówno bakteryjne jak i wirusowe
• choroby przewlekłe – np. nadciśnienie tętnicze 
• niektóre leki – np. leki psychotropowe, przeciwdepresyjne oraz glikokortykosteroidy

Należy pamiętać, że przy nagłych i silnych wystąpieniach uderzeń gorąca należy skonsultować się z lekarzem w celu dalszej diagnostyki w kierunku chorób tarczycy, nadciśnienia, cukrzycy, stanów lękowych czy infekcji.

Bibliografia:

• P. Skałba, Diagnostyka i leczenie zaburzeń endokrynologicznych w ginekologii, wydanie 1, Medycyna Praktyczna, Kraków 2014
• A. Szczeklik, P. Gajewski, i.in., Duża Interna Szczeklika 2024/2025, Medycyna praktyczna, 2024
• M. Bolanowski, J. Kuliczkowska-Płaksej, Endokrynologia w praktyce klinicznej, wydanie 3, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław 2019
• P. Laudański, i. in., Endokrynologia ginekologiczna 1-2 Wybrane zagadnienia, wydanie 1, PZWL Wydawnictwo lekarskie, Warszawa 2020
• T. Rosenthal, B. Naughton, M. Williams, Geriatria, wydanie 1, Wydawnictwo Czelej Sp. z o.o., Lublin 2009
• P. Agrawal, Menopauza holistycznie, Galaktyka sp. z o.o., Łódź 2024
• T. Gaździe, i. in., Ortopedia i traumatologia Tom 1-2, wydanie 3., PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2021
• P. Oszukowski, i. in., Podręcznik do ginekologii, Mimesis SC, wydanie 1, Gdańsk 2024
• W. Zgliczyński, i. in., Wielka Interna Endokrynologia część II, wydanie 2, Medical Tribune Polska, Warszawa 2020