Schizofrenia – objawy, rozpoznanie i leczenie

Schizofrenia jest chorobą psychiczną, która wpływa na życie milionów osób na całym świecie. Jeśli Ty lub ktoś z Twoich bliskich otrzymał taką diagnozę, ważne jest, aby zrozumieć, czym jest ta choroba i jak można sobie z nią radzić. W tym artykule postaramy się przybliżyć najważniejsze informacje o schizofrenii, jej objawach, rozpoznaniu oraz metodach leczenia. Pamiętaj, że choć schizofrenia jest wyzwaniem, dzięki odpowiedniej terapii i wsparciu możliwe jest prowadzenie satysfakcjonującego życia.

Schizofrenia – co to jest?

Schizofrenia jest jedną z najczęstszych i najcięższych chorób psychicznych, która wywiera ogromny wpływ na życie dotkniętych nią osób oraz ich bliskich. Pojęcie „schizofrenia” wprowadził Eugen Bleuler na początku XX wieku. Nazwa ta pochodzi od greckich słów „schizein” (rozszczepiać) oraz „phren” (umysł), co dosłownie oznacza „rozszczepienie umysłu”.

Choroba ta wiąże się ze zmianami czynnościowymi i strukturalnymi mózgu, prowadząc do różnorodnych zaburzeń funkcji poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych. Reakcje emocjonalne osób cierpiących na schizofrenię często bywają nieadekwatne do sytuacji lub wyraźnie osłabione.

Jednym z najbardziej dotkliwych aspektów schizofrenii jest obniżenie jakości życia pacjentów oraz stygmatyzacja ze strony społeczeństwa. Osoby chore często spotykają się z niezrozumieniem i uprzedzeniami, co może prowadzić do izolacji społecznej i dodatkowego pogorszenia stanu psychicznego. Mogą mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji międzyludzkich, wykonywaniu codziennych obowiązków oraz utrzymaniu pracy.

Kto choruje na schizofrenię?

Schizofrenia dotyka około 1% populacji ogólnej. Typowo zaczyna się między 20. a 30. rokiem życia, przy czym mężczyźni najczęściej zaczynają chorować nieco wcześniej niż kobiety. Kobiety częściej doświadczają ostrych epizodów psychotycznych w wieku 26-45 lat, podczas gdy u mężczyzn symptomy mają bardziej przewlekły charakter, z dominacją objawów negatywnych, rozpoczynających się zwykle między 20. a 25. rokiem życia.

Ryzyko zachorowania jest podobne u kobiet i mężczyzn.

Istnieje również interesujący związek między porą urodzenia a ryzykiem schizofrenii – osoby urodzone zimą lub wczesną wiosną mają nieco większe prawdopodobieństwo rozwoju choroby. Teoria neuroinfekcyjna wskazuje, że jednym z czynników ryzyka może być narażenie na wirusa grypy w okresie prenatalnym.

Jakie są przyczyny schizofrenii?

Dokładne przyczyny schizofrenii nie są w pełni poznane, gdyż choroba jest wynikiem złożonego oddziaływania wielu czynników genetycznych, neurobiologicznych, środowiskowych oraz psychospołecznych. Istnieje wiele teorii próbujących wyjaśnić jej złożone podłoże. Przedstawimy główne z nich:

• Zmiany biochemiczne w mózgu –u osób z diagnozą schizofrenii obserwuje się dysfunkcje w układzie nerwowym związane z neurotransmiterami takimi jak dopamina, glutaminian czy serotonina. Zaburzenia w transmisji sygnałów między neuronami mogą prowadzić do wystąpienia szerokiej gamy objawów.
• Teoria dopaminowa – sugeruje, że nadmierna aktywacja układu dopaminergicznego w obszarze mezolimbicznym może prowadzić do wystąpienia objawów pozytywnych (wytwórczych) schizofrenii, takich jak urojenia i pseudohalucynacje. Z kolei niedobór dopaminy w obszarze mezokortykalnym może przyczynić się do wystąpienia objawów negatywnych (ubytkowych), takich jak apatia, anhedonia oraz izolacja społeczna.
• Teoria glutaminergiczna – wskazuje na zaburzoną aktywność receptorów NMDA, co może prowadzić do nadmiernej aktywacji układu glutaminergicznego i neurodegeneracji, co może być związane z rozwojem schizofrenii.
• Istnieją również teorie sugerujące istotną rolę innych neurotransmiterów w patogenezie schizofrenii, takich jak serotonina czy GABA.
• Podatność genetyczna – ryzyko zachorowania na schizofrenię wzrasta u osób, które mają krewnych pierwszego stopnia cierpiących na tę chorobę (rodzeństwo lub rodzice). Jednak sama obecność genów predysponujących do schizofrenii nie jest wystarczająca do jej wystąpienia – konieczne są dodatkowe czynniki.
• Teoria podatność-stres – ta koncepcja zakłada, że schizofrenia wynika z osobniczej wrażliwości na niekorzystne czynniki zewnętrzne.
• Teoria neurorozwojowa – zakłada, że z rozwojem schizofrenii mogą być związane zmiany w układzie nerwowym powstałe podczas rozwoju płodowego.
• Teoria uwrażliwienia (vulnerability, podatności na zranienie)  czynniki zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne, mogą powodować nadmierną wrażliwość na stres i predysponować do wystąpienia schizofrenii.
• Czynniki środowiskowe – czynniki stresogenne, takie jak niedobory żywieniowe, infekcje wirusowe w okresie ciąży (np. wirus grypy), cukrzyca i niedożywienie matki, komplikacje porodowe oraz mocne narażenie na stres we wczesnym dzieciństwie mogą zwiększać ryzyko rozwoju schizofrenii w późniejszym życiu.
• Czynniki organiczne, zmiany strukturalne i neuroanatomiczne mózgu – osoby ze schizofrenią mogą wykazywać nieprawidłowości w strukturze mózgu, takie jak zmniejszenie objętości niektórych obszarów mózgowych (czołowych i przedczołowych) czy poszerzenie komór bocznych mózgu.
• Teoria społeczno-psychologiczna – niektóre teorie sugerują, że niekorzystne wydarzenia życiowe oraz nieprawidłowe funkcjonowanie rodziny jako systemu mogą sprzyjać rozwojowi schizofrenii. Przykładowe cechy systemu rodzinnego sprzyjające rozwojowi tej choroby to zatarcie granic pomiędzy rolami członków rodziny (przykładowo – dziecko przejmujące rolę rodzica), nadmierna zależność od siebie, zakaz wyrażania negatywnych emocji czy izolacja społeczna. Niekorzystne warunki socjoekonomiczne, przemoc w rodzinie oraz brak wsparcia społecznego także mogą się do tego przyczyniać.
• Inne czynniki ryzyka – do czynników ryzyka rozwoju schizofrenii należą także nadużywanie substancji psychoaktywnych (szczególnie kanabinoli i psychostymulantów), starszy wiek ojca oraz obecność chorób autoimmunologicznych.

Czy schizofrenia jest dziedziczna?

Choroby genetyczne są spowodowane zmianami w genach, które są dziedziczone od rodziców do potomstwa. Przykłady takich chorób to mukowiscydoza, hemofilia czy zespół Downa, gdzie istnieje wyraźne powiązanie między obecnością konkretnych genów a ryzykiem zachorowania.

W przypadku schizofrenii nie identyfikuje się pojedynczego genu czy konkretnej mutacji jednoznacznie determinujących chorobę. Zamiast tego, mówi się o predyspozycji genetycznej, obejmującej wiele genów, które mogą zwiększać podatność na rozwój schizofrenii. Osoby z taką predyspozycją są bardziej narażone na rozwinięcie schizofrenii w odpowiednich warunkach środowiskowych.

Dziedziczenie schizofrenii odnosi się do zwiększonego ryzyka jej wystąpienia, a nie do jednoznacznego dziedziczenia samej choroby. Predyspozycja genetyczna jest złożona i zależy od interakcji genów z czynnikami środowiskowymi oraz neurobiologicznymi. Dlatego schizofrenia jest uważana za chorobę wieloczynnikową, gdzie genetyka odgrywa istotną, ale nie jedyną rolę w jej etiologii.

Ryzyko zachorowania wzrasta u osób, które mają krewnych pierwszego stopnia (rodzeństwo, rodzice) cierpiących na tę chorobę. U bliźniaków jednojajowych ryzyko wynosi około 50%, a dla dzieci mających rodzica z diagnozą schizofrenii ryzyko zachorowania wynosi około 10%. Jednakże sama obecność genów predysponujących do schizofrenii nie jest wystarczająca do jej wystąpienia – konieczne są dodatkowe czynniki.

Rodzaje schizofrenii

Schizofrenia jest złożoną chorobą psychiczną, która może manifestować się w różnorodnych formach, z których każda ma charakterystyczne dla siebie objawy i przebieg choroby.

Schizofrenia paranoidalna

Schizofrenia paranoidalna jest najczęstszą postacią tej choroby, charakteryzującą się przewagą objawów pozytywnych, znanych również jako wytwórcze. Pacjenci często doświadczają różnorodnych urojeń paranoidalnych, głównie prześladowczych oraz ksobnych. Urojenia ksobne oznaczają, że chorzy wierzą, iż są obiektem szczególnego zainteresowania lub uwagi ze strony otoczenia. Ponadto, występują także omamy, głównie słuchowe, które mogą przybierać formę głosów wyzywających pacjenta, komentujących jego zachowanie lub nakazujących mu wykonanie określonych czynności.

W schizofrenii paranoidalnej mogą występować również inne omamy, m.in. somatyczne (dotyczące fałszywych doznań z ciała), węchowe czy wzrokowe. Charakterystyczne są także zaburzenia napędu, objawiające się pobudzeniem, oraz niedostosowanie afektu, nieprawidłowa ekspresja uczuć. Pacjenci mogą czasem przejawiać postawy wielkościowe, które manifestują się podwyższoną samooceną oraz przekonaniem o swojej wyjątkowości, na przykład w odniesieniu do własnych zdolności, bogactwa czy sławy.

Objawy psychotyczne w schizofrenii paranoidalnej często wywołują u chorego silny lęk, szczególnie przed zagrożeniem ze strony innych ludzi. Pacjenci mogą reagować na te objawy poprzez izolację, ucieczkę lub podejmowanie radykalnych działań, takich jak wyjazdy za granicę czy ukrywanie się.

Schizofrenia katatoniczna

Schizofrenia katatoniczna jest rzadkim, ale bardzo poważnym typem schizofrenii, charakteryzującym się znacznymi zaburzeniami napędu psychoruchowego, które mogą wahać się od nadmiernego pobudzenia do całkowitego zahamowania.

Zachowania katatoniczne obejmują różnorodne objawy, takie jak:

• Pobudzenie
• Zastyganie – bardzo mocne spowolnienie ruchu
• Sztywność – utrzymywanie sztywnej pozycji mimo prób poruszenia
• Negatywizm – odmowa, ignorowanie i opór wobec wykonywania poleceń lub wykonywanie czynności przeciwnych do treści polecenia
• Mutyzm – brak reakcji werbalnej, mimo próśb i zachęt skierowanych do chorego
• Giętkość woskowa – utrzymywanie kończyn i tułowia w pozycjach nadawanych z zewnątrz
• Posturyzmy – przyjmowanie niezwykłych, dzi­wacznych. nierzadko niewygodnych pozycji ciała (np. w wygięciu, skłonie, z dziwacznie ułożonymi kończynami)
• Stereotypie ruchowe – powtarzane mechaniczne, bezcelowe ruchy
• Automatyzm nakazowy – automatyczne poddawanie się poleceniom

Pacjenci z schizofrenią katatoniczną mogą także doświadczać objawów negatywnych, takich jak apatia, spłycenie reakcji emocjonalnych oraz zubożenie mowy. Obserwuje się również zaburzenia popędów, na przykład odżywiania, oraz trudności w nawiązaniu kontaktu z chorym.

Schizofrenia hebefreniczna

Schizofrenia hebefreniczna, znana również jako schizofrenia zdezorganizowana, jest rzadkim typem schizofrenii, który zwykle dotyka osób młodych. Charakteryzuje się przede wszystkim niedostosowaniem oraz dezorganizacją myślenia, afektu i zachowania.

Osoby z tą formą schizofrenii wyrażają emocje nieadekwatne do sytuacji. Jej myśli i wypowiedzi często są chaotyczne, rozkojarzone i trudne do zrozumienia, z tendencją do przeskakiwania z tematu na temat, tworzenia neologizmów (nowych słów) i powtarzania tych samych fraz.

Zachowanie bywa nieprzewidywalne, chaotyczne, a nawet infantylne. Mogą pojawiać się manieryzmy, czyli ruchy pozornie celowe, ale wykonywane w niewłaściwych sytuacjach (np. salutowanie bez powodu), oraz stereotypie, czyli powtarzalne, bezcelowe ruchy (np. bujanie się na boki). Często obserwuje się również błaznowanie, czyli skłonność do robienia głupich min, wybuchania śmiechem bez powodu czy zadawanie niedorzecznych pytań.

W schizofrenii hebefrenicznej rzadziej niż w innych typach występują omamy i urojenia prześladowcze. Chorzy często są zaniedbani i mogą sprawiać wrażenie osób z głębokim upośledzeniem umysłowym.

Schizofrenia rezydualna

Schizofrenia rezydualna to postać schizofrenii, która charakteryzuje się obecnością przewlekłych objawów resztkowych (rezydualnych) oraz dominacją objawów negatywnych. U pacjentów z tym typem schizofrenii zauważa się znaczące pogorszenie funkcjonowania społecznego.

Schizofrenia rezydualna występuje po co najmniej jednym epizodzie choroby, w którym obecne były objawy wytwórcze (pozytywne), takie jak urojenia, omamy czy zaburzenia myślenia. Mimo ustąpienia ostrych objawów, pozostają jednak przewlekłe symptomy resztkowe.

Objawy negatywne, które dominują w tej postaci schizofrenii, mogą obejmować apatię (brak energii i motywacji do działania), anhedonię (utratę zdolności do odczuwania przyjemności), spłycenie emocji, wycofanie społeczne oraz zubożenie mowy.

Schizofrenia prosta

Schizofrenia prosta to rzadka postać schizofrenii, w której dominują objawy negatywne. W przeciwieństwie do innych typów schizofrenii, w tej postaci nie występują omamy ani urojenia, ani nie występowały one w przeszłości.

Charakteryzuje się stopniowym pogorszeniem funkcjonowania psychospołecznego. Osoby cierpiące na tę formę schizofrenii często zamykają się w sobie, wycofują z życia społecznego i zawodowego lub szkolnego. Dominują objawy takie jak apatia, ubóstwo wypowiedzi, spłycenie afektu (ekspresji emocji), bierność i brak inicjatywy, a także słaba komunikacja niewerbalna (np. brak kontaktu wzrokowego, niewyrażanie emocji na twarzy).

Nie wszyscy psychiatrzy uznają schizofrenię prostą jako oddzielną postać schizofrenii. Nie wyróżnia się jej również w niektórych klasyfikacjach zaburzeń psychicznych, takich jak DSM-5.

Schizofrenia niezróżnicowana

Schizofrenia niezróżnicowana to rodzaj schizofrenii, który spełnia ogólne kryteria tej choroby, ale nie pasuje do żadnej konkretnej jej postaci. Charakteryzuje się zmiennością objawów oraz brakiem przewagi jednych symptomów nad innymi.

Schizofrenia – objawy

Schizofrenia to złożona choroba, której objawy obejmują szerokie spektrum zaburzeń funkcji poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych.

Bardzo często występują chłód uczuciowy oraz trudności w zrozumieniu przeżyć emocjonalnych pacjenta. Chory żyje życiem wewnętrznym.

Początek schizofrenii może być nagły lub stopniowy z powolnym narastaniem objawów. Pierwsze objawy często pojawiają się w ważnych momentach życia.

Schizofrenia ma zwykle przewlekły, nawrotowy przebieg. Objawy schizofrenii nie ustępują z wiekiem; wręcz przeciwnie, objawy negatywne często się nasilają.

Objawy prodromalne

Pełnoobjawowa schizofrenia może być poprzedzona mogącym trwać nawet wiele miesięcy okresem prodromalnym, który charakteryzuje się stopniowym pogarszaniem funkcjonowania i narastaniem początkowych objawów, do których należą:

• Obniżony nastrój
• Stany lękowe
• Podejrzliwość
• Drażliwość
• Zmniejszenie napędu psychoruchowego i motywacji do działania
• Wycofanie z kontaktów społecznych
• Zaburzenia uwagi
• Zaburzenia snu

Nie wszystkie stany prodromalne przechodzą w pełnoobjawową schizofrenię. Ponadto, samo podejrzenie ryzyka rozwoju schizofrenii nie jest wystarczającą podstawą do rozpoczęcia leczenia farmakologicznego.

Objawy osiowe („4 A”) według Bleulera

Eugen Bleuler, szwajcarski psychiatra, który wprowadził termin „schizofrenia”, zdefiniował cztery podstawowe (osiowe) objawy tej choroby, znane jako „4 A”:

1. Autyzm – polega na odcięciu od rzeczywistości i skierowaniu uwagi na własny wewnętrzny świat. Osoby mogą wycofywać się z kontaktów społecznych, wykazywać brak zainteresowania otoczeniem oraz mieć trudności z komunikacją. Może to objawiać się także zmianą dotychczasowej rutyny dnia codziennego, zaprzestaniem kontaktów społecznych lub zmianą zainteresowań.
2. Niedostosowanie afektu – charakteryzuje się tępym afektem, sztywnością emocjonalną, skąpą ekspresją, która nie odzwierciedla przeżyć wewnętrznych. Mogą występować także nieadekwatne reakcje emocjonalne do sytuacji, jak na przykład śmiech w sytuacjach tragicznych lub nadmierna zmienność nastrojów.
3. Objawy „Ambi” – ambiwalencja, ambisentencja, ambitendencja i inne – występowanie sprzecznych uczuć, myśli lub dążeń jednocześnie wobec osób, sytuacji czy rzeczy. Na przykład chory może odczuwać jednocześnie miłość i nienawiść do kogoś bliskiego, co prowadzi do wewnętrznego konfliktu i dezorganizacji zachowań.
4. Zaburzenia asocjacji – charakteryzują się rozkojarzeniem myślenia i wypowiedzi. Objawiają się jako niespójne, chaotyczne myśli i wypowiedzi. Osoby mogą mieć trudności z logicznym i spójnym formułowaniem myśli, co często prowadzi do dezorganizacji mowy i trudności w komunikacji.

Objawy pozytywne i negatywne

W obrazie klinicznym schizofrenii można wyróżnić kilka grup objawów, a wśród nich objawy pozytywne i negatywne.

Objawy pozytywne, znane również jako psychotyczne, wytwórcze, są związane z nadmierną aktywnością dopaminergiczną w układzie limbicznym i efektem nadmiaru dopaminy w owym szlaku. Należą do nich:

• Urojenia – między innymi urojenia ksobne oraz oddziaływania. Urojenia oddziaływania obejmują urojenia nasyłania i zabierania myśli, gdzie dana osoba uważa, że obce myśli są wprowadzane do jej umysłu lub jej własne myśli są odbierane, oraz urojenia odsłonięcia, czyli przekonanie, że myśli chorego są przekazywane innym osobom bez jego kontroli lub są słyszane przez otoczenie.
• Omamy, zwłaszcza słuchowe – szczególnie te, które wyzywają pacjenta, komentują jego zachowanie lub wydają mu polecenia i nakazują wykonywanie różnych czynności
• Echo myśli (słyszenie głosu powtarzającego myśli pacjenta za nim)
• Zachowania katatoniczne (stupor, podniecenie)
• Wielkościowość, podejrzliwość, wrogość
• Pobudzenie

Objawy negatywne, nazywane również deficytowymi lub ubytkowymi, wiążą się ze spadkiem aktywności dopaminergicznej w obszarze mezokortykalnym i wynikają z niedoboru dopaminy w tym szlaku. Należą do nich:

• Apatia
• Wycofanie społeczne
• Afekt płaski (blady, obojętny, uboga mimika i reakcja emocjonalna) lub niedostosowany (katatymiczny, atymiczny, paratymiczny)
• Sztywność emocjonalna
• Ubóstwo mowy
• Bierność
• Ambiwalencja, ambitendencja
• Mniejsza dbałość o siebie
• Spowolnienie ruchowe

Pojawić się mogą także objawy depresyjne (takie jak smutek, przygnębienie, zniechęcenie, brak odczuwania przyjemności czy myśli samobójcze) oraz zaburzenia funkcji poznawczych (takie jak zaburzenia uwagi, pamięci, koncentracji czy zdolności do uczenia się).

Rozpoznanie schizofrenii

Rozpoznanie schizofrenii wymaga spełnienia określonych kryteriów diagnostycznych, wykluczenia innych potencjalnych przyczyn objawów oraz często długoterminowej obserwacji pacjenta.

Według klasyfikacji ICD-10, konieczna jest obecność specyficznych objawów, takich jak urojenia, omamy, zaburzenia myślenia czy doznania o charakterze wpływu i owładnięcia. Objawy te muszą występować przez co najmniej miesiąc i nie mogą być wynikiem przyczyn somatycznych. Dla schizofrenii prostej i rezydualnej minimalny czas trwania objawów wynosi 12 miesięcy.

Ponadto, należy wykluczyć epizod manii lub depresji, choroby organiczne mózgu, zatrucia oraz uzależnienie od substancji psychoaktywnej lub jej odstawienie.

Z kolei kryteria diagnostyczne schizofrenii w najnowszej klasyfikacji ICD-11 to:

• Zaburzenia różnych obszarów funkcjonowania psychicznego, takich jak myślenie, percepcja, doświadczanie siebie, poznawanie, wola, afekt i zachowanie.
• Mogą występować zaburzenia psychomotoryczne, w tym katatonia.
• Kluczowe objawy obejmują utrwalone urojenia, omamy, zaburzenia myślenia, a także doznania o charakterze wpływu i owładnięcia.
• Objawy muszą trwać co najmniej miesiąc i nie wynikają z przyczyn somatycznych.

W klasyfikacji ICD-11 nie ma podziału na poszczególne typy schizofrenii. Zamiast tego, dodano dodatkowe kody, które opisują charakter objawów (np. pozytywne, negatywne) oraz osobny kod, który umożliwia ocenę nasilenia symptomów od łagodnych do poważnych.

Różnice klasyfikacji DSM-5 względem ICD-10 są następujące:

• W DSM-5 wymagany czas trwania objawów to co najmniej 6 miesięcy
• Brak wyróżnienia specyficznych typów schizofrenii, z wyjątkiem katatonii
• Kluczowe objawy do rozpoznania to urojenia, omamy, dezorganizacja mowy, zachowanie zdezorganizowane/katatoniczne, objawy negatywne i ogólne pogorszenie funkcjonowania.

Schizofrenia – leczenie

Leczenie schizofrenii jest kompleksowe i obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i interwencje psychospołeczne. Wymaga zindywidualizowanego podejścia oraz ścisłej współpracy z pacjentem i jego bliskimi.

Farmakoterapia

Podstawową metodą leczenia jest farmakoterapia. Po postawieniu diagnozy schizofrenii kluczowe jest niezwłoczne rozpoczęcie leczenia. Okres od wystąpienia objawów schizofrenii do rozpoczęcia leczenia, tzw. okres nieleczonej psychozy, jest krytyczny, ponieważ może prowadzić do progresji chorobowych zmian biologicznych. Wczesne wprowadzenie odpowiedniej farmakoterapii może ten proces zahamować.

Leczenie rozpoczyna się zazwyczaj od małych dawek leków przeciwpsychotycznych II/III generacji, które stopniowo są zwiększane (zasada: start low, go slow). Leki te wybierane są ze względu na ich szerokie spektrum działania na objawy pozytywne, negatywne oraz afektywne, lepszą tolerancję i chętniejsze przyjmowanie przez pacjentów. W niektórych przypadkach stosuje się leki o przedłużonym działaniu.

Po pierwszym epizodzie schizofrenii niezbędna jest terapia podtrzymująca i zaleca się jej kontynuację przez co najmniej 2 lata. Po kolejnych epizodach czas trwania terapii podtrzymującej może się wydłużyć nawet do końca życia.

W leczeniu schizofrenii lekoopornej, czyli u chorych nieodpowiadających lub tylko częściowo reagujących na leczenie, jako lek pierwszego wyboru stosuje się klozapinę. Jeżeli nie przynosi ona poprawy, rozważa się połączenie dwóch leków przeciwpsychotycznych lub dodanie leku normotymicznego bądź przeciwdepresyjnego.

Niezwykle istotną kwestią jest rzucenie palenia, ponieważ nikotyna wchodzi w interakcje z lekami przeciwpsychotycznymi, co skutkuje zmniejszą skutecznością tych leków.

W ostrych przypadkach z silnymi objawami psychotycznymi może być konieczna hospitalizacja.

Metody pozafarmakologiczne

Oprócz farmakoterapii, istotne są również interwencje pozafarmakologiczne, takie jak psychoterapia, psychoedukacja oraz praca z rodziną pacjenta.

W określonych przypadkach mogą być rozważane dodatkowe metody terapeutyczne, takie jak elektrowstrząsy czy przezczaszkowa stymulacja magnetyczna. Elektrowstrząsy są stosowane przy nasilonych objawach, lekooporności czy u kobiet w ciąży, a przezczaszkowa stymulacja magnetyczna może być użyteczna przy przetrwałych omamach słuchowych lub obecności objawów negatywnych.

Czy schizofrenia jest uleczalna?

Schizofrenia nie jest obecnie uważana za chorobę wyleczalną w tradycyjnym sensie, ponieważ nie istnieje sposób na całkowite „wyeliminowanie” jej z organizmu. Jednak dzięki odpowiedniemu leczeniu i wsparciu, wielu pacjentów może osiągnąć znaczną poprawę, kontrolować objawy i prowadzić satysfakcjonujące życie. W przypadku tej choroby powinniśmy raczej myśleć o życiu bez objawów lub z minimalnymi objawami, które nie przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu.

W niektórych przypadkach schizofrenia może przebiegać w sposób, który sugeruje możliwość pełnego wyleczenia. Zdarzają się pacjenci, którzy doświadczają tylko jednego epizodu psychotycznego, po którym, przy odpowiednim leczeniu, wracają do normalnego funkcjonowania. Możliwe, że takie przypadki wynikają z błędnego rozpoznania pierwotnego epizodu.

Leki przeciwpsychotyczne pomagają kontrolować objawy pozytywne (takie jak urojenia, halucynacje) oraz negatywne (takie jak apatia, brak motywacji). Interwencje psychospołeczne, takie jak psychoterapia i psychoedukacja mogą poprawić zdolność pacjenta do funkcjonowania w społeczeństwie. Praca z rodziną pacjenta oraz udział w grupach wsparcia również są ważne dla lepszego zrozumienia choroby i radzenia sobie z jej wyzwaniami. Silna sieć wsparcia może znacząco pomóc pacjentowi w radzeniu sobie z chorobą i utrzymaniu motywacji do dalszego leczenia.

Chociaż całkowite wyleczenie nie jest możliwe, wielu pacjentów może osiągnąć remisję objawów i prowadzić satysfakcjonujące życie dzięki odpowiedniemu leczeniu i wsparciu.

Schizofrenia paranoidalna – jak rozmawiać?

Rozmowa z osobą cierpiącą na schizofrenię paranoidalną wymaga cierpliwości, empatii i zrozumienia. Choć czasem może być wyzwaniem, odpowiednie podejście znacząco poprawia komunikację.

Istotne są zrozumienie i akceptacja. Pamiętaj, że osoba ze schizofrenią paranoidalną może mieć zniekształcone postrzeganie rzeczywistości. Nie utwierdzaj jej w prawdziwości przeżyć, nie potwierdzaj urojeń ani halucynacji jako prawdziwych, ale też nie wchodź w polemikę i nie przekonuj, że się myli. Wchodzenie w dyskusje na ten temat może zwiększyć jej lęk i opór.

Unikaj oceniania. Nie osądzaj ani nie krytykuj przekonań osoby chorej. Twoja akceptacja i empatia mogą pomóc w budowaniu zaufania. Słuchaj bez przerywania i daj czas na wyrażenie myśli.

Nie próbuj przekonywać na siłę. Zamiast przekonywać, skup się na wsparciu emocjonalnym. Przekonywanie o nieprawdziwości urojeń może prowadzić do wzrostu lęku i oporu.

Pozostań spokojny. W sytuacjach napięcia staraj się zachować spokój i opanowanie. Twoje emocje mogą wpływać na reakcje osoby chorej.

Używaj prostego i zrozumiałego języka. Koncentruj się na jasnym przekazywaniu informacji, unikając skomplikowanych wyjaśnień. Unikaj abstrakcji i ogólników. Konkretne pytania i stwierdzenia są łatwiejsze do zrozumienia.

Staraj się być konsekwentny w swoim zachowaniu i podejściu. Osoby ze schizofrenią paranoidalną często czują się bezpieczniej w przewidywalnym środowisku.

Rokowanie w schizofrenii

Rokowanie w schizofrenii jest zróżnicowane i zależy od wielu czynników, takich jak wczesne rozpoczęcie leczenia, wsparcie społeczne oraz indywidualna reakcja na terapię.

Jednym z popularnych modeli jest „reguła trzech”, która dzieli pacjentów na trzy grupy:

• Jedna trzecia chorychprowadzi względnie normalne życie, co oznacza, że ich objawy są minimalne lub nie występują wcale dzięki skutecznej terapii i wsparciu społecznemu.
• Jedna trzecia chorychwykazuje objawy schizofrenii, ale nadal dobrze funkcjonuje społecznie. Pomimo występowania objawów, mogą prowadzić satysfakcjonujące życie zawodowe i rodzinne.
• Jedna trzecia chorychwykazuje znaczne zaburzenia funkcjonowania i wymaga częstych hospitalizacji. Z tej grupy około 10% pacjentów wymaga długotrwałej instytucjonalizacji z powodu ciężkich i przewlekłych objawów.

Inny model, „teoria ćwiartek”, przedstawia bardziej szczegółowy podział:

• Jedna czwarta chorychdoświadcza bezobjawowej remisji po ostrym epizodzie schizofrenii. Dzięki skutecznemu leczeniu mogą prowadzić normalne życie bez nawrotów objawów.
• Jedna czwarta chorychosiąga dobrą remisję społeczną i mogą funkcjonować społecznie i zawodowo, ale mają przetrwałe objawy.
• Jedna czwarta chorychosiąga jedynie częściową remisję społeczną, z przetrwałymi objawami, co może utrudniać ich funkcjonowanie w społeczeństwie.
• Jedna czwarta chorychma przewlekły przebieg schizofrenii ze stopniowym pogarszaniem się stanu klinicznego. Często wymagają intensywnego wsparcia medycznego i społecznego przez całe życie.

Ryzyko nawrotów ostrej postaci schizofrenii jest znaczące. W ciągu dwóch lat odsetek nawrotów wynosi 40% u pacjentów regularnie stosujących leki. Jednak u osób, które samowolnie przerywają leczenie, odsetek ten wzrasta nawet do 80%. Regularne i konsekwentne przyjmowanie leków oraz wsparcie terapeutyczne są kluczowe dla minimalizowania tego ryzyka.

Ponadto, osoby cierpiące na schizofrenię są bardziej narażone na wystąpienie różnych schorzeń somatycznych niż populacja ogólna. Często nie dbają o swoje zdrowie, co zwiększa ryzyko rozwoju zaburzeń somatycznych. Przejawia się to ignorowaniem objawów chorobowych, brakiem poszukiwania pomocy medycznej i nieregularnymi wizytami kontrolnymi.

Najczęściej diagnozowane są:

• Otyłość
• Zaburzenia metaboliczne
• Choroby układu krążenia
• Schorzenia związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych
• Choroby neurologiczne i endokrynologiczne
• Urazy

Śmiertelność wśród osób ze schizofrenią jest 1,5-2 razy wyższa niż w populacji ogólnej. Około 80% nadmiernej śmiertelności w grupie chorych spowodowane jest przyczynami naturalnymi, a 15-20% przyczynami nienaturalnymi (samobójstwa, urazy). Główną przyczyną nadmiaru zgonów były choroby układu sercowo-naczyniowego, a następnie choroby układu oddechowego i nowotwory płuc. Do zwiększonej śmiertelności w tej grupie pacjentów znacząco przyczynia się nałóg palenia.

Próby samobójcze podejmuje około połowa chorych, z czego 10-12% kończy się śmiercią. Czynniki ryzyka obejmują występowanie objawów depresyjnych i objawów pozytywnych, wcześniejsze próby samobójcze, utratę więzi społecznych i osamotnienie.

Warto pamiętać, że ważnym czynnikiem wpływającym na rokowanie w schizofrenii jest wsparcie ze strony otoczenia. Brak akceptacji chorego, niezrozumienie jego choroby oraz izolacja społeczna mogą prowadzić do złej współpracy w leczeniu i mniejszej dbałości chorego o siebie. Te czynniki mogą przyczynić się do pogorszenia rokowania. Wsparcie rodziny i społeczności jest więc nieodzowne dla skutecznego leczenia i poprawy jakości życia osób ze schizofrenią.

Krótkie podsumowanie

1. Schizofrenia jest złożoną chorobą, która manifestuje się szerokim spektrum zaburzeń funkcji poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych.
2. Rozpoznanie schizofrenii wymaga spełnienia określonych kryteriów diagnostycznych, wykluczenia innych potencjalnych przyczyn objawów oraz często długoterminowej obserwacji pacjenta.
3. Terapia schizofrenii jest kompleksowa i obejmuje farmakoterapię (głównie leki przeciwpsychotyczne II i III generacji) oraz interwencje psychospołeczne, takie jak psychoterapia, psychoedukacja i wsparcie rodzinne.
4. Przebieg schizofrenii jest zróżnicowany. U części pacjentów możliwe jest prowadzenie względnie normalnego życia, podczas gdy inni mogą wymagać długotrwałej opieki i częstych hospitalizacji.
5. Kluczowym elementem jest wsparcie ze strony rodziny i społeczności. Zrozumienie choroby i wspieranie pacjenta w codziennych wyzwaniach może znacząco poprawić jakość jego życia oraz rokowania.

Bibliografia:

• Psychiatria. Red. Jarema, Marek . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016, 761 s. ISBN 978-83-200-5033-2
• Red, P. Gałecki, A. Szulc, wyd. Edra Urban & Partner, Wrocław 2018, 630 s. ISBN: 9788365835901
• Faden, J. & Citrome, L. Schizophrenia: One Name, Many Different Manifestations. Med Clin North Am 107, 61–72 (2023).
• Javitt, D. C. Cognitive Impairment Associated with Schizophrenia: From Pathophysiology to Treatment. Annu Rev Pharmacol Toxicol 63, 119–141 (2023).
• Marder, S. R. & Umbricht, D. Negative symptoms in schizophrenia: Newly emerging measurements, pathways, and treatments. Schizophr Res 258, 71–77 (2023).
• Brown S, Kim M, Mitchell C, Inskip H. Twenty-five year mortality of a community cohort with schizophrenia. Br J Psychiatry. 2010 Feb;196(2):116-21. doi: 10.1192/bjp.bp.109.067512. PMID: 20118455; PMCID: PMC4560167.