Niewydolność nerek – przyczyny, objawy i leczenie

Niewydolność nerek to stan, w którym nerki nie są w stanie efektywnie wykonywać swojej pracy, co może prowadzić do szeregu poważnych powikłań zdrowotnych. W zależności od dynamiki i czasu trwania wyróżniamy postać ostrą i przewlekłą. W tym artykule przyjrzymy się bliżej przyczynom niewydolności nerek oraz objawom, które może powodować. Omówimy proces diagnostyki oraz dostępne metody leczenia.

Czym jest niewydolność nerek?

Nerki pełnią kluczową rolę w utrzymaniu homeostazy organizmu, filtrując krew, usuwając szkodliwe produkty i nadmiar płynów oraz regulując równowagę elektrolitową. Kiedy ich funkcja zostaje upośledzona, mogą nastąpić poważne konsekwencje.

Niewydolność nerek to stan, w którym nerki nie działają prawidłowo i nie są w stanie pełnić swoich podstawowych funkcji, co prowadzi do zaburzeń czynności innych narządów, zatrzymywania w organizmie szkodliwych metabolitów i nadmiaru płynów.

W zależności od czasu trwania i dynamiki choroby wyróżnia się ostre uszkodzenie nerek (AKI, z ang. Acute Kidney Injury) oraz przewlekłą chorobę nerek (CKD, ang. Chronic Kidney Disease).

Ostre uszkodzenie nerek, potocznie nazywane jako ostra niewydolność nerek, jest nagłym i gwałtownym pogorszeniem czynności nerek. Rozwija się bardzo szybko – poziom kreatyniny we krwi wzrasta już w ciągu kilku godzin lub dni, często towarzyszy mu zmniejszenie objętości wydalanego moczu. Może być spowodowane niedokrwieniem nerek, czynnikami uszkadzającymi miąższ nerek czy przeszkodami w odpływie moczu.

Przewlekła choroba nerek (potocznie przewlekła niewydolność nerek) to stan, w którym nerki stopniowo tracą swoją funkcję, a ich uszkodzenie utrzymuje się przez ponad trzy miesiące. Przyczyny przewlekłej choroby nerek są różnorodne, ale najczęściej obejmują przewlekłe choroby cywilizacyjne, takie jak cukrzyca i nadciśnienie tętnicze.

Jak powstaje niewydolność nerek?

Niewydolność nerek jest schorzeniem, które może rozwijać się gwałtownie lub stopniowo. Proces ten może być wynikiem różnych czynników i mechanizmów uszkadzających nerki.

Ostra niewydolność nerek – jak powstaje?

Ostre uszkodzenie nerek (AKI) rozwija się nagle i może dotyczyć zarówno osób ze zdrowymi nerkami, jak i tych, którzy już wcześniej mieli zdiagnozowaną chorobę nerek. Może ono rozwijać się na trzy sposoby:

Przednerkowe uszkodzenie nerek: Dochodzi do niego, gdy nerki otrzymują mniej krwi niż zwykle. Przyczyny mogą obejmować między innymi krwotok, rozległe urazy, oparzenia, obfite wymioty i biegunkę. Niedostateczny przepływ krwi prowadzi do zmniejszenia dostarczania tlenu i substancji odżywczych do nerek, co może spowodować ich uszkodzenie.

Nerkowe (miąższowe) uszkodzenie nerek: Innym mechanizmem jest bezpośrednie uszkodzenie struktur nerek. Może być spowodowane stanami zapalnymi (np. kłębuszkowe zapalenie nerek) lub niezapalnymi (np. toksyczność leków). Do czynników nefrotoksycznych należą niektóre antybiotyki, środki kontrastowe stosowane w badaniach radiologicznych oraz chemikalia takie jak glikol etylenowy.

Zanerkowe uszkodzenie nerek: Występuje, gdy dochodzi do zablokowania dróg moczowych, przez które mocz opuszcza organizm. Przyczyny mogą obejmować kamicę moczową, nowotwory, choroby pęcherza moczowego lub gruczołu krokowego.

Przewlekła niewydolność nerek – jak powstaje?

Przewlekła choroba nerek rozwija się stopniowo, często przez wiele lat. Nerki powoli tracą zdolność do filtrowania krwi, a z czasem mogą całkowicie przestać działać. W organizmie gromadzą się szkodliwe produkty przemiany materii oraz płyny, co wpływa na inne narządy i jest szkodliwe dla zdrowia. Dochodzi do trwałego zmniejszenia liczby czynnych nefronów, czyli podstawowych jednostek funkcjonalnych nerek odpowiedzialnych za filtrowanie krwi.

W zaawansowanych stadiach przewlekłej niewydolności nerek, nerki mogą całkowicie przestać działać, skutkując schyłkową niewydolnością nerek. W tym stanie konieczne jest leczenie nerkozastępcze, takie jak dializa lub przeszczep nerki, aby utrzymać życie pacjenta. Leczenie to zastępuje funkcje nerek, które są już niezdolne do filtrowania krwi i usuwania toksyn z organizmu.

Niewydolność nerek – co ją powoduje? Przyczyny

Zarówno ostra, jak i przewlekła niewydolność nerek mogą być spowodowane różnymi czynnikami. W przypadku niewydolności ostrej często mamy do czynienia z czynnikiem, który pojawia się nagle. Natomiast przyczynami niewydolności przewlekłej zazwyczaj są różnorodne choroby nerek oraz choroby ogólnoustrojowe, takie jak źle kontrolowana cukrzyca i nadciśnienie tętnicze.

Przyczyny ostrego uszkodzenia nerek:

• Przednerkowe – najczęstsze
  • Krwotok, rozległe urazy
  • Oparzenia
  • Obfite wymioty i biegunka
  • Leki – takie jak leki obniżające ciśnienie, leki moczopędne, adrenalina, noradrenalina, niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)
  • Ostre zapalenie trzustki
  • Choroby mięśnia sercowego, zastawek, osierdzia, zaburzenia rytmu serca
  • Masywna zatorowość płucna
  • Sepsa
  • Znieczulenie ogólne
  • Niedrożność tętnicy czy żyły nerkowej

• Nerkowe
  • Leki i substancje nefrotoksyczne – między innymi radiologiczne środki kontrastowe, niektóre antybiotyki (np. aminoglikozydy), niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), cyklosporyna, chemioterapia (cisplatyna), glikol etylenowy
  • Przedłużające się przednerkowe uszkodzenie nerek
  • Zapalenia nerek
  • Układowe zapalenia naczyń
  • Mikroangiopatie zakrzepowe
  • Choroby tkanki łącznej – toczeń rumieniowaty układowy (SLE), twardzina układowa
  • Sarkoidoza
  • Szpiczak plazmocytowy, białaczki, chłoniaki
  • Zespół lizy guza
  • Dna moczanowa
  • Stosowanie ziół chińskich

• Zanerkowe
  • Niedrożność obu moczowodów lub moczowodu jedynej czynnej nerki
  • Kamica moczowa
  • Choroby pęcherza moczowego – nowotwór, niedrożność szyi pęcherza moczowego, atonia pęcherza moczowego
  • Choroby gruczołu krokowego – łagodny rozrost, rak
  • Choroby cewki moczowej, zatkanie cewki przez złogi, ciała obce, urazy cewki moczowej
  • Ucisk z zewnątrz przez nowotwór, krwiak, zwłóknienia

Przyczyny przewlekłej niewydolności nerek:

• Cukrzyca – najczęstszą przyczyną przewlekłej choroby nerek jest nefropatia cukrzycowa
• Nadciśnienie tętnicze
• Zapalenia nerek
• Powikłanie ostrego uszkodzenia nerek
• Nefropatia niedokrwienna – najczęściej na tle miażdżycowym
• Choroby nowotworowe układu moczowego
• Szpiczak plazmocytowy
• Skrobiawica wtórna, amyloidoza
• Toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, układowe zapalenia naczyń
• Schorzenia genetyczne

Czym jest nefropatia kontrastowa?

Nefropatia kontrastowa to ostre uszkodzenie nerek, które może wystąpić kilka dni po podaniu radiologicznego środka kontrastowego, tzw. „kontrastu”. Występuje znacznie częściej po podaniu kontrastu do tętnicy niż do żyły. Przy podaniu dożylnym ryzyko jest bardzo małe i dotyczy ono osób, które mają wiele czynników ryzyka oraz już upośledzoną czynność nerek.

Do czynników zwiększających ryzyko wystąpienia nefropatii kontrastowej należą: starszy wiek, odwodnienie, cukrzyca, szpiczak plazmocytowy, stosowanie leków uszkadzających nerki, niewydolność serca oraz choroby wątroby.

U większości pacjentów pogorszenie funkcji nerek zwykle jest łagodne i czynność nerek powraca do normy w ciągu 7-10 dni bez konieczności dodatkowych interwencji. Jedynie u niewielkiego odsetka może zajść potrzeba leczenia nerkozastępczego.

Aby zapobiec nefropatii kontrastowej, zaleca się odpowiednie nawadnianie organizmu przed badaniem radiologicznym.

Co oznacza niewydolność nerek?

Niewydolność nerek oznacza, że ich czynność jest na tyle osłabiona, że organizm nie jest w stanie tego skutecznie skompensować. Niewydolne nerki nie pracują tak sprawnie, jak powinny i z czasem dochodzi do wystąpienia różnych objawów choroby, które dokładniej omówimy w następnym rozdziale.

Nerki odgrywają kluczową rolę w wielu ważnych procesach, takich jak usuwanie zbędnych produktów przemiany materii, regulacja równowagi kwasowo-zasadowej i elektrolitów, kontrola płynów, oraz produkcja hormonów wpływających na ciśnienie krwi i produkcję czerwonych krwinek.

Gdy nerki nie funkcjonują prawidłowo, dochodzi do poważnych dla organizmu konsekwencji. Pojawiają się zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej, zaburzenia elektrolitowe i hormonalne oraz niedokrwistość. Utrata zdolności do usuwania odpadów metabolicznych prowadzi do gromadzenia się toksyn. W organizmie zatrzymywane są również sód i woda.

Niewydolność nerek – objawy

Objawy niewydolności nerek mogą być różnorodne i zależą od jej postaci, stopnia uszkodzenia oraz przyczyny. Niektóre objawy są łagodne i łatwe do przeoczenia. Zdarza się, że choroba przebiega bezobjawowo, a pacjent dowiaduje się o niej przypadkowo podczas badań wykonywanych z innego powodu. Stopniowe narastanie objawów może prowadzić do tego, że pacjent przyzwyczaja się do nich i przez długi czas nie odczuwa żadnych niepokojących dolegliwości.

Objawy ostrej niewydolności nerek

Objawy ostrej niewydolności nerek zależą w głównej mierze od jego przyczyny, która je wywołała. Mogą pojawić się:

• Rzadkie oddawanie moczu lub jego brak w fazie bezmoczu
• Wydalanie dużych objętości moczu w fazie wielomoczu – wytwarzane są duże ilości przezroczystego, bezbarwnego moczu
• Obrzęki, szczególnie kończyn dolnych
• Nudności i wymioty
• Utrata apetytu
• Osłabienie i męczliwość
• Duszność

Objawy przewlekłej niewydolności nerek

Objawy przewlekłej niewydolności nerek zależą od stopnia zaawansowania choroby oraz przyczyny, która ją wywołała. Przez wiele lat może przebiegać nawet bez żadnych dolegliwości. We wczesnych stadiach choroby objawy są zwykle niezauważalne, a większość osób nie odczuwa żadnych dolegliwości, dopóki czynność nerek nie zostanie poważnie upośledzona.

Objawy przewlekłej niewydolności nerek to:

• Osłabienie i zmęczenie
• Bladość i suchość skóry
• Obrzęki, zwłaszcza kończyn dolnych
• Utrata apetytu, zaburzenia smaku
• Zwiększona senność i męczenie się
• Nudności
• Trudności z koncentracją i pamięcią
• Bóle głowy
• Zaburzenia zachowania
• Zmniejszenie masy i siły mięśniowej
• Nadmierna senność lub bezsenność
• Apatia, rozdrażnienie
• Nadciśnienie tętnicze lub hipotensja
• Problemy z sercem, takie jak przerost lewej komory, zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca
• Przyspieszona miażdżyca i zwapnienia naczyń
• Zaburzenia hormonalne, takie jak niedobór aktywnej witaminy D, wtórna nadczynność przytarczyc, hiperprolaktynemia
• Problemy z gospodarką węglowodanową, takie jak nieprawidłowa glikemia na czczo czy nieprawidłowa tolerancja glukozy
• Upośledzenie wzrastania u dzieci i młodzieży
• Niedożywienie
• Obniżona odporność, zwiększone ryzyko zakażeń

W zaawansowanym stadium niewydolności nerek, znanym jako schyłkowa niewydolność nerek, objawy stają się bardziej wyraźne i poważne. Stan ten wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, ponieważ nerki nie są w stanie wykonywać podstawowych funkcji życiowych. Pojawiają się objawy mocznicy, takie jak:

• Nudności i wymioty
• Mocznicowe zapalenie osierdzia i opłucnej
• Świąd skóry
• Zmiany stanu psychicznego
• Objawy neurologiczne, takie jak drętwienie, mrowienie, drgawki
• Senność, śpiączka
• Szron mocznicowy (ziemistobrunatny odcień skóry pojawiający się z powodu gromadzenia się związków barwnikowych)

Wpływ niewydolności nerek na stan psychiczny

Niewydolność nerek może wywierać znaczny wpływ na stan psychiczny pacjenta. Objawy fizyczne, takie jak zmęczenie, osłabienie, problemy z koncentracją i pamięcią, mogą negatywnie oddziaływać na samopoczucie psychiczne. Ponadto, zaawansowana choroba wymaga regularnych dializ, przestrzegania diety oraz ciągłego kontrolowania stanu zdrowia, co może prowadzić do stresu i frustracji. Pacjenci z przewlekłą niewydolnością nerek, a zwłaszcza ci poddawani dializom, częściej doświadczają objawów psychicznych, takich jak niepokój, depresja czy lęk.

Jakie badania na niewydolność nerek? Diagnostyka

Diagnostyka niewydolności nerek jest kompleksowa i obejmuje szeroki zakres badań, które pomagają nie tylko w wykryciu choroby, ale również w identyfikacji jej przyczyn. Proces diagnostyczny uwzględnia różnorodne badania krwi i moczu, badania obrazowe oraz, w razie potrzeby, bardziej inwazyjne metody.

Badania laboratoryjne są podstawowym elementem diagnostyki niewydolności nerek. Pozwalają one na wstępną ocenę funkcji nerek, identyfikację potencjalnych przyczyn uszkodzenia oraz monitorowanie postępu choroby. Na początku najczęściej wykonywane są:

• morfologia krwi
• oznaczenie poziomu kreatyniny we krwi – Kreatynina jest produktem przemiany materii mięśni i jej stężenie we krwi jest wskaźnikiem funkcji filtracyjnej nerek. Wzrost poziomu kreatyniny może wskazywać na pogorszenie funkcji nerek.
• oszacowanie współczynnika filtracji kłębuszkowej (eGFR) – eGFR to wskaźnik ogólnej zdolności nerek do filtrowania, pomagający ocenić ich funkcję. W przypadku przewlekłej niewydolności nerek wartość eGFR ulega zmniejszeniu.
• stężenie mocznika – Mocznik jest produktem rozpadu białek i jego poziom we krwi rośnie, gdy funkcja nerek jest osłabiona.
• jonogram – Ocena stężenia elektrolitów (sodu, potasu i chlorków) we krwi, które mogą być zaburzone w przypadku niewydolności nerek.
• badanie ogólne moczu z analizą osadu – Umożliwia wykrycie obecności białka, krwi, leukocytów oraz innych nieprawidłowości w moczu, które mogą wskazywać na uszkodzenie nerek.

W zależności od wskazań lekarz może zalecić kolejne badania, między innymi takie jak lipidogram, zbadanie poziomu glukozy, wapnia, fosforanów, kwasu moczowego, CRP we krwi, oznaczenie dobowej utraty białka, badanie albuminurii, ocena poziomów hormonów, takich jak parathormon (PTH) czy aktywna witamina D, wykonanie posiewu moczu czy badania dna oka. W przypadku podejrzenia chorób autoimmunologicznych mogą być konieczne badania takie jak przeciwciała przeciwjądrowe (ANA), przeciwciała przeciw błonie podstawnej kłębuszków (anti-GBM) czy przeciwciała przeciw cytoplazmie neutrofilów (ANCA).

W dalszym poszukiwaniu przyczyny niewydolności nerek lekarz może zalecić badania obrazowe, takie jak badanie ultrasonograficzne nerek, tomografia komputerowa czy scyntygrafia nerek. Umożliwiają bardziej precyzyjną ocenę struktury, funkcji oraz patologicznych zmian w nerkach.

Jeśli badania laboratoryjne, obrazowe i inne nieinwazyjne metody nie wykażą przyczyny niewydolności nerek, lekarz może zadecydować o wykonaniu biopsji nerek. Biopsja polega na pobraniu małego fragmentu tkanki nerkowej do analizy pod mikroskopem i może dostarczyć cennych informacji na temat charakteru i stopnia uszkodzenia nerek.

Stadia przewlekłej choroby nerek

Stadia przewlekłej choroby nerek są klasyfikowane na podstawie współczynnika filtracji kłębuszkowej (eGFR), który odzwierciedla zdolność nerek do filtrowania krwi. Potocznie używane pojęcie „przewlekła niewydolność nerek” w rzeczywistości odnosi się jedynie do stadium G5.

Stadium G1 – eGFR ≥90 ml/min/1,73m²

W tym stadium eGFR jest prawidłowe, jednak mogą występować objawy uszkodzenia nerek, takie jak obecność białka w moczu czy zmiany strukturalne. Stadium to często przebiega bezobjawowo.

Stadium G2 – eGFR 60-89 ml/min/1,73m²

Wskazuje na wczesną niewydolność nerek. U niektórych pacjentów może wystąpić zwiększona podatność na odwodnienie i infekcje układu moczowego. Wspomniane objawy nie są ściśle związane z konkretnym stadium choroby nerek i mogą pojawić się również w innych stadiach.

Stadium G3a – eGFR 46-59 ml/min/1,73m²

To stadium umiarkowane. W tym czasie mogą pojawiać się zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, nadciśnienie tętnicze oraz niedokrwistość. Owe objawy nie są ściśle związane z konkretnym stadium choroby nerek i mogą pojawić się również w innych stadiach.

Stadium G3b – eGFR 30-45 ml/min/1,73m²

Również umiarkowane stadium, w którym mogą wystąpić problemy z układem pokarmowym, takie jak zaburzenia smaku, utrata łaknienia czy nudności. Te objawy nie są ściśle związane z konkretnym stadium choroby nerek i mogą pojawić się również w innych stadiach.

Stadium G4 – eGFR 15-29 ml/min/1,73m²

Świadczy o ciężkiej przewlekłej chorobie nerek. W tym stadium często występuje nadciśnienie tętnicze, a także zwiększone ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych, takich jak przerost lewej komory serca czy niewydolność serca.

Stadium G5 – eGFR <15 ml/min/1,73m² lub dializoterapia

Nazywane również schyłkową niewydolnością nerek, charakteryzuje się znacznym ograniczeniem funkcji nerek. W tym stadium mogą pojawić się objawy mocznicy, a pacjent wymaga leczenia nerkozastępczego, takiego jak dializa lub przeszczep nerki.

Oprócz eGFR, do określenia zaawansowania przewlekłej choroby nerek stosuje się również kryteria na podstawie oceny albuminurii, czyli wydalania albumin z moczem.

Co na niewydolność nerek?

Niewydolność nerek to poważne schorzenie wymagające kompleksowego leczenia i starannej opieki medycznej. Leczeniem niewydolności nerek zajmuje się lekarz nefrolog, specjalista od chorób nerek i dróg moczowych.

Jeśli niewydolność nerek wynika z innej choroby, takiej jak cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze, kluczowe jest leczenie i kontrola choroby podstawowej.

W jaki sposób możesz dodatkowo pomóc swoim nerkom?

• Regularnie przyjmuj leki zalecone przez lekarza.
• Konsultuj nowe leki i suplementy – zanim zaczniesz brać nowe leki bez recepty lub suplementy, poradź się lekarza, czy są one bezpieczne dla Twoich nerek.
• Dbaj o poziom cukru we krwi – jeśli masz cukrzycę, staraj się utrzymywać prawidłowy poziom glukozy we krwi.
• Stosuj odpowiednią dietę.
• Rzuć palenie – palenie papierosów ma negatywny wpływ na zdrowie nerek.
• Kontroluj wagę – jeśli masz nadwagę lub otyłość, zrzucenie zbędnych kilogramów będzie korzystne dla poprawy funkcji nerek.
• Regularnie uprawiaj aktywność fizyczną i spaceruj.

Jak leczyć niewydolność nerek?

Skuteczne leczenie niewydolności nerek wymaga identyfikacji przyczyny schorzenia. Zależy również od zaawansowania choroby oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. W terapii stosuje się odpowiednią dietę, leczenie farmakologiczne, dializy, a także przeszczep nerki.

Dializy to zabiegi medyczne, które przejmują pracę nerek w oczyszczaniu krwi ze szkodliwych metabolitów i nadmiaru płynów. Istnieją dwa główne rodzaje dializ: hemodializa oraz dializa otrzewnowa.

Hemodializa to procedura, w której specjalna maszyna zastępuje pracę nerek. Krew pacjenta jest wypompowywana z organizmu, filtrowana w urządzeniu, a następnie zwracana z powrotem do krwiobiegu. Zabieg ten zazwyczaj odbywa się w szpitalu lub specjalistycznym ośrodku dializacyjnym.

Z kolei dializa otrzewnowa polega na wprowadzaniu specjalnego płynu dializacyjnego do jamy brzusznej za pomocą wcześniej wszczepionego cewnika otrzewnowego. Płyn ten pochłania z krwi metabolity oraz nadmiar wody i soli. Następnie zużyty płyn jest odprowadzany z jamy brzusznej. Metoda ta korzysta z właściwości otrzewnej jako naturalnej błony półprzepuszczalnej.

Przeszczep nerki jest jedynym sposobem leczenia schyłkowej niewydolności nerek, który przywraca funkcję nerek. Po przeszczepie pacjenci muszą przyjmować leki immunosupresyjne do końca życia. Leki te zapobiegają atakowaniu i odrzuceniu przeszczepionej nerki przez własny układ odpornościowy, pomagając organizmowi zaakceptować nowy narząd.

Leczenie ostrej niewydolności nerek

Leczenie ostrej niewydolności nerek zależy od przyczyny i stopnia uszkodzenia. Przykładowo, jeśli przyczyną jest infekcja bakteryjna – stosuje się odpowiednie antybiotyki, jeśli ostre uszkodzenie nerek jest spowodowane przez lek – należy przerwać jego przyjmowanie, jeśli powodem jest niedokrwienie – kluczowe jest przywrócenie prawidłowej objętości krwi i ciśnienia. Zdarza się, że może zaistnieć konieczność leczenia nerkozastępczego, które pomaga usunąć szkodliwe substancje i nadmiar płynów z organizmu. W niektórych przypadkach po odpowiednim leczeniu nerki wracają do normalnej pracy, ale całkowite wyleczenie może trwać od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy.

Leczenie przewlekłej niewydolności nerek

Głównym celem leczenia przewlekłej choroby nerek jest spowolnienie lub zatrzymanie jej postępu do postaci schyłkowej. Kluczowe jest leczenie choroby pierwotnej, która doprowadziła do uszkodzenia nerek, oraz wdrożenie postępowania nerkoochronnego.

Jakie leki na niewydolność nerek?

W przypadku przewlekłej choroby nerek ważne jest leczenie chorób współistniejących, takich jak cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze. Aby kontrolować ilość płynów w organizmie stosuje się leki moczopędne (zwłaszcza diuretyki pętlowe). W celu zmniejszenia białkomoczu używane są leki takie jak inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI), blokery receptora angiotensyny (ARB) oraz inhibitory SGLT2. Równie istotne jest leczenie hiperlipidemii poprzez stosowanie statyn i odpowiedniej diety.

Jeśli wymagasz zastosowania leku przeciwbólowego, najbezpieczniejszym wyborem będzie paracetamol. Unikaj niestereoidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).

Nie przyjmuj suplementów ziołowych bez konsultacji z lekarzem, bowiem niektóre z nich mogą uszkadzać nerki.

W zaawansowanej niewydolności nerek, gdy funkcja nerek jest znacznie ograniczona, konieczne może być leczenie nerkozastępcze, takie jak dializa lub przeszczep nerki.

Czy niewydolność nerek jest uleczalna?

Całkowite wyleczenie z przewlekłej niewydolności nerek nie jest możliwe, ponieważ uszkodzenie nerek jest trwałe. Jednakże, postęp choroby można spowolnić odpowiednim leczeniem.

W przypadku ostrej niewydolności nerek, w niektórych sytuacjach choroba może być odwracalna, zwłaszcza jeśli zostanie szybko zdiagnozowana i leczona. Po odpowiednim leczeniu, funkcja nerek może wrócić do normy w ciągu kilku tygodni czy miesięcy.

Dieta przy niewydolności nerek

Dieta przy niewydolności nerek powinna być pełnowartościowa i zbilansowana. Jeśli GFR jest większe od 30 ml/min/1,73m², powinno spożywać się białko w normalnych ilościach.

Z kolei przy ciężkiej niewydolności nerek (GFR <30 ml/min/1,73m²) dieta powinna opierać się na produktach o niskiej zawartości białka. Należy uważać również na produkty z dużą zawartością potasu, sodu i fosforu. Ograniczenie białka ma na celu zmniejszenie produkcji końcowych produktów przemian białek w organizmie, co spowalnia postęp choroby.

Kontrola spożycia sodu

Spożywanie nadmiaru sodu może prowadzić do zatrzymywania płynów w organizmie i zwiększenia ciśnienia krwi. Zaleca się ograniczenie spożycia soli kuchennej oraz produktów wysokosodowych, zwłaszcza u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym czy objawami przewodnienia, takimi jak obrzęki. Podaż soli w diecie należy ograniczyć do 5 gramów na dobę. Unikaj dosalania potraw, zamiast tego stosuj przyprawy bez soli, sok z cytryny czy świeże zioła.

Kontrola spożycia potasu

W niektórych przypadkach niewydolności nerek może występować nadmiar potasu we krwi. Zaleca się ograniczenie spożycia produktów zawierających dużo potasu, takich jak banany, pomidory, pomarańcze i ziemniaki, ponieważ jego nadmiar może powodować zaburzenia rytmu serca.

Kontrola spożycia fosforu

W przypadku podwyższonego stężenia fosforanów lub parathormonu (PTH) zaleca się ograniczenie spożycia produktów bogatych w fosfor, takich jak orzechy, nasiona, produkty zbożowe i niektóre produkty mleczne.

Spożycie płynów

W niektórych przypadkach niewydolności nerek zaleca się ograniczenie spożycia płynów, zwłaszcza w przypadku obecności obrzęków.

Zalecane produkty

Podstawowym źródłem energii powinny być węglowodany złożone, zwłaszcza niskoprzetworzone produkty zbożowe, takie jak razowe pieczywo czy pełnoziarniste makarony. Polecane jest włączenie do diety płatków owsianych. Produkty tłuszczowe nie wymagają ograniczenia, jednak zalecane są tłuszcze roślinne oraz te pochodzące z ryb.

Produkty, które warto ograniczyć:

• Białko: mięso, ryby, nabiał, jaja
• Fosfor: żywność przetworzona i konserwowana, ryby, mleko, sery, wędliny, jaja, suszone owoce, podroby, dziczyzna, owoce morza, kawior, żółtko jaj, sery topione, pieczarki, piwo, napoje typu cola
• Sól i produkty o wysokiej zawartości soli: konserwy i przetwory mięsne i rybne, wędliny, konserwy warzywne i kiszonki, sery (z wyjątkiem białego), przyprawy, mięsa wędzone, dania garmażeryjne, kostki rosołowe, Maggi, sosy sojowe
• Potas: kakao, czekolada, morele i śliwki suszone, nasiona roślin strączkowych, pomidory i przetwory, ziemniaki, banany, kasza gryczana, przeciery pomidorowe, ketchup, orzechy, nasiona słonecznika i dyni

Powyżej przedstawione wskazówki dotyczą głównie ciężkiej niewydolności nerek. Należy pamiętać, że każdy pacjent jest inny i dietę należy dostosowywać do swojej własnej sytuacji klinicznej, konsultując to z lekarzem i dietetykiem, aby nie doprowadzić do niedożywienia i pogorszenia stanu zdrowia.

Jakie są powikłania niewydolności nerek?

Zarówno ostra, jak i przewlekła niewydolność nerek, mogą doprowadzić do rozwoju różnych powikłań. Poniżej przedstawiamy najczęstsze z nich.

Powikłania ostrej niewydolności nerek

Jeśli leczenie ostrego uszkodzenia nerek zostanie rozpoczęte zbyt późno, mogą wystąpić następujące komplikacje:

• Powikłania sercowo-naczyniowe – nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, zaburzenia rytmu serca.
• Powikłania neurologiczne – drgawki, senność, pobudzenie, splątanie.
• Powikłania z przewodu pokarmowego – owrzodzenia, zapalenie błony śluzowej żołądka, niedrożność porażenna jelit.
• Powikłania hematologiczne – niedokrwistość, małopłytkowość.
• Powikłania płucne – obrzęk płuc.
• Zakażenia – układu oddechowego, układu moczowego, ran pooperacyjnych, sepsa.
• Przewlekła choroba nerek – w przypadku niepowodzenia w przywróceniu pełnej funkcji nerek. U części pacjentów okres zdrowienia po ostrym uszkodzeniu nerek i powrotu ich funkcji do normy trwa kilka miesięcy. Niestety, ostre uszkodzenie nerek może być początkiem przewlekłej choroby nerek. Blisko połowa osób, które przeszły ostre uszkodzenie nerek, doświadcza trwałego upośledzenia ich funkcji.

Powikłania przewlekłej niewydolności nerek

Przewlekła niewydolność nerek jest chorobą ogólnoustrojową, która dotyka wszystkie układy i narządy, prowadząc do licznych powikłań:

• Zakażenia – zwiększona podatność na infekcje.
• Powikłania sercowo-naczyniowe – większe ryzyko ostrego zespołu wieńcowego, niewydolności serca, nagłego zgonu sercowego i udaru mózgu.
• Mocznica – nagromadzenie toksyn mocznicowych w organizmie.
• Hiperkaliemia – podwyższone stężenie potasu we krwi, prowadzące do zaburzeń rytmu serca.
• Kwasica metaboliczna – zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej.
• Niedożywienie białkowo-kaloryczne – wyniszczenie organizmu.
• Wtórna nadczynność przytarczyc – zwiększona aktywność przytarczyc w odpowiedzi na zaburzenia gospodarki mineralnej.
• Nadciśnienie tętnicze.
• Niedokrwistość – zmniejszona ilość czerwonych krwinek.
• Zaburzenia mineralne i kostne – osteodystrofia nerkowa, adynamiczna choroba kości, osteomalacja, zwapnienia naczyń i tkanek miękkich, kalcyfilaksja, wapnienie guzowate, zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej.

Czy niewydolność nerek jest śmiertelna?

Tak, niewydolność nerek, zarówno ostra jak i przewlekła, może być śmiertelna, szczególnie jeśli nie jest odpowiednio leczona. Nerki pełnią wiele kluczowych funkcji w organizmie, więc gdy przestają działać prawidłowo, prowadzi to do poważnych problemów zdrowotnych, które mogą być zagrożeniem dla życia. Śmiertelność może wynikać z powodu chorób, które wywołały niewydolność nerek, bądź wynikać z powikłań, do których doprowadziła niewydolność.

Krótkie podsumowanie:

1. Niewydolność nerek jest stanem, w którym nerki nie działają prawidłowo i nie są w stanie pełnić swoich podstawowych funkcji w sposób wystarczający dla utrzymania zdrowia.
2. Najczęstszą przyczyną przewlekłej niewydolności nerek jest źle kontrolowana cukrzyca.
3. Objawy niewydolności nerek mogą być różnorodne i zależą od jej postaci, stopnia uszkodzenia nerek oraz przyczyny. Obejmują takie dolegliwości jak poczucie zmęczenia, nudności i wymioty czy obrzęki, które pojawiają się zwłaszcza w okolicy kończyn dolnych.
4. Najprostszymi, podstawowymi badaniami, od których rozpoczyna się diagnostykę niewydolności nerek są morfologia krwi, badania moczu oraz oznaczenie poziomu kreatyniny we krwi wraz z oszacowaniem współczynnika filtracji kłębuszkowej (eGFR).
5. Skuteczne leczenie niewydolności nerek wymaga identyfikacji przyczyny, która ją spowodowała. Do stosowanych metod należą leczenie farmakologiczne i właściwa kontrola chorób współistniejących, dializoterapia oraz przeszczep nerki. Wspomagająco zaleca się stosowanie odpowiedniej diety.

Bibliografia

• Dietetyka kliniczna. Red. Grzymisławski, Marian . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019, 610 s. ISBN 978-83-200-5679-2
• Interna Szczeklika 2020. Prow. Piotr Gajewski, Wyd. 11, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020, ISBN 978-83-7430-628-7
• Choroby wewnętrzne. Podręcznik akademicki. Tom 1-2. Red. Kokot, Franciszek . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2004, 1603 s. ISBN 83-200-3368-3
• Stachowiak-Andrysiak, M., Stelcer, A., Mikstacki, A., Kuli, D. & Tamowicz, B. Ocena stanu psychicznego pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek (PNN) i ich adaptacji do stresu spowodowanego chorobą.
• Król, E. & Rutkowski, B. Przewlekła choroba nerek – klasyfikacja, epidemiologia i diagnostyka. Renal Disease and Transplantation Forum 1, 1–6 (2008).
• Butt, M. D. et al. Assessment of Health-Related Quality of Life, Medication Adherence, and Prevalence of Depression in Kidney Failure Patients. Int J Environ Res Public Health 19, 15266 (2022).