Bulimia – charakterystyka, objawy, leczenie

Bulimia nervosa – żarłoczność psychiczna – to poważne zaburzenie odżywiania, charakteryzujące się cyklicznymi napadami objadania się, podczas których osoba spożywa dużą ilość jedzenia w krótkim czasie, tracąc nad tym kontrolę. Po takim napadzie następuje okres kompensacji, w którym osoba podejmuje próby pozbycia się nadmiaru spożytej żywności, najczęściej poprzez wymiotowanie. Bulimia jest częstsza niż anoreksja i może doprowadzić do szeregu powikłań. W tym artykule rozwikłamy jej przyczyny, poznamy objawy i przebieg oraz dowiemy się, jak sobie z nią radzić i czy można ją trwale wyleczyć.

Bulimia – co to jest?

Bulimia nervosa, czyli żarłoczność psychiczna, charakteryzuje się cyklicznymi napadami objadania się, po których następują próby kompensacji w celu pozbycia się spożytej żywności, aby zapobiec przybieraniu na wadze. Towarzyszy temu poczucie braku kontroli i nieumiejętność powstrzymania się czy zaprzestania jedzenia. Pacjenci mają chorobliwą obawę przed otyłością i nadmiernie koncentrują się na kontrolowaniu masy ciała.

U kogo występuje bulimia?

Bulimię najczęściej diagnozuje się u młodych kobiet, średnio między 18. a 24. rokiem życia. Pierwsze objawy pojawiają się zwykle nieco później niż w anoreksji. Choroba dotyczy około 2-3% populacji i jest częstsza niż anoreksja. Kobiety chorują nawet 10 razy częściej niż mężczyźni.

Jakie są przyczyny bulimii?

Bulimia nervosa jest chorobą wieloczynnikową, a jej przyczyny są złożone. Wśród czynników, które mogą przyczynić się do jej rozwoju, uwzględnia się:

• Psychologiczne i indywidualne czynniki ryzyka – przywiązywanie nadmiernego znaczenia do masy ciała i swojego wyglądu, niskie poczucie własnej wartości, zaburzenia depresyjne i lękowe, osobowość typu borderline, problemy z regulacją emocji, perfekcjonizm, skłonność do kompulsji, częste wahania nastroju, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, bycie ofiarą przemocy. Doświadczenia traumatyczne i stres mogą prowadzić do używania jedzenia jako mechanizmu radzenia sobie z emocjami.
• Biologiczne i genetyczne czynniki ryzyka – niektóre osoby mogą być bardziej predysponowane genetycznie do rozwoju bulimii. Uwzględnia się rolę chromosomu 10., współwystępowanie choroby u bliźniąt, a także zaburzenia hormonalne i neurohormonalne związane z przekaźnictwem serotoninergicznym, glutaminergicznym i dopaminergicznym.
• Społeczno-kulturowe czynniki ryzyka – brak wsparcia społecznego; w społeczeństwach, w których szczupłe ciała uważane są za ideał piękna, osoby mogą być narażone na presję, aby osiągnąć taki wygląd.
• Rodzinne czynniki ryzyka – skomplikowane relacje rodzinne, konflikty, przemoc, wysokie oczekiwania, krytykowanie wyglądu, stosowanie diet przez osoby bliskie; występowanie depresji, otyłości i uzależnień w rodzinie .

Jaki jest przebieg bulimii?

Bulimia często rozpoczyna się restrykcjami dietetycznymi. Osoby chore są niezadowolone z wyglądu własnego ciała. Oceniają siebie jako osobę otyłą, co najczęściej jest niezgodnie z rzeczywistością, i wykazują strach przed przytyciem. Osoby cierpiące na bulimię mogą mieć obsesyjne myśli na temat jedzenia, masy ciała i wyglądu. Nadmiernie koncentrują się na swojej figurze.

Następnie ograniczenia dietetyczne są przerywane coraz częstszymi napadami objadania się, najczęściej w tajemnicy, czemu współtowarzyszy poczucie utraty kontroli. Może występować poczucie przymusu jedzenia. Napady mogą być wyzwalane sytuacjami stresowymi, brakiem akceptacji masy ciała i jego kształtu, zmniejszeniem satysfakcji życiowej, czy odczuwaniem pustki i znudzeniem. Jednym z kryteriów rozpoznania (DSM-V) jest ich występowanie co najmniej 1 raz w tygodniu przez 3 miesiące.

Podczas napadu pacjenci spożywają bardzo dużą ilość jedzenia w krótkim czasie, zwykle w okresie do 1-2 godzin. Często są to pokarmy, których w innym wypadku by unikali np. słodycze czy fast food. Epizod objadania się trwa zwykle do momentu, gdy poczują się niekomfortowo lub będą tak mocno najedzeni, że zacznie sprawiać to ból. 

Zachowania kompensacyjne

Po napadzie chorzy doświadczają wyrzutów sumienia. Zwykle czują się pozbawieni kontroli, winni, bezradni, boją się lub wstydzą. Następnie stosują różne metody kompensacji, aby zapobiec przytyciu. Należą do nich:

• Prowokowanie wymiotów – najpowszechniejsze zaburzenie kompensacyjne
• Prowokowanie wydalania stolca
• Lewatywy
• Głodowanie 
• Przyjmowanie leków obniżających łaknienie, hormonów tarczycy, leków moczopędnych, środków przeczyszczających
• Intensywne ćwiczenia fizyczne
• Zwiększenie ilości wypalanych papierosów i ilości wypijanej kawy (w celu przyspieszenia metabolizmu)
• U osób z cukrzycą odstawienie lub ograniczenie insuliny

Na tej podstawie wyróżnia się następujące typy bulimii:

1. Typ przeczyszczający – pacjenci w ramach zachować kompensacyjnych prowokują wymioty, stosują środki przeczyszczające lub moczopędne
2. Typ nieprzeczyszczający – charakteryzuje się stosowaniem ścisłych diet i głodówek

Masa ciała u chorych może być prawidłowa, a nawet zwiększona. W przeciwieństwie do anoreksji pacjenci z bulimią są świadomi swojego problemu. Często próbują maskować objawy, ponieważ mają poczucie winy i wstydu z nich wynikające.

Jakie są objawy i powikłania bulimii?

Bulimia ma negatywny wpływ na zdrowie całego organizmu, a przez to jakość życia osoby na nią cierpiącej. W jej przebiegu mogą wystąpić następujące zaburzenia: 

• Sercowo-naczyniowe – bradykardia, omdlenia, zaburzenia rytmu serca
• Zaburzenia pH krwi – zasadowica metaboliczna lub kwasica metaboliczna
• Zaburzenia elektrolitowe – hipokaliemia (niski poziom potasu), hipochloremia (niski poziom chlorków), hiponatremia (niski poziom sodu)
• Przewód pokarmowy – powiększenie ślinianek, zapalenie przełyku, achalazja przełyku, refluks przełykowo-żołądkowy, owrzodzenia żołądka, pęknięcie żołądka lub przełyku, porażenie jelit, krwawienia z przewodu pokarmowego, problemy z wypróżnianiem, zaparcia, zespół jelita drażliwego
• Stomatologiczne – erozja szkliwa, zapalenie dziąseł, nasilenie próchnicy
• Blizny na kostkach palców dłoni od drażnienia ich kwasem żołądkowym i zębami (tzw. objaw Russella)
• Zaburzenia miesiączkowania
• Senność, osłabienie, zmęczenie
• Wypadanie włosów, krwawienia z nosa
• Zapalenie gardła, chrypka, kaszel
• Odwodnienie
• W jednym z badań u kobiet udowodniono także zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, w tym choroby niedokrwiennej serca. 

Jak rozpoznaje się bulimię?

Rozpoznanie bulimii opiera się na spełnianiu kryteriów diagnostycznych. Stosowane są klasyfikacje DSM-V, ICD-10, czy ICD-11. Ważne jest, aby pacjent był szczery i otwarty w trakcie rozmowy, żeby umożliwić właściwą diagnozę oraz wykluczyć inne zaburzenia odżywiania i choroby.

Wstępna ocena kliniczna pacjentów obejmuje wywiad ogólny i psychiatryczny, badanie fizykalne oraz ukierunkowane badania laboratoryjne (m.in. morfologię krwi, sprawdzenie poziomu elektrolitów). Zgodnie z wynikami wywiadu i badania fizykalnego lekarz może zlecić inne, dodatkowe badania oraz skierować do innych specjalistów w celu diagnozowania i leczenia powikłań. 

Jak poradzić sobie z bulimią? Do jakiego lekarza się zgłosić?

Leczenie bulimii jest wielokompleksowe i długotrwałe, wymaga zaangażowania od pacjenta, ale z odpowiednią pomocą i wsparciem wiele osób może osiągnąć poprawę i zdrowszy stosunek do jedzenia. Jego intensywność będzie zależeć od ogólnego stanu zdrowia, ryzyka samouszkodzeń i współistniejących innych zaburzeń.

Pomoc można uzyskać u psychiatry, lekarza rodzinnego, psychoterapeuty, psychologa i dietetyka. W zależności od zgłaszanych objawów i powikłań pacjent może zostać skierowany dodatkowo do innych lekarzy, np. kardiologa, gastrologa czy stomatologa. 

Jedną z głównych metod leczenia jest terapia poznawczo-behawioralna. Pacjenci uczą się identyfikować problematyczne łańcuchy zachowań w ciągu dnia, które mogą ostatecznie prowadzić do zachowań bulimicznych. Psychoterapeuta pomaga w zrozumieniu i kontrolowaniu swoje myśli, emocji i zachowań związane z jedzeniem.

W niektórych przypadkach korzystne mogą być terapia grupowa czy terapia rodzinna.

Jeśli istnieje potrzeba wsparcia farmakoterapią, lekiem z wyboru jest fluoksetyna, która łagodzi objawy objadania się i przeczyszczania, redukuje ochotę na spożycie węglowodanów i leczy objawy depresyjne.

Istotna jest również edukacja żywieniowa, przywrócenie ustrukturyzowanego wzorca posiłków i odzyskanie zdrowego podejścia do odżywiania, w czym może pomóc dietetyk.

Kiedy do szpitala?

Większość chorych może być leczona w domu, jednak czasem zachodzi potrzeba pomocy w szpitalu. Są to takie sytuacje jak:

• zagrażające życiu zaburzenie somatycznym
• długotrwały brak efektów leczenia ambulatoryjnego
• współwystępowanie nasilonych zaburzeń psychicznych lub zachowań samobójczych.
• Potrzeba specjalistycznej rehabilitacji żywieniowej

Czy bulimię da się wyleczyć? O rokowaniu

Rokowanie w przypadku bulimii może być różne w zależności od wielu czynników, w tym stopnia ciężkości zaburzenia, dostępności leczenia, wsparcia społecznego oraz indywidualnych cech, determinacji pacjenta i przestrzegania planu leczenia. 

Możliwe jest całkowite wyleczenie bulimii. Około 50% chorych zostaje wyleczonych, a u 30% następuje częściowa poprawa z nawrotami (zazwyczaj w sytuacjach stresu). U pozostałych 20% nie występuje żadna poprawa.

Gorzej rokują osoby ze współistniejącymi uzależnieniami, zaburzeniami psychicznymi, zaburzeniami osobowości i niską samooceną.

Podsumowanie

• Typowym wiekiem pojawienia się bulimii jest okres wczesnej dorosłości.
• Cechami charakterystycznymi bulimii są:
  • Napady objadania się z poczuciem utraty kontroli nad jedzeniem
  • Nadmierna koncentracja na masie ciała i figurze
  • Zachowania kompensacyjne, które mają zapobiec przybieraniu na wadze.
  • Napady występują minimum 1 raz w tygodniu przez 3 miesiące (według klasyfikacji DSM-V)
• Bulimia niesie ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne, takie jak zaburzenia rytmu serca, zaburzenia elektrolitowe, czy problemy z przewodu pokarmowego.
• Leczenie jest wielokompleksowe i zazwyczaj trudne, ale umożliwia całkowite wyzdrowienie. Przyjmuje się, że około 50% pacjentów zostaje trwale wyleczonych.

Bibliografia

• Psychiatria. Red. Jarema, Marek . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016, 761 s. ISBN 978-83-200-5033-2
• Brytek-Matera, Anna. Zaburzenia odżywiania. Red. . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021, 248 s. ISBN 978-83-200-6310-3
• Nitsch, A., Dlugosz, H., Gibson, D. & Mehler, P. S. Medical complications of bulimia nervosa. Cleve. Clin. J. Med. 88, 333–343 (2021).
• Tith, R. M. et al. Association of Bulimia Nervosa With Long-term Risk of Cardiovascular Disease and Mortality Among Women. JAMA Psychiatry 77, 44–51 (2020).