Odra

Ze względu na obecność występowania w wielu krajach obowiązkowych szczepień można zapobiec rozprzestrzenianiu się chorób endemicznych. Endemiczne to takie, które w ogromnym procencie zachorowań występują stale i niezmiennie na danym regionie. Dzięki wczesnemu, zazwyczaj w wieku dziecięcym zaszczepieniu danego społeczeństwa, choroba już przestaje występować na dużą skalę. Zazwyczaj występuje ona sporadycznie bądź raz na wiele lat jako epidemia w danym kraju. Szczepienia takie mają jeszcze jedną korzyść. Jest to nadanie człowiekowi trwałej odporności na danego wirusa już do końca jego życia. Dzięki temu ponowne zachowanie na daną chorobę jest mało prawdopodobne lub przechodzi się ją bardzo łagodnie. Do chorób tego typu zalicza się świnkę, różyczkę czy odrę. Jakie występują charakterystyczne objawy zarażenia się wirusem odry i jak sobie z nim poradzić? W jakim wieku zaleca się przeprowadzić dane szczepienie? Warto zagłębić się w ten temat, w czym pomocnym może się okazać poniższy artykuł.

Czym jest odra i jak często występuje w populacji?

Odra jest chorobą zakaźną wywołaną przez wirus odry, która występuje tylko i wyłącznie u człowieka, a najczęściej u dzieci. Zakażenie odbywa się poprzez drogę kropelkową, a dokładnie przez bezpośredni kontakt ze śliną bądź innymi wydzielinami osoby zakażonej. Do zakażenia może również dojść poprzez dostanie się wirusa do spojówek bądź jamy nosowo-gardłowej.

Mimo, iż jedynym nosicielem wirusa jest człowiek sam okres wylęgania może wynosić nawet do około dwóch tygodni, jednakże najczęściej podawane jest około 10 dni. Chory może zarażać innych już nawet od pierwszych 2 dni przed wystąpieniem jakichkolwiek początkowych objawów. Zakończenie zakaźności dla otoczenia szacuje się na około 5 dni już po ustąpieniu wszystkich objawów.

Odra jest chorobą endemiczną ze względu na jej niezmiennie, bardzo częste występowanie w niektórych krajach, zwykle biednych. Występuje również jako pandemia raz na kilka lat, lecz zazwyczaj ma to miejsce w państwach, gdzie duży procent obywateli regularnie się szczepi. Rocznie choruje około 40 milionów osób na wirus odry na całym świecie, z czego aż 120 tysięcy przypadków kończy się śmiertelnie. Warto zaznaczyć, że największa liczba zachorowań notowana jest wśród przedszkolaków lub uczniów szkoły podstawowej przed 15. rokiem życia, ale może pojawiać się również u osób dorosłych.

Jakie są przyczyny występowania odry?

Zarazić się chorobą można tak naprawdę w jeden sposób. Jest to kontakt z osobami chorymi w zaawansowaniu objawów, ale również z tymi, u których żadne jeszcze nie wystąpiły i mogą nie wiedzieć o powstałym u nich zakażeniu. Dodatkowo bardzo ważnym aspektem jest higiena osobista, która nawet w przypadku niewiedzy o zakażeniu powinna być stosowana przez każdego człowieka. Nie są to trudne procedury, a samo zasłanianie chusteczką bądź ubraniem ust i nosa podczas kasłania czy kichania, może naprawdę zmniejszyć zachorowalność. Ważnym jest dodać, że wirus pozostaje przez niedługi czas w powietrzu oraz na powierzchniach przedmiotów nawet do dwóch godzin.

Choroba najczęściej dotyka dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym w wieku 5-15 lat, aczkolwiek u osób dorosłych również się pojawia. W przypadku niemowlaków wirus zaraża znikomą ich liczbę, z tego względu w tej grupie wiekowej podawane jest, jako bardzo rzadkie występowanie. Za przyczynę wywołania odry odpowiada wirus RNA z rodziny paramyksowirusów z rodzaju Morbillivirus, dla którego drogą namnażania i przenoszenia jest ludzka ślina. Po przedostaniu się do błon śluzowych poprzez jamę ustno-gardłową, gdzie może się namnażać przenika do krwioobiegu i poprzez krew rozchodzi się po całym organizmie. Do kolejnego namnożenia się dochodzi w narządach, skąd dociera do skóry, górnych dróg oddechowych i spojówek. Są to trzy miejsca, na których występują charakterystyczne symptomy zakażenia się wirusem odry.
Dodatkowo należy wspomnieć, iż odra dopada wszystkich dorosłych bez wyjątku, którzy nie przeszli choroby w dzieciństwie i przede wszystkim nie zostali na nią odpowiednio zaszczepieni.

Jakie występują objawy w przypadku zainfekowania wirusem odry?

Choroba zakaźna, jaką jest odra przebiega zazwyczaj z najcięższym przebiegiem wśród dzieci. Z jednej strony u dorosłych jest lżejsza, jednak tutaj istotna jest zasada wieku. Im osoba dorosła jest starsza, tym przebieg odry jest cięższy.
Objawy są bardzo charakterystyczne, które identycznie pojawiają się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Symptomy w przypadku odry są rozdzielone ze względu na cztery etapy postępowania choroby, które pojawiają się po kolei, lecz nie zawsze muszą wystąpić wszystkie z ich objawów.

Etap wylęgania

Ma miejsce zazwyczaj około 8-12 dni przed wystąpieniem charakterystycznych objawów choroby, a świadczące o tym, że w organizmie człowieka coś zaczyna się dziać. Jest to etap, który w większości przypadków jest całkowicie bezobjawowy, z tego względu osoba zarażona nie jest świadoma rozwijającej się w organizmie choroby.

Etap nieżytowy (zwiastunowy)

Praktycznie u wszystkich przypadków chorych etap ten trwa około 3-4 dni i jest to czas, w którym ukazują się pierwsze symptomy zwiastujące zakażenie. Najczęściej doskwiera:

• Wysoka gorączka, nawet do 40 stopni.
• Zapalenie gardła.
• Suchy, męczący kaszel.
• Nieżyt nosa i łzawienie.
• Zapaleniem spojówek często występujące razem ze światłowstrętem.
• Obrzęk spojówek.

Niektóre z powyższych dolegliwości, jak katar bądź kaszel mogą się utrzymywać nawet do 10 dni. Natomiast inne ustępują po około 4 dniach od ich wystąpienia. W tym czasie zazwyczaj pojawiają się charakterystyczne białe plamki w czerwonej obwódce na wewnętrznej stronie policzków, zwanymi plamkami Koplika. Plamki te również mogą się utrzymać na błonie śluzowej do 4 dni.

Etap wysypkowy

Na tym etapie pojawia się plamista bądź plamisto-grudkowa, różowa wysypka w około 14. dniu od zakażenia, która trwa zazwyczaj, jak każdy okres w tej chorobie do 4 dni. Najpierw przypomina drobne zaróżowione plamki, które mogą się zaczerwienić i zlewać ze sobą, aby następnie wystąpić pod postacią brunatnego koloru. Początkowo ukazuje się za uszami i na twarzy, na drugi dzień występuje na tułowiu, aby na trzeci pokazać się również na kończynach. Ważnym na tym etapie jest dodanie, że po ustąpieniu wysypki nie zostawia ona żadnych śladów po sobie na skórze, w przypadku blizn czy plam. Jedynie w miejscach wystąpienia wysypki można dostrzec złuszczający się naskórek, co może trwać nawet do dwóch tygodni. Dodatkowo na tym etapie znów ma miejsce wysoka gorączka, objawy zapalenia górnych dróg oddechowych czy ogólne osłabienie stanu pacjenta. Ważnym jest, że mogą się ukazać nowe symptomy, jak:

• Duszności.
• Tachykardia.
• Jadłowstręt i apatia.
• Biegunka.
• Powiększenie węzłów chłonnych.

Etap zdrowienia

Na około 18, a nawet do 20 dni od zakażenia organizmu przychodzi czas na całkowite ustąpienie wszystkich wcześniejszych dolegliwości. Temperatura ciała się normalizuje oraz ustępują problemy ze strony górnych dróg oddechowych. Dodatkowo wysypka przechodzi w kolor brunatny i ustępuje miejscami w takie kolejności, jak wcześniej się pojawiała z występującym łuszczeniem skóry.

Powikłania po przejściu odry

W przypadku zachorowania na odrę powikłania mogą wystąpić zarówno u dzieci, jak i dorosłych poprzez zakażenie różnych części ciała. Jednakże najczęściej dotyczą osób, u których występują wady serca, niedożywienie, niedobory odporności bądź niemowląt. Zanotowano poprzez najczęstsze pojawianie się:

• Zapalenie mięśnia sercowego.
• Zapalenie ucha środkowego.
• Powikłania żołądkowo-jelitowe.
• Zapalenie płuc, oskrzeli czy krtani.
• Zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.
• Zapalenie rogówki oka czy nerwu wzrokowego, mogące prowadzić do ślepoty.
• W przypadku kobiet w ciąży często zdarzają się poronienia.

Podostre stwardniające zapalenie mózgu, które może wystąpić nawet po kilkunastu latach od zachorowania na odrę. Aczkolwiek powikłanie najczęściej występuje, gdy odra wystąpi u dzieci przed ukończeniem 2. roku życia.
Znaczna przemijająca immunosupresja.

Dodatkowo warto zaznaczyć, że choroba odznacza się dużą śmiertelnością, głównie wśród osób nieszczepionych na wirusa odry, które zachorowały bądź u niemowląt.

Co zrobić w sytuacji wystąpienia objawów i jak stawiana jest diagnoza w przypadku odry?

W sytuacji, gdy wystąpią jakiekolwiek z powyższych opisanych objawów zarówno u dziecka, osoby dorosłej czy kobiety w ciąży należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu w trybie natychmiastowym. Lekarz, najlepiej pediatra u dzieci lub internista zbierze wszystkie informacje za pomocą szczegółowego wywiadu o niepokojących symptomach i możliwego źródła zakażenia.
W celu postawienia prawidłowej diagnozy wykonuje się badanie serologiczne, zwanym ELISA. Z jego pomocą są oznaczane przeciwciała IgG lub IgM, których dodatni wynik świadczy o występującym ostrym stanie świnki. W przypadku, gdy oznaczenie przeciwciał IgM jest z różnych przyczyn niemożliwe, sprawdza się stan IgG po 4 tygodniach od wystąpienia wysypki. O chorobie mówi się wtedy, gdy stan danych przeciwciał jest 4-krotnie wyższy od prawidłowych wartości.
Dodatkowo w diagnostyce stosowana jest izolacja wirusa. Sprawdza się tutaj poprzez pobranie materiału klinicznego czy dany wirus ma inne pochodzenie niż ten szczepionkowy. Robi się to w ciągu maksymalnie 4 dni od wystąpienia wysypki, a następnie przechowywany w zamrażarce gotowy materiał zostaje wysłany do Państwowego Zakładu Higieny mieszczącego się w Warszawie. Materiałem takim najczęściej jest mocz, wymaz z gardła lub heparyna z krwi.

Szczególnie istotnym jest wykonanie powyższych badań w celu zróżnicowania odry z innymi zakażeniami bądź chorobami nie infekcyjnymi o podobnych dolegliwościach. Jest to w głównej mierze różyczka, świnka, płonica czy zakażenia innymi wirusami. Rozróżnia się zakażenia innymi adenowirusami, parwowirusem B19, enterowirusami, wirusem Epsteina-Barr i mykoplazmą. Oraz rozróżnić wysypki, które mogą być również skutkiem alergii bądź reakcji polekowej organizmu.

Najważniejszym dla rozpoznania choroba jest dla lekarza badającego fakt czy dana osoba przeszła przez obowiązkowe szczepienia w odpowiednich dawkach i czasie na choroby endemiczne. Sprawdzane jest to z tego względu, że możliwość zarażenia się po szczepiennym jest znikoma i występuje bardzo rzadko. Zdarza się mimo wszystko, że ludzie szczepieni chorują ponownie na odrę, jednakże w takich przypadkach najczęściej jest bezobjawowa lub ma bardzo łagodny przebieg.

Jak wygląda leczenie odry?

Ze względu na to, że na wirusową chorobę zakaźną, jaką jest również odra nie ma lekarstw to chorób tych nie leczy się przyczynowo. Schorzenie ustępuje samoistnie, a terapia przeprowadzana jest, aby zwalczyć objawy, następstwa choroby czy ewentualne powikłania.

Na zwiększoną temperaturę stosuje się leki przeciwgorączkowe, natomiast w przypadku męczącego, suchego kaszlu podaje się leki przeciwkaszlowe. W przypadku bólów mięśniowych czy innych części ciała można zastosować leki przeciwbólowe z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. W przypadku odry nie stosuje się antybiotyków z tego względu, że w tej chorobie nie są potrzebne ani skuteczne. Antybiotyki działają w przypadku zakażeń bakteryjnych, a w sytuacji zarażenia się wirusem nie przynoszą one leczniczego efektu. Warto również pamiętać o odpowiednim zaciemnieniu pokoju, w którym przebywa chory, ze względu na często występujący wśród pacjentów światłowstręt.

W przypadku domowych sposobów walki z odrą jest przede wszystkim odpowiednio długi czas odpoczynku i przeleżenie wirusa w łóżku, aż do czasu ustąpienia wszystkich objawów. Dodatkowo zaleca się picie dużej ilości płynów, w tym głównie wody oraz zadbać o odpowiednie odżywienie chorego. Należy również pamiętać, aby ograniczyć kontakt z innymi ludźmi do minimum, ze względu na ogromną zakaźność. W przypadku odry wynosi ona 95%, a to wyjątkowo dużo w porównaniu do wielu innych chorób zakaźnych.

W sytuacji ciężkich powikłań odry konieczna jest hospitalizacja chorego, a czasem nawet, gdy stan pacjenta zagraża życiu, wykonanie zabiegów operacyjnych. W takich przypadkach leczenie polega również na farmakoterapii, poprzez zastosowanie sterydów, opioidów czy specjalnych antybiotyków. Po zakończeniu leczenia u takich osób należy koniecznie pamiętać o kontrolnych i dość częstych konsultacjach medycznych u specjalisty prowadzącego leczenie bądź u innego lekarza.

Jak zapobiec zarażeniu się wirusem odry?

Występują dwie metody profilaktyczne zapewniające prawie w 100% uniemożliwienie zachorowaniem na odrę. Pierwszą jest odizolowanie osoby chorej na odrę od jakiegokolwiek kontaktu z innymi, zdrowymi osobami. W tym przypadku izolacje rozpoczyna się w dzień wystąpienia wysypki i podtrzymuje się ją około 5 dni. Natomiast w sytuacji, gdy osoba z otoczenia chorego miała z nim kontakt należy zastosować izolację przez cały okres wylęgania się wirusa. Przypisuje się w tej sytuacji około 10 dni od dnia kontaktu z osobą zakażoną. Należy o tym pamiętać zwłaszcza, że wirus może przez jakiś czas pozostawać w powietrzu w pomieszczeniach, w których chory przebywa. Tyczy się to zarówno dzieci, osób dorosłych, a zwłaszcza kobiet będących w I trymestrze ciąży, aby nie dopuścić do poronienia.

Drugą i najskuteczniejszą metodą, która chroni przed wirusem są oczywiście szczepienia ochronne. Stosowane są ich dwa rodzaje.
Szczepienia MMR, czyli trójskładnikowe substancje podawane w formie zastrzyku. Stworzona oraz skuteczna jest dla trzech chorób. Mianowicie dla odry, świnki i różyczki.
Szczepienia atenuowane to osobne preparaty szczepionkowe z sztucznym wytworzeniem patogenu wirusa o takim samym działaniu na organizm ludzki jak w przypadku tego naturalnego.
W sytuacji, gdy zdrowy człowiek, lecz nieszczepiony miał kontakt z osobą zakażoną to maksymalnie do 6 dni od tego zdarzenia stosuje się ludzką gamma-globulinę. Zastosowanie ma na celu uniknięcie zachorowania bądź, gdy do niego dojdzie złagodzić przebieg samej choroby.

Cała profilaktyka przeciwko odrze, jak i innym chorobom endemicznym opierająca się na szczepieniach ochronnych jest dość powszechna. Same szczepienia są obowiązkowe w dwóch dawkach, tak samo jak w przypadku różyczki bądź świnki ze względu na zastosowanie tej samej szczepionki MMR. Pierwszą przeprowadza się u u dzieci mających około 13-14 miesięcy, natomiast druga uzupełniająca podawana jest w Polsce w 10. roku życia dziecka. Wprowadzenie w wielu państwach na świecie obowiązku szczepień przyniosło bardzo duże rezultaty. Liczba zachorowań i śmiertelności z powodu zachorowania na wirus odry w wielu krajach znacznie spadła w porównaniu do kilkunastu lat wstecz. Natomiast w Polsce rejestrowane jest już zaledwie około 100 przypadków rocznie ze stwierdzoną odrą.

Zarówno przebycie choroby, poprzez zarażenie się paramyksowirusami, który ją wywołuje oraz zaszczepienie się dwoma dawkami dają trwałą odporność na kolejne lata. Bardziej ważnym jest zwrócić uwagę, iż mitem jest, że taka sytuacja uniemożliwia kolejne zachorowania na odrę. W 95% przypadków tak jest, jednakże zdarzają się te nieliczne, u których zachorowanie wystąpiło drugi raz w ciągu życia. Są to zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe. Jednakże w każdym przypadku samo zachorowanie nie dotyka w ciężki sposób pacjenta, a przebiega dość łagodnie bądź często całkiem bezobjawowo.

W przypadku, gdy dana osoba nie jest pewna przebytych powyższych szczepień warto sprawdzić stężenie przeciwciał IgG lub IgM w surowicy w celu zidentyfikowania ich występowania przeciwko wirusowi. W przypadku braku takich przeciwciał, co świadczy o nieprzebytym dotychczas szczepieniu należy udać się na nie do lekarza rodzinnego, bez różnicy na to, w jakim jest się obecnie wieku. Dodatkowo takowe szczepienia można zastosować w przypadku kontaktu z osobą chorą, lecz nie dłużej niż maksymalnie do 3 dni po kontakcie.
Najbardziej powinny na to zwrócić uwagę kobiety planujące w najbliższej przyszłości dziecko, a które nie przyjęły dotychczas takiego szczepienia. Jednakże w tej sytuacji planowanie dziecka powinno przełożyć się na 3 miesiące po podaniu szczepionki, aby uniknąć groźnych powikłań dla płodu. Jednakże warto skorzystać ze szczepienia MMR dającego odporność zarówno przeciwko odrze, śwince, jak i różyczce, aby nie dopuścić do zachorowania podczas ciąży, co mogłoby doprowadzić do obumarcia płodu.