Różyczka

Ryzyko wystąpienia chorób zakaźnych regularnie się zmniejsza ze względu na powstanie obowiązkowych szczepień ochronnych. Polegają one na wprowadzeniu do organizmu człowieka małej cząstki wirusa wywołującego chorobę zakaźną, Pomagają one stworzyć odporność organizmu przeciwko danej jednostce chorobowej na kolejne lata, a nawet do końca życia człowieka. Do jednej z wirusowych chorób zakaźnych należy różyczka, którą wywołuje Rubella virus. Jak sobie radzić w sytuacji zachorowania na różyczkę i czym się objawia – o tym dalej w tym artykule.

Czym jest różyczka i jak często występuje?

Różyczka jest chorobą zakaźną wywołana przez wirus, która występuje tylko i wyłącznie u człowieka. Zakażenie odbywa się poprzez drogę kropelkową, a dokładnie przez bezpośredni kontakt z krwią, na przykład przez łożysko w przypadku kobiet w ciąży bądź z materiałem zakaźnym. Materiałem takim jest najczęściej wydzielina nosowo-gardłowa, mocz, kał czy też właśnie krew. W przypadku dziecka zarażonego od matki, jako płód jest to różyczka wrodzona. Najczęściej wirus różyczki wrodzonej wydala się poprzez mocz do 18 miesiąca życia dziecka. Jednakże u kobiet ciężarnych ze względu na zarażenie się chorobą może dojść również do poronienia.

Pomimo, że jedynym nosicielem wirusa jest człowiek okres wylęgania może wynosić nawet do trzech tygodni, jednakże najczęściej podawane jest około 14. dni. Zarażać innych można już nawet 7 dni przed wystąpieniem jakichkolwiek pierwszych objawów. Zakaźność dla otoczenia kończy się około 6 dni już po wystąpieniu pierwszych objawów.

Najwięcej zachorowań powstaje wczesną wiosną bądź w miesiącach jesienno-zimowych, jednakże może występować przez cały rok. Rocznie choruje około 50 na 100 000 osób na wirus różyczki. Natomiast w Polsce szacuje się do pięciu przypadków rocznie wrodzonej różyczki oraz około 5 tysięcy zachorowań łącznie odnotowywanych rocznie.

Jakie są przyczyny występowania różyczki?

Najczęściej zarazić się można od osób chorych niewiedzących o powstałym zakażeniu lub u takich, którzy nie przestrzegają zasad higienicznych, jak zasłanianie chusteczką bądź ubraniem ust i nosa podczas kasłania. Choroba najczęściej dotyka dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, aczkolwiek u osób dorosłych również się pojawia. Za przyczynę wywołania tej choroby zakaźnej odpowiada wirus jednoniciowego RNA – Rubella virus, który może się przenosić poprzez łożysko, od matki do płodu, bądź poprzez drogę kropelkową.
Wirus częściej atakuje chłopców i mężczyzn niż dziewczynki i kobiety, gdyż prawie 3 razy częściej. Dodatkowo warto zaznaczyć, że na różyczkę chorują praktycznie wszyscy dorośli, którzy nie zostali zaszczepieni w okresie dziecięcym na tego wirusa.

Jakie występują objawy i do czego może doprowadzić wystąpienie różyczki?

Choroba zakaźna, jaką jest różyczka zazwyczaj przebiega dość łagodnie, a bardzo rzadko występuje z ciężkim przebiegiem. Objawy są bardzo charakterystyczne, które identycznie pojawiają się zarówno u dzieci jak i u dorosłych. Symptomy w przypadku różyczki są rozdzielone ze względu na etap postępowania choroby, które pojawiają się po kolei, lecz nie zawsze muszą wystąpić wszystkie.

Etap zwiastunowy (prodromalny)

Ma miejsce zazwyczaj około 7-10 dni przed wystąpieniem charakterystycznych objawów choroby, a świadczące o tym, że w organizmie człowieka coś zaczyna się dziać. Symptomy trwają kilka dni i są to dolegliwości podobne do zwykłego przeziębienia. Jest to ból głowy, mięśni, pogorszone samopoczucie, ogólne zmęczenie, stan podgorączkowy, brak apetytu, nudności, zatkany nos, suchy kaszel, zapalenie gardła czy spojówek. Ten etap występuje głównie u młodzieży i dorosłych.

Etap przedosutkowy

Praktycznie u wszystkich przypadków chorych objawia się bolesnością i powiększeniem węzłów chłonnych, głównie w okolicy szyi, karku, głowy czy uszu. Zazwyczaj występuje dzień przed kolejnym etapem, lecz również zdarza się, że jest to jedyny objaw choroby, który utrzymuje się nawet do kilku tygodni.2

Etap wysypkowy (osutkowy)

Na tym etapie pojawia się plamista bądź plamisto-grudkowa, drobna, czerwona bądź jasno czerwona wysypka, która trwa od 3-5 dni. Najpierw przypomina rumień plamisty, aby następnie wystąpić w postaci drobnych plamek. Początkowo ukazuje się za uszami, na twarzy i tułowiu, a na kolejny dzień również na kończynach, bez zajęcia dłoni i stóp. Wysypka cechująca różyczkę u większości przypadków nie swędzi, jednakże może świąd wystąpić w zależności od człowieka. Ważnym na tym etapie jest dodanie, że po ustąpieniu wysypki nie zostawia ona żadnych śladów po sobie na skórze, w przypadku blizn czy plam. Jedynie w miejscach wystąpienia wysypki można dostrzec złuszczający się naskórek przez krótki okres. Ta faza może występować również z gorączką, bólami stawów czy zaczerwienieniem oczu.

W przypadku dzieci choroba najczęściej ukazuje się poprzez wysypkę i powiększenie węzłów chłonnych. U młodzieży i dorosłych pojawienie się różyczki zwiastuje każdy z etapów po kolei z wystąpieniem zazwyczaj wszystkich bądź pojedynczych symptomów. Dodatkowo mogą wystąpić takie objawy jak:

• Bóle stawów bądź ich zapalenie.
• Powiększenie śledziony.
• Czerwone plamki na podniebieniu.
• Zapalenie wątroby.
• Bóle i zapalenie jąder.

W przypadku wystąpienia zakażenia wirusem różyczki u kobiet w ciąży prowadzi do różyczki wrodzonej u dziecka już narodzonego, aczkolwiek objawy u kobiety są zależne od tygodnia ciąży, w którym nastąpiło do zakażenia.
W I trymestrze ciąży do 6. tygodnia skutkuje u prawie wszystkich przypadków poronieniem, poprzez obumarcie płodu.

Pod koniec I trymestru ciąży bądź w II skutkuje wystąpieniu licznych wad rozwojowych. Im wcześniej doszło do zakażenia, tym gorsze zmiany w organizmie płodu. Do powikłań można zaliczyć wady serca i układu krwionośnego, upośledzenie umysłowe, głuchotę, zaćmę, jaskrę czy zez objawiających się poprzez zespół różyczki wrodzonej. Są to typowe objawy zakażenia się wirusem różyczki u płodu od matki wyznaczane jako triada Gregga. Jednakże może wystąpić również zapalenie narządów płciowych, schorzenia nerek, wątroby, płuc, patologie kostne, zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego czy nawet wysypka skórna.

Zakażenie, które wystąpiło u kobiety po 5. miesiącu ciąży, a dokładnie po 22. tygodniu w większości przypadków nie stanowi już zagrożenia dla płodu.

W przypadku osób dorosłych również mogą wystąpić silne powikłania. Są to:

• Odwodnienie.
• Zapalenie drobnych stawów.
• Zapalenie jąder i najądrzy u mężczyzn.
• Zapalenie wątroby.
• Małopłytkowość.
• Zapalenie nerek.
• Zapalenie mózgu, które może prowadzić do całej serii następstw i kolejnych symptomów.

Co zrobić w przypadku wystąpienia objawów i jak rozpoznać różyczkę?

W sytuacji, gdy wystąpią jakiekolwiek z powyższych opisanych objawów zarówno u dziecka, osoby dorosłej czy kobiety w ciąży należy udać się do lekarza w trybie natychmiastowym. Lekarz pierwszego kontaktu zbierze wszystkie informacje za pomocą szczegółowego wywiadu, gdyż należy odróżnić ją z innymi chorobami zakaźnymi czy alergią. Pacjent dostanie pytania osobnicze, środowiskowe i rodzinne oraz ile czasu już występują objawy i czy może być prawdopodobna inna przyczyna powstania ich. W tym celu wykonuje się badanie fizykalne pacjenta, które odróżni różyczkę od chorób takich, jak wysypki polekowe, alergie, rumień zakaźny, szkarlatyna, odra czy kiła drugorzędowa. W celu potwierdzenia wystąpienia w danym przypadku różyczki zwłaszcza tych wątpliwych, jak kolejne wystąpienie choroby czy nietypowy przebieg lekarz korzysta z badań laboratoryjnych.

W przypadku kobiet w ciąży wykonuje się metody serologiczne, które mają za zadanie ocenić występowanie wirusa różyczki. W tym celu stosowana jest najczęściej metoda izolacji wirusa z krwi, moczu, gardła, nosa czy płynu mózgowo-rdzeniowego.

Najważniejszym dla rozpoznania jest dla lekarza fakt czy osoba chora była już w przeszłości szczepiona na różyczkę czy nie. W pierwszym przypadku możliwość zarażenia się po szczepiennym jest znikoma i występuje bardzo rzadko.

Jak leczyć różyczkę?

Ze względu na to, że na wirusową chorobę zakaźną jaką jest różyczka nie ma leku, leczenie obejmuje przede wszystkim zwalczenie objawów, następstw czy powikłań choroby.

Na podwyższona temperaturę stosuje się leki obniżające ją, natomiast w przypadku bólów mięśniowych, głowy czy jakiejkolwiek innej części ciała leki przeciwbólowe czy przeciwzapalne. Zastosowanie mają głównie paracetamol bądź Ibuprom czy wszystkie inne leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Natomiast antybiotyki są w przypadku tej choroby całkowicie niepotrzebne i zbędne. W sytuacji wystąpienia wysypki, co jest bardzo częste należy przeczekać parę dni, gdyż jest to objaw samoistnie ustępujący w czasie kilku dni od jej wystąpienia.

W przypadku domowych sposobów poradzenia sobie z chorobą jest to przede wszystkim sporo odpoczynku, częste picie dużej ilości płynów i przeleżeniu wirusa w łóżku, do czasu ustąpienia objawów. Należy również pamiętać, na co lekarze zwracają szczególną uwagę, aby ograniczyć kontakt z innymi ludźmi do minimum, ze względu na zakaźność tej jednostki chorobowej. U kobiet w ciąży, które znajdują się w podwyższonym ryzyku zakażenia lub mających kontakt z chorym podawana jest gamma-globulina.

Specjalne metody leczenia farmakologicznego, a nawet operacyjnego są przeprowadzane wyłącznie u osób z bardzo ciężkim przebiegiem różyczki, bądź u których wystąpiły silne powikłania, zwłaszcza u dzieci z różyczką wrodzoną. Po zakończeniu leczenia u osób z powikłaniami po różyczkowymi lub dzieci z wrodzoną chorobą należy przeprowadzać specjalistyczne konsultacje medyczne oraz pedagogiczne przez wiele lat.

Czy da się zapobiec zarażeniu wirusem różyczki?

Najlepszą metodą profilaktyczną jest całkowite ograniczenie kontaktu z osobą zakażoną zarówno będąc dzieckiem, osobą dorosłą, a zwłaszcza w przypadku kobiet ciężarnych.

Drugą metodą i najskuteczniejszą, która chroni przed wirusem są szczepienia ochronne (MMR). Aktualnie profilaktyka przeciwko tej chorobie jest dość powszechna, a szczepienia są obowiązkowe w dwóch dawkach. Pierwszą przeprowadza się u u dzieci mających około 13. miesięcy, natomiast druga uzupełniająca podawana jest w Polsce w 10. roku życia dziecka.

Zarówno przebycie choroby, poprzez zarażenie się wirusem, który ją wywołuje oraz zaszczepienie się dwoma dawkami dają trwałą odporność na kolejne lata oraz uniemożliwia zarażenie się różyczką w przyszłości. W rzadkich przypadkach dochodzi do zachorowania po zaszczepieniu bądź ponownego przebycia choroby, jednakże u takich osób przebieg choroby jest łagodny, a często nawet bezobjawowy.

W sytuacji, gdy ktoś nie jest pewien czy dane szczepienie w swoim życiu odbył warto sprawdzić stężenie przeciwciał IgG w surowicy. W przypadku ich braku, świadczącym o nieposiadaniu odporności przeciwko wirusowi różyczki należy udać się do lekarza rodzinnego na szczepienie obiema dawkami. Dotyczy to zwłaszcza kobiet planujących zajść w ciążę, które nie zostały zaszczepione wcześniej. Jednakże w tej sytuacji planowanie dziecka powinno przełożyć się na 3 miesiące po podaniu szczepionki, aby uniknąć groźnych powikłań dla płodu.