Kłębuszkowe zapalenie nerek (KZN)

Kłębuszkowa choroba nerek to zaburzenie, które powoduje, że nerki nie są w stanie utrzymać odpowiedniej równowagi niektórych substancji we krwi. W prawidłowym działaniu nerki mają za zadanie zatrzymywać toksyny z przepływającej krwi i wydalać je razem z moczem. Natomiast to, co dobre i potrzebne, czyli czerwone krwinki i białka – zostaje dalej w krwioobiegu. Zapalenie kłębuszków nerkowych może spowodować, że z moczem będzie wydalone nie to, co trzeba, a toksyny zostaną zatrzymane w krwi.

Zapalenie kłębuszków może być chorobą, która dotyczy wyłącznie nerek, ale może być też wynikową chorób współistniejących, takich jak cukrzyca, toczeń lub inne infekcje.

Choroba ta może rozwinąć się nagle, mówi się wówczas, że jest to ostre zapalenie. Może też rozwijać się latami i mieć charakter przewlekły. Leczenie jej zależy od przyczyny i rodzaju problemu.

Jak pracują nerki – co to są kłębuszki nerkowe?

By dokładnie zrozumieć czym jest choroba kłębuszków nerkowych, warto przypomnieć, jak wygląda prawidłowa praca nerek. Mają one kształt przypominający fasolę, wielkość ich podobna jest do ludzkiej pięści. Znajdują się po obu stronach ciała, w środkowej części pleców, pod klatką piersiową. Filtrują krew z całego organizmu.

Takie oczyszczanie krwi odbywa się za pomocą malutkich struktur – nefronów. Znajdują się one w obu nerkach i w każdej z nich jest takich nefronów setki tysięcy. Nefron składa się z kłębuszków i kanalików nerkowych. Zadaniem kłębuszków jest filtrowanie z krwi nadmiaru płynów i odpadów, które to kanaliki przekształcają w mocz.

Kiedy dochodzi do zapalenia kłębuszkowego?

Zapalenie kłębuszków nerkowych powoduje, że proces oczyszczania krwi i wydalania toksyn jest zaburzony i przebiega nieprawidłowo. W okolicy kłębuszków gromadzą się komórki zapalne i przeciwciała i dochodzi do namnażania się komórek kłębuszka (rozplem).

Przewlekły stan doprowadza do zwłóknienia struktur kłębuszków i do ich trwałego uszkodzenia. Jeżeli proces ten zajmie większą część nerki, może dojść do jej niewydolności.

Kłębuszkowe zapalenie nerek (KZN) – przyczyny

Jako jedną z głównych przyczyn powstawania tej choroby nerek jest nieprawidłowa praca układu odpornościowego. Jego zadaniem jest obrona organizmu przed drobnoustrojami takimi, jak wirusy, bakterie oraz obcymi elementami, jak komórki nowotworowe. Do zapalenia kłębuszków nerkowych dochodzi w momencie, gdy układ odpornościowy zaczyna atakować zdrowe komórki nerkowe. Może się tak dziać na skutek zakażenia bakteriami, innej infekcji, nowotworu czy przyjmowanych leków np. przeciwzapalnych, które stosuje się przy zapaleniu stawów.

Możemy rozróżnić pierwotne i wtórne zapalenie kłębuszkowe nerek. Pierwotne dotyczy tylko samych nerek. Wtórne to stan wynikający lub towarzyszący innym chorobom współistniejącym, które dotyczą innych narządów wewnętrznych. Do tych chorób zalicza się:

• toczeń,
• zakażenie,
• chłoniak,
• białaczka,
• rak,
• choroba wątroby.

Jakie objawy występują przy zapaleniu kłębuszków nerkowych?

Objawy towarzyszące tej chorobie nerek zależą od przyczyny, która mogła wywołać zapalenie. Zazwyczaj pierwszym sygnałem, że coś jest nie tak, jest nieprawidłowy wynik badania moczu, które wykonywane było rutynowo lub z innego powodu. I przy okazji analizy wyniku, lekarz może zauważyć:

• krwiomocz – obecność większej liczby czerwonych krwinek w moczu. Jego zabarwienie jest wówczas jasno lub ciemnobrązowe;
• białkomocz – obecność białka w moczu.

Do objawów zaliczyć można również:

• podwyższone ciśnienie krwi (więcej niż 130/80 mmHg);
• obrzęki – spowodowane zatrzymaniem nadmiaru płynów w organizmie (obrzęk stóp, dłoni, twarzy, brzucha);
• zmęczenie (z powodu niewydolności nerek lub niedokrwistości – za dużo czerwonych krwinek jest wydalanych z moczem);
• rzadkie oddawanie moczu, zmniejszenie jego objętości;
• pieniący się mocz (przy dużej ilości białka);
• nieprawidłowy kolor moczu;
• czasem ból w okolicy nerek.

Jakie są rodzaje zapalenia kłębuszkowego nerek? – objawy

1. Zespół nerczycowy – to taki stan, kiedy u pacjenta pojawia się białkomocz. Zdrowy człowiek w ciągu doby wydala mniej niż 150mg białka, a zwykle jest to 50mg. Przy białkomoczu może to być nawet >3,5g/1,73 m² . Wraz z postępem tego rodzaju zapalenia, funkcjonowanie nerek może znacząco się pogorszyć. W przypadku, gdy zespół nerczycowy rozwija się powoli, najpierw mogą pojawić się takie objawy, jak:
   • zmęczenie,
   • osłabienie
   • ból głowy i brzucha,
   • nudności,
   • utrata łaknienia,
   • zaburzenia miesiączkowania
   • pienienie się moczu.

   Powyższe symptomy często pojawiają się przed wystąpieniem obrzęków. Miękkie obrzęki np. twarzy pojawiają się z rana. Wieczorem wystąpić mogą obrzęki stóp i podudzi. Pojawiają się one symetrycznie po obu stronach ciała. Dzieje się tak, na skutek zatrzymania zbyt dużej ilości wody w organizmie.

   U 10-40% chorych może pojawić się zakrzepica żył nerkowych.

2. Zespół nefrytyczny – głównym symptomem tej odmiany choroby nerek jest krwiomocz. Przy łagodniejszej odmianie może występować w moczu wyłącznie krew, bez obecności białka i upośledzenia czynności nerek. Często jest tak, że osoba cierpiąca na kłębuszkowe zapalenie nerek nie jest świadoma tego, że na to choruje. Może nie mieć żadnych objawów. Chorobę wykryć może dopiero analiza próbki z rutynowego badania moczu. W przypadku bardziej zaawansowanego stadium, mogą pojawić się:
   • nadciśnienie tętnicze,
   • zmniejszenie objętości wydalanego moczu,
   • obrzęki.
3. Krwinkomocz bezobjawowy z białkomoczem lub bez – to stan, kiedy u pacjenta występuje stały lub czasowy krwinkomocz, a gdy przychodzi zaostrzenie choroby, nawet krwiomocz. W badaniu moczu również może występować białko, jednak w takich ilościach, które nie przekraczają norm nerczycowych. Innych objawów choroby nie ma we wczesnym stadium, później jednak mogą zacząć się rozwijać objawy charakterystyczne dla przewlekłej choroby nerek.
4. Ostre KZN – pierwotne ostre zapalenie kłębuszków jest chorobą występującą nagle, po przebyciu zakażenia paciorkowcem. Zapadalność na ten rodzaj choroby występuje najczęściej wiosną i jesienią i w większości dotyczy dzieci, dorośli to 10% przypadków. Rozwój ostrego zapalenia kłębuszków nerkowych pojawia się w okresie 1-3 tygodni po zakażeniu gardła paciorkowcem. Do podstawowych objawów zalicza się:
   • obrzęki (85%) są niewielkie, głównie pod oczami, rzadko uogólnione;
   • nadciśnienie (60-80%)
   • zmiany w moczu (głównie krwinkomocz)

   Poza tymi trzema głównymi symptomami, wystąpić mogą również ogólne dolegliwości, jak:

   • złe samopoczucie,
   • niekiedy nudności i wymioty,
   • utrata łaknienia,
   • skąpomocz lub zanik moczu.

   Jednak dużo częściej występują przypadki bezobjawowe, jest ich 4-5 razy więcej niż tych z objawami.

5. Przewlekłe KZN – jest to postępująca przewlekła choroba nerek, która jest spowodowana wieloletnim chorowaniem na nie zdiagnozowane wcześniej kłębuszkowe zapalenie nerek. Bezobjawowe zapalenie kłębuszków, nie wykryte w odpowiednim czasie doprowadziło do trwałych zmian w nerkach, które są nieodwracalne.
6. Gwałtownie postępujące KZN – to stan związany z zespołem nefrytycznym, któremu towarzyszy bardzo szybko postępująca choroba nerek prowadząca do ich niewydolności.

Jak rozpoznać kłębuszkowe zapalenie nerek? – diagnoza

Początkowo, aby rozpoznać czy pacjent choruje na zapalenie kłębuszków nerkowych, wykonuje się podstawowe badania moczu i krwi. Na podstawie wyników można też zlecić inne, takie jak biopsja nerki czy badania obrazowe. Dodatkowa diagnostyka może pomóc w wykryciu konkretnego rodzaju choroby. W sytuacji, gdy pacjent wykonuje rutynowe badania krwi czy moczu i widzi nieprawidłowości, powinien zgłosić się z tymi wynikami do lekarza.

Badanie moczu – mocz sprawdza się pod kątem obecności białka (wskazuje to na uszkodzenie kłębuszków nerkowych), czerwonych krwinek (ich obecność świadczy, że może istnieć zapalny stan kłębuszków lub o ich uszkodzeniu), białych krwinek (wskazują na stan zapalny).

Badanie krwi – sprawdza się poziom kreatyniny i azotu mocznikowego, jeśli ich poziom wzrasta, świadczy to o uszkodzeniu nerek i ich nieprawidłowym filtrowaniu. Dodatkowo, wyniki badania krwi mogą naprowadzić na przyczynę powstania choroby kłębuszków, jeśli wywołała ją cukrzyca, toczeń lub jakaś infekcja.

Badania obrazowe – w przypadku podejrzewania zapalenia kłębuszków nerkowych, często zaleca się badanie USG nerek. Pomaga to wykluczyć inne możliwe przyczyny nieprawidłowej pracy nerek czy pojawienia się w moczu krwi. W czasie badania USG specjalista może zrobić pomiar nerek, co może częściowo pomóc w diagnozie tyczącej się czasu trwania choroby.

Biopsja nerki – jeżeli badania krwi, moczu i wykonana diagnostyka obrazowa nie dają jednoznacznych odpowiedzi, wtedy potrzebny jest kolejny krok. Wykonuje się wówczas biopsję nerki, której wynik będzie potrzebny aby ostatecznie ustalić przyczynę zapalenia nerek. Biopsja jest jedynym pewnym sposobem rozpoznania choroby. Zwykle wykonuje się ją dopiero, gdy w ciągu 6 tygodni nie nastąpi poprawa stanu zdrowia pacjenta lub nasili się niewydolność nerek.

Jak leczyć KZN?

Sposób leczenia choroby kłębuszkowej nerek zależy od tego:

• jaka jest jej postać (ostra czy przewlekła),
• jaka jest przyczyna,
• jakie są objawy towarzyszące i ich nasilenie.

W sytuacji, gdy zapalenie kłębuszków spowodowane jest jakąś infekcją, terapia polega na leczeniu właśnie tej infekcji (najczęściej jest to antybiotykoterapia). Wtedy choroba nerek ustępuje wraz z wyleczeniem przyczyny problemu. Dodatkowo stosuje się tak zwane leczenie objawowe. Dieta musi być z ograniczeniem soli, w razie obrzęków stosuje się leki moczopędne, na nadciśnienie – leki obniżające je. Unikanie znacznego wysiłku fizycznego jest także zalecane. W czasie leczenia należy wykonywać badania kontrolne moczu i krwi.

Inne przyczyny zapalenia kłębuszkowego mogą wymagać leczenia specjalnymi lekami. W ciężkich przypadkach należą do nich takie, które spowalniają lub hamują działanie układu odpornościowego (leki immunosupresyjne). W łagodniejszych odmianach choroby stosuje się preparaty mające na celu spowolnienie postępu uszkodzenia nerek i ich ochrony, inaczej nazywa się je mianem leków nefroprotekcyjnych.

Gdy dochodzi do ostrej niewydolności nerek – może być konieczne leczenie dializami (nerkozastępcze leczenie). Natomiast w niektórych najcięższych przypadkach, przy gwałtownie postępującej chorobie KZN, leczy się ją poprzez plazmaferezę. Jest to najkrócej mówiąc – wymiana osocza. Osocze to część krwi, stanowi jej 55%. Jego funkcją jest rozprowadzanie tlenu, substancji odżywczych i usuwaniu produktów przemiany materii. W nim też rozpuszczone są białka. Wymiana osocza to procedura mająca na celu przefiltrowanie go i oczyszczenie z substancji mogących powodować stan zapalny.

W czasie terapii ważna jest też kontrola i zwalczanie czynników przyśpieszających postęp choroby. Chodzi tu o białkomocz, przeszkody w odpływie moczu, palenie tytoniu, poziom cholesterolu, czy nadciśnienie tętnicze krwi. Przy nadciśnieniu ważne jest stosowanie leków obniżających je. Może to pomóc w spowolnieniu postępu choroby.

Po zakończonej terapii powinno się przez jakiś czas regularnie wykonywać badania kontrolne i być pod opieką lekarza. W przypadku przewlekłego zapalenia, może to być nawet kilkuletni okres regularnych kontroli.

Czy zapalenie kłębuszków nerkowych jest wyleczalne?

Rokowanie dla tej choroby jest ściśle związane z jej typem i przyczyną. Najlepiej rokującym jest ostre poinfekcyjne zapalenie kłębuszkowe nerek. Najgorsze przewidywania dotyczą gwałtownie postępującej KZN.

Jest wiele udokumentowanych przypadków, kiedy w niektórych typach choroby dochodzi do samoistnego całkowitego lub częściowego wycofania się objawów. Mowa tu o remisji.

Podjęcie, jak najszybciej leczenia gwałtownie postępującego zapalenia jest niezwykle ważne. Jeśli choroba trwa dłużej niż 3-5 tygodni, zachodzą w nerkach nieodwracalne już zmiany. Jedyną opcją leczenia bywa wtedy dializoterapia.

Jakie są powikłania kłębuszkowej choroby nerek?

W zależności od rodzaju i przyczyny choroby, może dojść do pewnych powikłań z nią związanych. Wiązać się to może z wysokim ciśnieniem krwi, zespołem nerczycowym czy ostrą bądź przewlekłą niewydolnością nerek.

Wysokie ciśnienie krwi może pojawić się u pacjentów, którzy cierpią na KZN i z powodu uszkodzenia nerek gromadzi się w niej nadmiar płynu i produkty przemiany materii. W tej sytuacji może być potrzebny więcej niż jeden lek na obniżenie ciśnienia i spowolnienie dalszego postępu choroby.

Ostra niewydolność nerek – może mieć związek z pojawieniem się ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek. Może to być stan tymczasowy, aż czynności nerek zostaną przywrócone, bądź długotrwałe, jeśli dojdzie do ich uszkodzenia.

Przewlekła niewydolność nerek – wystąpić może, gdy czynność nerek stale się pogarsza. Może wówczas być potrzebna dializa lub nawet przeszczep nerki, by przywrócić prawidłowe funkcjonowanie.