Obrzęki

Wydaje się, że niemal każdy z nas mógł już kiedyś mieć do czynienia z obrzękiem. Spuchnięte nogi, stopy czy dłonie po ciężkiej pracy lub męczącym dniu. Takie stany są zazwyczaj niegroźne. Bywa jednak, że obrzęk związany jest z poważną chorobą i gdy pojawia się często, nie powinno się tego lekceważyć. Jest to sygnał, że w organizmie coś się dzieje, być może niepokojącego. Takie symptomy często towarzyszą chorobom związanym z nerkami, sercem czy alergiami pokarmowymi. Mogą mieć też związek z reakcją na leki czy substancje zawarte w chemii gospodarczej lub kosmetykach.

Co to jest obrzęk?

To medyczny termin określający stan, kiedy nadmiar płynu gromadzi się gdzieś w ciele. Zbiera się w miejscach otaczających tkanki albo narządy organizmu. Może pojawić się niemal w każdym miejscu w organizmie. Płyn, który powinien być odebrany przez żyły i naczynia chłonne w zbyt dużej ilości napływa tętnicami z krwią. Przesącza się i gromadzi poza naczyniami krwionośnymi. Powoduje swego rodzaju „spuchnięcie”.

Gdzie powstają obrzęki?

Można stworzyć podział, ze względu na miejsce występowania, dlatego też, wyróżnia się opuchnięcia:

Uogólnione:

• skóra i tkanka podskórna (o. śluzowaty)
• całe ciało, gromadzenie się płynu w jamach ciała

Miejscowe:

• w sercu (osierdziu)
• w płucach (opłucnej)
• w brzuchu (otrzewna – wodobrzusze)
• w czaszce (udar; wodogłowie)

Jaka jest przyczyna powstawania obrzęków?

Często opuchlizna niektórych części ciała występuje na skutek zaniedbania, zbyt dużego wyczerpania organizmu. Niektórzy za dużo czasu spędzają siedząc w bezruchu, np. w czasie pracy przy komputerze. Inni prowadzą samochód przez wiele godzin bez przerwy. Zbyt mała ilość snu czy zbyt dużo wypitego alkoholu – to wszystko może spowodować pojawienie się problemu z opuchnięciem niektórych części ciała.

Pierwszym krokiem jest ocena, z jakim rodzajem opuchnięcia mamy do czynienia. Przyczyną może być uraz, wówczas pojawia się opuchlizna miejscowa. Jest to reakcja na sytuację, odczyn zapalny wokół rany, w miejscu ukąszenia owada,  czy po stłuczeniu lub skręceniu stawu. Takie miejscowe obrzęki pochodzenia zapalnego pojawiają się bardzo często i zazwyczaj są niegroźne. Równocześnie z ich wystąpieniem pojawia się ból, zaczerwienienie, czasem gorączka, ocieplenie opuchniętego miejsca. Wraz z ustąpieniem przyczyny, czyli po wyleczeniu choroby, dolegliwości mijają.

Opuchnięcia miejscowe dotyczą także zaburzeń w przepływie krwi żylnej (zakrzepica żył głębokich) i odpływie chłonki – czyli o. limfatyczny. Usunięcie węzłów chłonnych lub inne zabiegi operacyjne wykonywane w czasie leczenia choroby nowotworowej (najczęściej raka piersi), może być powodem pojawienia się obrzmień limfatycznych. Wówczas na ręce czy nodze po stronie operowanej może pojawić się opuchnięcie wraz z pogrubieniem skóry. Limfatyczna opuchlizna pojawiać się może także jako skutek urazu, zakażenia, otyłości albo dziedziczonej choroby.

Uogólnione obrzęki mogą pojawić się na skutek poważnej choroby przewlekłej, np.:

• serca – najczęściej problem dotyczy zaawansowanej niewydolności serca. Może pojawić się wówczas też duszność, sinica, szybkie męczenie się. Im niżej serca płynie krew, tym trudniej jest jej odpłynąć (z kończyn dolnych czy okolicy krzyżowej) z powrotem do serca. Problem z obrzękniętymi miejscami pojawia się na początku na stopach, kostkach, z czasem coraz wyżej, na łydkach itd.;
• nerek – białkomocz czy krwinkomocz może doprowadzić do opuchnięcia nerek. Na skutek ich nieprawidłowej pracy, nie jest usuwany w odpowiednim tempie nadmiar wody z organizmu. Opuchnięcia mogą pojawić się na twarzy, podudziach, charakterystyczne są te wokół oczu, szczególnie rano po obudzeniu.
• wątroby – płyn gromadzi się wówczas w kończynach dolnych, może pojawić się np. wodobrzusze (przy marskości wątroby).

Uogólnione opuchnięcia dotyczą też:

• Czasu ciąży – jest to okres, gdy ciało kobiety zatrzymuje dodatkowe płyny. Opuchnięcia pojawiać się mogą na dłoniach, stopach, twarzy. Zdarza się to bardzo często pod koniec zdrowej ciąży. Jednak, gdy występują przy tym dodatkowe objawy, kobieta powinna koniecznie skonsultować to ze swoim lekarzem prowadzącym ciążę.
• Zmian hormonalnych – nadczynności lub niedoczynności tarczycy (tutaj może pojawić się obrzmienie śluzowate – dotyczy tkanek podskórnych. Powoduje pogrubienie rysów twarzy, opuchnięcie powiek i rąk.). U kobiet w czasie miesiączkowania – zazwyczaj pojawiające się obrzmienia nie wymagają leczenia, ustępują samoistnie.
• Efekt uboczny przyjmowania niektórych leków, np. przeciwcukrzycowych, na nadciśnienie, przeciwbólowych, może być przyczyną występujących problemów.
• Alergiczne opuchnięcia po przyjmowaniu niektórych pokarmów.
• Długotrwałe diety, przewlekły alkoholizm – (niedobór witaminy B, żelaza, potasu, białek).

Jakie są objawy?

Objawy ściśle zależą od przyczyny powstania problemu, mogą obejmować:

• opuchnięcie skóry, wydaje się ona rozciągnięta i błyszcząca. Z powodu grawitacji, dużo gorzej wyglądają obrzęki dotyczące kończyn dolnych. Opuchnięcie pojawić się też może w dolnej części pleców, w odcinku krzyżowym. Uciskanie nabrzmiałego miejsca przez kilka sekund pozostawia wówczas wgniecenie w skórze, tymczasowe wgłębienie, które powoli znika.;
• ocieplenie obrzmiałego miejsca, zaczerwienienie skóry, niekiedy ból;
• asymetryczność w przypadku upośledzonego odpływu krwi żylnej, bezbólowe opuchnięcie;
• blady, niebolesny, szybko rozwijający się obrzęk alergiczny, szybko ustępujący;
• gromadzenie się znacznych ilości wody, przyrost masy ciała, może być zwiększony rozmiar brzucha.;
• trudności w oddychaniu (gdy opuchnięcie dotyczy klatki piersiowej).

Kiedy powinno się zwrócić szczególną uwagę na obrzęknięte miejsce?

Niepokojące są sytuacje, gdy obrzęk:

• jest umiejscowiony wokół rany lub otarcia i jest twardy, bolesny, dotyczy kończyny dolnej. Skóra jest nabrzmiała, ma żywoczerwony kolor, a opuchlizna narasta. Przyczyną może być nadkażenie bakteriami, konieczna jest pilna wizyta lekarska;
• znajduje się jedynie na jednej z łydek, jej obwód jest powiększony, należy skonsultować się z lekarzem;
• jest wynikiem reakcji alergicznej na ukąszenie owada. Gdy opuchlizna nadmiernie narasta, lub występuje w jamie ustnej, czy pojawiła się dodatkowo wysypka, swędzenie skóry. Konieczna jest szybka reakcja, wezwanie pogotowia ratunkowego, następnie próba pomocy przez podanie dostępnych środków przeciwalergicznych;
• występuje przez długi czas i nie znika, wtedy pacjent powinien być zbadany przez lekarza. A już na pewno, gdy oprócz obrzękniętej części ciała występują dodatkowo jakieś niepokojące zmiany skórne;
• pojawia się w okolicy niedawnego urazu i jest nasilony, można podejrzewać wtedy pęknięcie kości lub inne powikłania po urazie, dlatego niezbędna jest konsultacja lekarska;
• ujawnia się nagle, bez jasnej przyczyny, dotyczy twarzy, ale nie ma dodatkowych objawów jak zaczerwienienie czy ból. Lekarz może zlecić dodatkowe badania aby zbadać przyczynę powstania problemu.

Jak leczyć obrzęk?

Leczenie zależy od tego, gdzie leży przyczyna problemu. To jest podstawa postępowania.  Lekarz wypyta pacjenta o okoliczności pojawienia się problemu, zbada go i w razie potrzeby zleci dodatkowe badania. Gdy opuchlizna wywołana została chorobą przewlekłą (opuchnięcie uogólnione), należy udać się niezwłocznie do lekarza. Niekiedy potrzebna może być pomoc szpitala. Często jednak objawy te rozwijają się wolno i można kontynuować leczenie u lekarza specjalisty zajmującego się daną chorobą.

Dodatkowo w prawie każdym przypadku ważne jest:

• zmniejszenie ilości soli w diecie,
• stosowanie leków moczopędnych (diuretyków), które pomagają wyeliminować nadmiar płynów w organizmie.

Równoczesne stosowanie odpowiedniej diety jest bardzo pomocne w leczeniu choroby. Istotna jest też aktywność fizyczna.

Preparaty antyalergniczne (antyhistaminowe) czy preparaty apteczne z wapnem można podać w domu, jeżeli opuchlizna dotyczy alergicznej reakcji i jest niewielka. Dodatkowo, osoba z alergią może próbować wyeliminować alergeny z otoczenia i unikać leków powodujących takie reakcje alergiczne.

Na opuchliznę spowodowaną urazem można zastosować miejscowe okłady i maści/żele dostępne w aptece (niektóre także bez recepty).

Spuchnięcie nóg można leczyć stosując pończochy uciskowe. Mają one działanie także zapobiegające powstawaniu obrzęków. Odpowiednio dobrane, wywierają największy nacisk na kostkę, im wyżej (w górę nogi) tym nacisk jest mniejszy.

Zalecaną pozycją ciała przy obrzmieniach kończyn dolnych, jest uniesienie ich ponad poziom serca przez 30 minut, około 3-4 razy dziennie. Pomaga to zmniejszyć problem u osób z łagodną postacią choroby żył.

W celu uzyskania większej ilości informacji polecamy stronę Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego lub zasięgnięcie porady u naszych specjalistów.