Trzepotanie przedsionków

Co to jest trzepotanie przedsionków?

Część chorób, które dotykają serca, wpływa na działanie komórek odpowiedzialnych za regulowanie jego pracy. Powstają wtedy zaburzenia rytmu serca, które będą doprowadzały do nieregularnej pracy tego organu. Jednym z takich właśnie zaburzeń rytmu serca jest trzepotanie przedsionków. Polega ono na przyspieszonych skurczach przedsionków, czyli tych jam serca, do których krew wraca z całego organizmu.

Arytmia ta może występować w postaci tak zwanych napadów, które ustępują samoistnie, lub utrzymywać się w sposób ciągły, tak zwany przetrwały. Trzepotanie przedsionków często rozwija się na podstawie innych chorób i nieprawidłowości, takich jak wady zastawek, nadciśnienie tętnicze, zapalenie mięśnia sercowego, czy nadczynność tarczycy. Nasilenie objawów samej arytmii i częstość występowania napadów w dużej mierze są uzależnione od stopnia w jakim kontrolowana jest choroba pierwotna.

Każde zaburzenie rytmu serca niesie ze sobą ryzyko powikłań. W przypadku trzepotania przedsionków są to powikłania zakrzepowo-zatorowe, które mogą doprowadzić np. do udaru niedokrwiennego mózgu. W perspektywie trwającej wiele lat choroby może rozwinąć się również niewydolność serca.

Kilka słów o budowie i działaniu serca

Nasze serce jest bardzo złożoną strukturą, której istotę funkcjonowania łatwiej będzie zrozumieć, przyrównując ją do pompy. Poprzez swoją rytmiczną i regularną pracę ma ona zapewnić stały przypływ krwi po całym naszym organizmie.

Serce jest mięśniem, składającym się z czterech jam. Do dwóch z nich, które nazywamy przedsionkami, krew z naszego ciała wraca do serca. Następnie przechodzi ona do dwóch kolejnych jam, które nazywamy komorami. Stamtąd już jest wypompowywana do tętnic, które rozprowadzają ją po całym organizmie.

Żeby zrozumieć jak to się dzieje, że serce pracuje w regularny i uporządkowany sposób, musimy przyjrzeć się jego budowie za pomocą mikroskopu. Znajdziemy tam wówczas dwa rodzaje komórek. Większa ich część to włókna mięśniowe, które odpowiadają za znaną wszystkim pracę serca, polegającą na jego rytmicznym kurczeniu się. Drugi rodzaj komórek odpowiedzialny jest za elektryczne pobudzanie serca do pracy. Są to włókna nerwowe, których jest zdecydowanie mniej.

Jak objawia się trzepotanie przedsionków?

W zależności od tego, z jakim typem trzepotania przedsionków mamy do czynienia, objawy mogą występować stale, lub mieć charakter napadowy. Najczęściej są to uczucie kołatania i niemiarowej pracy serca, ból w klatce piersiowej, osłabienie i duszność. Jeśli praca serca jest znacznie bardziej przyspieszona, mogą pojawić się spadki ciśnienia, a nawet omdlenia.

W jaki sposób rozpoznać trzepotanie przedsionków i jak ją leczyć?

W tym przypadku najważniejsze jest pojawienie się objawów. To na podstawie ich obecności lekarz jest w stanie wysnuć przypuszczenia i zlecić odpowiednie badania.

Podstawowym sposobem potwierdzenia napadu trzepotania przedsionków jest zrobienie badania EKG, na podstawie którego medyk będzie mógł potwierdzić obecność arytmii.

Jeśli chodzi o leczenie, to przyjmuje się tutaj dwie strategie działania. Pierwsza polega na przerwaniu napadu arytmii i ustabilizowaniu pracy serca. W tym celu najczęściej wykonuje się tak zwana kardiowersję elektryczną. W kolejnym kroku dobiera się takie leczenie, aby zapobiec ponownym napadom trzepotania przedsionków i zmniejszyć ewentualne ryzyko wystąpienia powikłań takich jak np. udar mózgu. Do dyspozycji pacjentów jest też zabieg ablacji, który polega na zniszczeniu prądem nieprawidłowo działający włókien nerwowych. W niektórych przypadkach daje to szanse na trwałe wyleczenie.

Migotanie i trzepotanie przedsionków – jakie są przyczyny?

Migotanie przedsionków (ang. atrial fibrillation, AF) jest najczęstszą arytmią, która charakteryzuje się nieregularnym i szybkim rytmem serca. Częstotliwość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem oraz w obecności różnych chorób serca i schorzeń ogólnoustrojowych.

Główne przyczyny migotania przedsionków to:

Choroby serca:

• • Wady zastawkowe (szczególnie wady zastawki mitralnej), które zaburzają prawidłowy przepływ krwi przez serce.
  • Choroba niedokrwienna serca, związana z niedostatecznym dopływem krwi do mięśnia sercowego.
  • Kardiomiopatie (zwłaszcza rozstrzeniowa oraz przerostowa), które prowadzą do osłabienia funkcji serca.
  • Nadciśnienie tętnicze, które przeciąża serce i przyczynia się do zmian w jego strukturze.
  • Dysfunkcja węzła zatokowego (zespół tachykardia-bradykardia) 
  • Zespół preekscytacji
  • Przebyte operacje serca, zabiegi kardiochirurgiczne, pomostowanie naczyń wieńcowych, walwulotomia mitralna, wymiany zastawek, które mogą prowadzić do zaburzeń rytmu serca.
  • Świeży zawał serca
  • Zapalenie osierdzia, wsierdzia lub mięśnia sercowego
  • Wady wrodzone serca (głównie z przeciekiem międzyprzedsionkowym)
  • Choroby układowe z zajęciem serca – sarkoidoza, amyloidoza, hemochromatoza
  • Pierwotne lub przerzutowe nowotwory serca
  • Niewydolność serca

Czynniki pozasercowe:

• • Nadczynność tarczycy, która przyspiesza metabolizm, a tym samym obciąża serce.
  • Niedoczynność tarczycy
  • Choroby płuc, takie jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), zatorowość płucna, zapalenie płuc.
  • Cukrzyca
  • Zespół metaboliczny
  • Niewydolność nerek 
  • Zaburzenia elektrolitowe, szczególnie niedobór potasu, magnezu czy wapnia.
  • Ostre zakażenie, sepsa
  • Znieczulenie ogólne
  • Guz chromochłonny nadnercza (pheochromocytoma)
  • Porażenie prądem
  • Niedokrwistość 
  • Zatrucia 

Do czynników ryzyka należą:

• Otyłość, która obciąża układ sercowo-naczyniowy.
• Palenie papierosów i nadmierne spożycie alkoholu. Napad wywołany przez nadużycie alkoholu często jest określany jako zespół serca wakacyjnego (holiday heart syndrome).
• Zaburzenia lipidowe oraz bezdech senny.
• Starszy wiek – ryzyko wystąpienia migotania przedsionków wzrasta wraz z wiekiem.
• Przebyte operacje na płucach lub przełyku
• Uprawianie dyscyplin wytrzymałościowych
• Nadużywanie kofeiny

W rzadkich przypadkach, gdy nie udaje się ustalić przyczyny, rozpoznaje się idiopatyczne/samoistne migotanie przedsionków, czyli takie, które występuje samoistnie, bez wyraźnego związku z innymi chorobami lub czynnikami.

Trzepotanie przedsionków – przyczyny

Trzepotanie przedsionków (ang. atrial flutter, AFL) jest typem arytmii, w której przedsionki serca kurczą się w szybki i regularny sposób, ale bez efektywnego przepływu krwi. Chociaż jest rzadziej występującą arytmią niż migotanie przedsionków, ma podobne przyczyny.

Główne przyczyny trzepotania przedsionków:

Choroby serca:

• • Wady zastawkowe serca, szczególnie w przypadku wad zastawki mitralnej, które zaburzają prawidłowy przepływ krwi.
  • Choroba niedokrwienna serca.
  • Nadciśnienie tętnicze.
  • Dysfunkcja węzła zatokowego oraz inne zaburzenia przewodzenia.
  • Przebyte operacje serca, w tym zabiegi wymiany zastawek, mogą powodować zmiany strukturalne w sercu, które predysponują do trzepotania przedsionków.
  • Świeży zawał serca
  • Zapalenie osierdzia lub mięśnia sercowego
  • Wady wrodzone serca (zwłaszcza przetrwały otwór międzyprzedsionkowy)
  • Choroby ogólnoustrojowe z zajęciem serca, w tym sarkoidoza, amyloidoza i hemochromatoza, które mogą powodować zmiany w tkankach serca.

Czynniki pozasercowe:

• • Nadczynność tarczycy.
  • Choroby płuc, takie jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), zatorowość płucna.

Inne czynniki wyzwalające:

• • Zabiegi chirurgiczne, w tym operacje kardiochirurgiczne, które często prowadzą do wystąpienia arytmii jako powikłania.
  • Zapalenie płuc, pęcherzyka żółciowego, opon mózgowo-rdzeniowych

Do czynników ryzyka sprzyjających wystąpieniu trzepotania przedsionków zaliczane są także cukrzyca, płeć męska oraz starszy wiek.

Trzepotanie przedsionków – EKG 

Trzepotanie przedsionków (ang. atrial flutter, AFl) to jedna z arytmii, która cechuje się specyficznym obrazem w badaniu elektrokardiograficznym (EKG). Kluczową cechą tej arytmii jest charakterystyczny zapis w EKG przypominający „zęby piły”.  Na zapisie można zauważyć wyraźne wzniesienia, które występują w regularnych odstępach. Obecność fali trzepotania w zapisie EKG jest jedynym i wystarczającym kryterium rozpoznania tego rodzaju arytmii.

Obraz ten powstaje na skutek regularnej, szybkiej aktywności przedsionków, która może osiągać częstotliwość nawet 220–350 uderzeń na minutę, najczęściej około 300/min. Fala F zastępuje tradycyjne załamki P, nie jest rozdzielona linią izoelektrycznej i najlepiej widać ją w odprowadzeniach II, III, aVF oraz V1. W niektórych odprowadzeniach fala może być słabo widoczna lub całkowicie niewidoczna. Zazwyczaj najmniej wyraźna jest w odprowadzeniach przedsercowych po stronie lewej komory serca.

W przypadkach, gdy arytmia występuje epizodycznie i nie została uchwycona w standardowym badaniu EKG, stosuje się holterowskie badanie EKG. Holter EKG monitoruje pracę serca przez 24 godziny lub dłużej.

Choć rozpoznanie trzepotania przedsionków na podstawie EKG jest zwykle oczywiste dla doświadczonego kardiologa, dla potwierdzenia diagnozy warto przeprowadzić dodatkowe badania. Najdokładniejszą metodą jest monitorowanie pracy serca za pomocą Holtera EKG, który rejestruje aktywność serca przez całą dobę. Dodatkowo można wykonać inne badania, takie jak echokardiografia (echo serca) czy odpowiednie badania laboratoryjne, dostosowując ich wybór do sytuacji klinicznej i stanu pacjenta.

Migotanie a trzepotanie przedsionków – EKG 

Migotanie i trzepotanie przedsionków to dwa odrębne rodzaje arytmii, które często są ze sobą mylone. Choć mogą mieć podobne objawy i przyczyny, różnią się pod względem charakterystyki, mechanizmu oraz zapisu w EKG.

Trzepotanie przedsionków (ang. atrial flutter, AFl)

Trzepotanie przedsionków to arytmia o regularnym rytmie, w której przedsionki kurczą się bardzo szybko, z częstotliwością od 250 do 350 razy na minutę. W EKG widoczny jest charakterystyczny, miarowy wzór przypominający „zęby piły”. Skurcze przedsionków są skoordynowane, co odróżnia trzepotanie od migotania przedsionków.

Migotanie przedsionków (ang. atrial fibrillation, AF)

Migotanie przedsionków to bardziej chaotyczna arytmia, w której przedsionki kurczą się w sposób nieskoordynowany i bardzo szybki, osiągając od 350 do nawet 700 impulsów na minutę. W efekcie przedsionki drżą, co uniemożliwia skuteczny przepływ krwi do komór. Na EKG widoczny jest brak wyraźnych, powtarzających się załamków P, a rytm serca jest całkowicie niemiarowy. Puls u pacjentów z migotaniem przedsionków jest najczęściej szybki i nieregularny.

Ponadto, migotanie i trzepotanie przedsionków mogą występować u jednego pacjenta naprzemiennie. Trzepotanie jest rozpoznawane u około 25–35% osób z migotaniem przedsionków, a jego objawy – takie jak kołatanie serca, duszność, zmęczenie czy ból w klatce piersiowej – są często bardziej nasilone.

Mimo że oba schorzenia zaliczają się do arytmii przedsionkowych, różnią się mechanizmem oraz charakterystycznymi zapisami w EKG, co umożliwia ich odróżnienie. Upraszczając – trzepotanie przedsionków charakteryzuje się regularnym, szybkim rytmem, podczas gdy migotanie przedsionków jest nieregularne i chaotyczne. W trzepotaniu impuls przewodzony jest w uporządkowany sposób, a w migotaniu przewodzenie do komór jest nieregularne. W trzepotaniu przedsionków fale F układają się regularnie, przypominając zęby piły, z zachowanym rytmem komór (np. 2:1). W migotaniu przedsionków nie obserwuje się wyraźnych załamków P, a rytm serca jest całkowicie niemiarowy. 

Prawidłowa diagnoza ma kluczowe znaczenie dla wdrożenia skutecznego leczenia, ponieważ migotanie przedsionków dobrze reaguje na farmakoterapię, podczas gdy trzepotanie bywa trudniejsze do opanowania farmakologicznie i częściej wymaga interwencji zabiegowych.

Czy trzepotanie przedsionków jest niebezpieczne? 

Choć samo trzepotanie przedsionków (ang. atrial flutter, AFl) zazwyczaj nie stanowi bezpośredniego zagrożenia życia, to jego długoterminowe konsekwencje oraz skutki braku odpowiedniego leczenia mogą być poważne i znacząco wpływać na stan zdrowia pacjenta. AFl zwiększa zagrożenie powikłaniami zakrzepowo-zatorowymi, dlatego konieczna jest profilaktyka przeciwkrzepliwa jak u chorych z migotaniem przedsionków. Ponadto, trzepotanie przedsionków może być niebezpieczne, jeśli pobudzenia są przewodzone jeden do jednego do komór serca.

Do potencjalnych zagrożeń trzepotania przedsionków należą:

1. Ryzyko udaru niedokrwiennego mózgu
   Podobnie jak migotanie przedsionków, trzepotanie zwiększa ryzyko powstania zakrzepów w sercu, które mogą doprowadzić do udaru niedokrwiennego mózgu. Aby temu zapobiec, pacjentom często zaleca się stosowanie leków „rozrzedzających krew”, czyli leków przeciwkrzepliwych. W niektórych przypadkach, jeśli ablacja – zabieg mający na celu zniszczenie lub odizolowanie niewielkiego obszaru tkanki serca, odpowiadającego za powstawanie arytmii – była skuteczna, dalsze leczenie przeciwkrzepliwe może okazać się zbędne.
2. Rozwój niewydolności serca
   Nieleczone trzepotanie przedsionków może prowadzić do rozwoju kardiomiopatii tachyarytmicznej. Jest to rodzaj niewydolności serca wynikający z utrzymującego się przyspieszonego rytmu serca. Zmiany te są częściowo odwracalne, zwłaszcza w obrębie lewej komory serca.
3. Zatorowość płucna
   Zaburzenie rytmu serca może prowadzić do powstawania zakrzepów, które mogą przemieszczać się do naczyń płucnych. Zatorowość płucna, czyli zwężenie lub zamknięcie tętnicy płucnej i części jej odgałęzień przez skrzepliny, stanowi poważne zagrożenie dla życia pacjenta.
4. Przejście w migotanie przedsionków
   W niektórych przypadkach trzepotanie przedsionków, szczególnie po podaniu leków, może przekształcić się w migotanie przedsionków – bardziej chaotyczną i nieskoordynowaną arytmię.

Bibliografia:

• Interna Szczeklika 2020. Red. Prow. Piotr Gajewski, Wyd. 11, Kraków: Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020, ISBN 978-83-7430-628-7

• E. Koźluk, A. Piątkowska, M. Kiliszek i in. Trzepotanie i migotanie przedsionków – bliscy przyjaciele, a tak bardzo różni. Forum Medycyny Rodzinnej 2(2), 2008.
• Dąbrowska, Barbara; Dąbrowski, Andrzej. Podręcznik elektrokardiografii. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2007, 403 s. ISBN 978-83-200-3548-3
• Kardiologia. Red. Mandecki, Tadeusz . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2005, 646 s. ISBN 83-200-2912-0
• Lodziński, P. Trzepotanie przedsionków — definicja, patogeneza, obraz kliniczny, leczenie. Choroby Serca i Naczyń 12, 129–132 (2015).

W celu uzyskania większej ilości informacji polecamy stronę Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego lub zasięgnięcie porady u naszych specjalistów.