Łuszczyca

Czym jest łuszczyca?

Łuszczyca to zapalna przewlekła choroba skóry (ale może dotyczyć również stawów), niezakaźna. Charakteryzują ją specyficzne zmiany chorobowe na skórze.

Jakie są przyczyny łuszczycy?

Istnieje wiele czynników, które przyczyniają się do powstawania tej choroby. Wśród nich wymienia się przede wszystkim:

• czynniki genetyczne, tu wyróżnia się dwa typy tej choroby, mianowicie:

1. typ I (rozpoczyna się zwykle w młodym wieku – przed 40. rokiem życia)
2. typ II (rozpoczyna się w późniejszym okresie życia, zwykle między 50. a 70. rokiem)

• środowiskowe (infekcje, urazy skóry, zażywane leki, otyłość, używki),
• ponadto ważnym czynnikiem, który może wpływać na powstawanie i rozwój choroby jest podłoże immunologiczne, a więc odpowiedzialne są mechanizmy związane z nieprawidłowym działaniem układu odpornościowego organizmu.

Jakie są objawy łuszczycy?

Na skórze pacjentów zmagających się z tą chorobą pojawiają się zmiany skórne w formie:

• wykwitów (tzw. wykwit pierwotny), który przejmuje formę grudki o czerwonobrunatnej barwie. Grudka taka ma wyraźnie zaznaczone granice, rumieniowe, o łuszczącej się powierzchni,
• zmiany takie (grudki) powiększają się, tworząc większe ogniska – blaszki,
• w obrębie zmian łuszczycowych mamy do czynienia często z punkcikowatym krwawieniem pojawiającym się na skutek zdrapania blaszki,
• dla choroby tej charakterystyczny również jest objaw polegający na występowaniu po upływie kilku dni zmian łuszczycowych wzdłuż linii zadrapania naskórka.

Zmiany chorobowe właściwie mogą pojawiać się na całym ciele. Najbardziej charakterystycznym jednak umiejscowieniem są: okolice owłosionej skóry głowy, kolana, łokcie, okolica krzyżowo – lędźwiowa.

Istnieją różne rodzaje choroby. Najbardziej znana jest jej postać dotycząca stawów (łuszczycowe zapalenie stawów – ŁZS), w której oprócz łuszczycy skóry występuje przewlekłe zapalenie stawów.

Kto leczy tę łuszczycę? Do jakiego lekarza się udać?

Chorobę tę leczy lekarz dermatolog. Jeśli istnieje podejrzenie, że objawy z jakimi się zmagamy mogą sygnalizować łuszczycę, należy umówić się na wizytę do lekarza dermatologa, który postawi właściwą diagnozę.

Lekarz dermatolog diagnozuje omawianą chorobę na podstawie obrazu klinicznego oraz wywiadu przeprowadzonego z pacjentem. Badanie wykazuje charakterystyczne zmiany skórne w typowych dla tej choroby lokalizacjach, tj.: kolana, łokcie, skóra głowy. Brak jest badań krwi, które jednoznacznie identyfikowałyby tę chorobę.

Jak się leczy łuszczycę i czy możliwe jest jej wyleczenie?

Postępowanie lecznicze zależy od stopnia nasilenia choroby (wyróżnić można bowiem, ze względu na stopień nasilenia zmian skórnych postaci choroby: łagodną, umiarkowaną i ciężką) i polega na leczeniu:

• miejscowym (np.: preparaty keratolityczne, glikokortykosteroidy, retinoidy),
• terapia skojarzona (leczenie ogólne wraz z leczeniem miejscowym) – tu może pomóc również fototerapia, która polega na ekspozycji ciała na promieniowanie ultrafioletowe.

Bardzo ważnym elementem leczenia jest prawidłowa pielęgnacja ciała za pomocą dermokosmetyków.

Całkowite wyleczenie łuszczycy nie jest możliwe, natomiast leczenie może być bardzo efektywne dlatego warto skonsultować się z lekarzem – dermatologiem, który oceni zmiany chorobowe i zaleci właściwe postępowanie. Pamiętać należy, że jest to choroba przewlekła i przebiega z okresami remisji i zaostrzeń.

Czy łuszczyca jest zaraźliwa? 

Łuszczyca nie jest chorobą zakaźną, więc nie przenosi się na inne osoby, nawet w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorym. Nie można się nią zarazić poprzez kontakt z osobą chorą. To przewlekła choroba zapalna skóry o charakterze autoimmunologicznym, której nie wywołują żadne drobnoustroje, takie jak wirusy, bakterie czy grzyby. Ma złożone podłoże, w którym kluczową rolę odgrywają czynniki genetyczne, immunologiczne i środowiskowe. Układ odpornościowy błędnie rozpoznaje własne komórki jako zagrożenie i je atakuje. 

Charakterystyczne zmiany skórne w łuszczycy, takie jak zaczerwienienia, łuszczenie się naskórka czy swędzenie, są wynikiem zaburzeń w układzie odpornościowym. Organizm chorego atakuje własne komórki skóry, prowadząc do nadmiernej produkcji keratynocytów, czyli komórek naskórka. Ten proces powoduje powstawanie łuszczących się, czerwonych plam na skórze, najczęściej na łokciach, kolanach, skórze głowy, dłoniach i stopach.

Podkreślamy, że łuszczyca nie jest zakaźna i nie może zostać przeniesiona na inną osobę, niezależnie od rodzaju kontaktu. Łuszczycą nie można zarazić się także poprzez krew. Można więc bez obaw podawać rękę, korzystać z tych samych przedmiotów codziennego użytku, takich jak ręczniki, pływać w tym samym basenie czy przebywać w jednym pomieszczeniu z osobą chorą na łuszczycę.

Objawy łuszczycy nie wynikają również z niedostatecznej higieny, mimo że złuszczająca się skóra czy łuski na ubraniach mogą sprawiać takie wrażenie. Żadna ilość mycia czy kąpieli nie wpłynie na wyeliminowanie choroby, a nadmierne drażnienie skóry może ją wręcz pogorszyć.

Niestety, brak świadomości społecznej na temat charakteru łuszczycy prowadzi do krzywdzących stereotypów i stygmatyzacji osób zmagających się z tą chorobą. Niektóre osoby wciąż uważają, że łuszczycą można się zarazić lub że jej przyczyną jest brak higieny. Takie przekonania mogą powodować unikanie kontaktów z chorymi, co dodatkowo obniża ich komfort psychiczny i społeczne funkcjonowanie.

Badania wskazują, że niewiedza na temat łuszczycy jest, niestety, powszechna. Ankiety wykazują, że znaczny odsetek osób uważa ją za chorobę zakaźną, a niektórzy nawet unikają dotykania czy bliskości z osobami dotkniętymi tym schorzeniem. Dlatego tak istotne są działania edukacyjne i kampanie społeczne, które pomagają rozwiewać mity i wspierają osoby chore.

Jak wygląda łuszczyca?

Łuszczyca to przewlekła choroba skóry, która objawia się różnorodnymi zmianami skórnymi i może przyjmować różne formy kliniczne. Charakteryzuje ją nieprawidłowy proces regeneracji naskórka, w wyniku którego komórki skóry narastają zbyt szybko, co prowadzi do tworzenia się charakterystycznych łusek i zaczerwienień.

Zmiany łuszczycowe najczęściej pojawiają się na owłosionej skórze głowy, wypukłościach kostnych takich jak łokcie czy kolana, dolnej części pleców, dłoniach i stopach. Mogą również występować w fałdach skórnych, takich jak pachwiny, okolice pod piersiami czy w okolicy narządów płciowych i odbytu (tak zwana łuszczyca odwrócona). Rzadziej dotykają twarzy, uszu czy paznokci.

Pojawienie się nowych zmian skórnych w miejscu nawet drobnego uszkodzenia skóry po upływie 6-14 dni określa się jako objaw Köbnera. 

W niektórych przypadkach dochodzi do zajęcia całej powierzchni skóry, co określa się jako erytrodermię.

Najbardziej typowa zmiana skórna w łuszczycy przybiera formę czerwonobrunatnej, wyraźnie odgraniczonej od zdrowej skóry grudki, na której obserwuje się złuszczanie jej powierzchni. Zmiany pokryte srebrzystoszarymi łuskami zwane są blaszkami łuszczycowymi. Zanim jednak naskórek okryje się ową łuską, najpierw pojawiają się wykwity pierwotne, którymi są grudkowate, punktowe zaczerwienienia skóry o łuszczącej się powierzchni. Czasem wykwity w łuszczycy mogą przyjmować formę dużych, kilkucentymetrowych zmian. 

Dla zmian występujących w przebiegu łuszczycy charakterystyczne są następujące objawy:

• Objaw świecy stearynowej (ang. candle sign) – po zdrapaniu łuski łuszczycowej ukazuje się błyszcząca powierzchnia zmiany.
• Objaw Auspitza – drobne, punktowe krwawienia pojawiające się po usunięciu łuski.

Łuszczyca jest chorobą heterogenną, co oznacza, że może przybierać różne formy. Omówimy pokrótce jak wyglądają zmiany w najczęstszych z nich:

1. Łuszczyca zwyczajna (plackowata) – najczęstsza forma łuszczycy, stanowiąca około 80% przypadków. Zmiany są dobrze odgraniczone, zaczerwienione, pokryte charakterystyczną, srebrzystoszarą łuską. Zmiany te pojawiają się zwykle na łokciach, kolanach, owłosionej skórze głowy oraz w okolicy dolnego odcinka pleców.
2. Łuszczyca krostkowa – skóra staje się zaczerwieniona i pokryta bolesnymi krostami wypełnionymi jałową ropą. Zmiany te nie są zakaźne. Łuszczyca krostkowa może występować miejscowo (na dłoniach i stopach) lub jako forma uogólniona.
3. Łuszczyca kropelkowata – drobne, grudkowate wykwity przypominające czerwone kropelki, często pojawiające się po infekcjach górnych dróg oddechowych, zwykle na czubku głowy, kończynach oraz tułowiu.
4. Łuszczyca erytrodermiczna – najcięższa forma choroby, obejmująca całą powierzchnię skóry, powodująca silne zaczerwienienie, złuszczanie i ból. Towarzyszy jej tachykardia (przyspieszone bicie serca), gorączka oraz intensywny świąd. Wymaga hospitalizacji.
5. Łuszczyca wysiękowa (odwrócona) – wykwity lokalizują się w fałdach skórnych, takich jak pachy, pachwiny czy okolica pod piersiami. Zmiany są gładkie, błyszczące, o jasnoczerwonej barwie, a łuska delikatniejsza.
6. Łuszczyca paznokci – objawia się drobnymi zagłębieniami na powierzchni paznokci. Zajęcie łożyska paznokcia powoduje powstanie żółtawego przebarwienia, przypominającego kroplę oleju pod paznokciem. W bardziej zaawansowanych przypadkach płytki paznokciowe oddzielają się od łożyska (onycholiza), stają się pogrubione, matowe, kruche, o białawożółtym zabarwieniu i widocznych poprzecznych bruzdach. W najcięższych przypadkach może dochodzić do całkowitego oddzielenia płytek paznokciowych.

Czy łuszczyca swędzi?

Swędzenie to jeden z najbardziej uciążliwych objawów łuszczycy, występujący u zdecydowanej większości pacjentów. Szacuje się, że aż 70–90% osób cierpiących na tę przewlekłą chorobę skóry może doświadczać świądu o różnym nasileniu. 

Przyczyny świądu w łuszczycy są wieloczynnikowe. Jednym z powodów jest nadmierne przesuszenie skóry, związane z uszkodzeniem ochronnej warstwy lipidowej naskórka. Suchość ta sprzyja podrażnieniom, które wyzwalają uczucie swędzenia i prowokują odruch drapania. Niestety, mechaniczne uszkodzenia skóry, np. te spowodowane drapaniem, mogą prowadzić do pogorszenia stanu skóry i pojawiania się nowych zmian – jest to tzw. objaw Köbnera, charakterystyczny dla aktywnej fazy łuszczycy.

Swędzenie w łuszczycy nie tylko powoduje dyskomfort fizyczny, ale również negatywnie wpływa na ogólną jakość życia pacjentów. Może zaburzać sen, utrudniać koncentrację i wpływać na relacje społeczne, a samo drapanie, choć przynosi chwilową ulgę, często prowadzi do poważnych konsekwencji, takich jak:

• zaostrzenie zmian skórnych,
• pojawienie się blizn lub infekcji,
• wydłużenie procesu gojenia uszkodzonej skóry.

Istnieją metody, które mogą pomóc w złagodzeniu świądu związanego z łuszczycą. Oto niektóre z nich:

1. Codzienna pielęgnacja skóry
   Właściwe nawilżanie skóry to bardzo ważny element terapii. Emolienty i kremy z dodatkiem substancji łagodzących, takich jak aloes czy pantenol, pomagają odbudować warstwę ochronną naskórka i zapobiegają przesuszeniu. Zaleca się stosowanie delikatnych kosmetyków dedykowanych skórze łuszczycowej.
2. Unikanie czynników drażniących
   Warto unikać długotrwałych gorących kąpieli, mocnych detergentów, noszenia ubrań z szorstkich tkanin oraz nadmiernego pocenia się. 
3. Leki miejscowe i ogólne
   W przypadku intensywnego świądu dermatolodzy mogą zalecić łagodzące preparaty miejscowe. W trudniejszych przypadkach stosuje się leki przeciwhistaminowe lub terapię światłem.
4. Domowe metody łagodzenia objawów
   Okłady z zimnej wody, rozpylanie wody termalnej czy kąpiele z dodatkiem olejków mogą przynieść chwilową ulgę w łagodzeniu świądu.
5. Zdrowa dieta
   Dieta przeciwzapalna bogata w kwasy omega-3 i uboga w produkty zwiększające wydzielanie histaminy, może pomóc w zmniejszeniu objawów świądu.

Czego nie lubi łuszczyca?

Łuszczyca to choroba o podłożu zapalnym, która wpływa nie tylko na skórę, ale także na funkcjonowanie całego organizmu. Odpowiedni styl życia ma kluczowe znaczenie w kontrolowaniu jej objawów. Istnieje wiele czynników, które mogą zaostrzyć zmiany łuszczycowe, dlatego warto wiedzieć, czego unikać, aby nie pogarszać stanu skóry. Poniżej omówimy najważniejsze z nich.

Dieta prozapalna 

Niektóre produkty żywnościowe nasilają stan zapalny w organizmie, co może prowadzić do zaostrzenia objawów łuszczycy. Szczególnie niekorzystnie działają:

• Nasycone kwasy tłuszczowe (NKT) – nasycone kwasy tłuszczowe wiążą się ze zwiększonym stężeniem markerów stanu zapalnego w surowicy. Zawarte są w tłustym, czerwonym mięsie, maśle oraz pełnotłustych produktach mlecznych. Ich nadmiar zwiększa poziom wolnych kwasów tłuszczowych w surowicy krwi, co pogłębia stan zapalny. 
• Wysokoprzetworzona żywność – fast-foody, słodycze, napoje gazowane oraz produkty bogate w tłuszcze trans, takie jak margaryny, chipsy czy gotowe dania.
• Cukry proste – spożywane w nadmiarze prowadzą do nasilenia procesów zapalnych, szczególnie jeśli ich źródłem są słodycze, słodkie napoje czy wyroby cukiernicze.

Alkohol i papierosy

Alkohol jest zdecydowanie niewskazany dla osób cierpiących na łuszczycę. Nawet małe ilości, takie jak już jedno piwo, mogą powodować nasilenie zaczerwienienia, świądu oraz nasilenia zmian skórnych. Alkohol może dodatkowo osłabiać działanie leków, co utrudnia skuteczne leczenie, oraz mieć niebezpieczne skutki uboczne w połączeniu z niektórymi lekami na łuszczycę, takimi jak metotreksat. Niewskazane jest również palenie papierosów.

Uszkodzenia skóry 

Skóra dotknięta łuszczycą wymaga delikatnej pielęgnacji, ponieważ wszelkie jej uszkodzenia mogą prowadzić do powstawania nowych zmian chorobowych (tzw. objaw Köbnera). Czynniki, których należy unikać, to:

• Tatuaże i piercing, nawet wykonywane z użyciem hipoalergicznych barwników, mogą wyzwalać zmiany łuszczycowe.
• Intensywne szorowanie i drapanie skóry. Używanie pumeksu czy ostrych rękawic w pielęgnacji do usuwania łusek.
• Podrażnienia wywołane przez opalanie, oparzenia słoneczne czy chemikalia w kosmetykach.

Stres 

Przewlekły stres wywiera istotny wpływ na przebieg łuszczycy. Może nie tylko wywołać pierwsze lub nowe zmiany chorobowe, ale także nasilać już istniejące objawy. Warto zadbać o wprowadzenie do swojego życia technik redukcji stresu, takich jak medytacja, relaksacja, joga czy regularna aktywność fizyczna.

Infekcje 

Łuszczyca często nasila się w wyniku infekcji, a zwłaszcza w przypadku:

• Infekcji paciorkowcowych, takich jak angina, które mogą prowadzić do zaostrzenia objawów.
• Infekcji wirusowej takiej jak ospa wietrzna, podczas której chorobowe zmiany skórne mogą przekształcić się w ogniska łuszczycowe.
• Obecności przewlekłych stanów zapalnych w organizmie, takich jak próchnica zębów czy choroby jelit (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego).

Otyłość i zaburzenia metaboliczne

Nadmierna masa ciała jest czynnikiem ryzyka zarówno rozwoju łuszczycy, jak i jej zaostrzeń. W tkance tłuszczowej produkowane są substancje prozapalne, takie jak leptyna, które mogą nasilać zmiany skórne. Osoby z otyłością mają też większe ryzyko rozwoju chorób współistniejących, takich jak miażdżyca czy cukrzyca, co dodatkowo komplikuje przebieg choroby.

Produkty, które warto ograniczyć

Niektóre składniki diety mogą zaostrzać objawy u części pacjentów. Do produktów, na które należy zwrócić uwagę, a w razie potrzeby ograniczyć, należą:

• Warzywa psiankowate (pomidory, ziemniaki, papryka, bakłażany) – mogą powodować reakcje alergiczne.
• Cytrusy i truskawki – mogą nasilać produkcję histaminy, która pogłębia świąd.
• Sery pleśniowe i ostre przyprawy – mogą nasilać stan zapalny.
• Gluten – warto go wyeliminować u osób ze współwystępującą celiakią lub nieceliakalna nietolerancją glutenu.

Czy łuszczyca jest dziedziczna?

Łuszczyca jest schorzeniem o silnym podłożu genetycznym, choć jej rozwój zależy od współdziałania wielu czynników. Niestety, wciąż nie wiadomo, jaka jest dokładna przyczyny tej choroby. Badania naukowe potwierdzają, że dziedziczenie odgrywa kluczową rolę w zwiększeniu ryzyka zachorowania na łuszczycę. 

Około 10% populacji posiada geny związane z predyspozycją do tej choroby, jednak jedynie 2-3% osób rzeczywiście na nią zapada. Jak to możliwe? Na rozwój łuszczycy wpływają zarówno geny, czynniki immunologiczne, jak i środowisko.

Łuszczyca jest dziedziczona w sposób wielogenowy, co oznacza, że wiele genów musi współdziałać, aby wywołać chorobę. Predyspozycje genetyczne mogą być obecne w rodzinie przez pokolenia, nawet jeśli żaden z członków nie wykazywał objawów. Gdy ktoś w rodzinie choruje, ryzyko zachorowania znacząco rośnie:

• Jeśli jedno z rodziców ma łuszczycę, dziecko ma 10-20% szans na zachorowanie.
• Gdy oboje rodzice chorują, ryzyko wzrasta do 50-70%.

Szacuje się, że około 33% osób z łuszczycą ma krewnego z tym schorzeniem.

Nie oznacza to jednak, że każda osoba, która ma predyspozycje genetyczne, zachoruje. Sama obecność genów nie gwarantuje rozwoju łuszczycy i część osób może nigdy nie doświadczyć objawów. Dziedziczenie nie oznacza bowiem pewności wystąpienia choroby, ponieważ niezbędne są dodatkowe czynniki, które uruchomią proces zapalny.

Dzięki tej interakcji genów oraz czynników immunologicznych i środowiskowych, łuszczyca często występuje w rodzinach „nieregularnie”. Może pojawić się niespodziewanie w rodzinie, w której nikt wcześniej nie chorował, co bywa zaskoczeniem dla pacjentów.

Podsumowując powyższe, chociaż łuszczyca nie jest stricte chorobą genetyczną, jej dziedziczenie ma znaczący wpływ na ryzyko zachorowania. Nie można jednak przewidzieć, u kogo i kiedy rozwinie się choroba. To współdziałanie genów, czynników immunologicznych i środowiskowych wpływa na zróżnicowanie ryzyka zachorowania i sprawia, że łuszczyca pozostaje chorobą trudną do przewidzenia.

Czy łuszczyca jest genetyczna?

Łuszczyca to przewlekła choroba zapalna skóry, której rozwój wiąże się z kombinacją czynników genetycznych, immunologicznych oraz środowiskowych. Chociaż genetyka odgrywa istotną rolę, nie można wskazać jednego genu odpowiedzialnego za jej wystąpienie. Choroba ma charakter wielogenowy, co oznacza, że predyspozycje do jej rozwoju wynikają z interakcji nie jednego, a wielu genów.

Szacuje się, że geny odpowiadają za około 60-90% podatności na łuszczycę, a pozostały wpływ przypisuje się m.in. czynnikom środowiskowym oraz immunologicznym. Jednak pomimo predyspozycji genetycznych, większość osób z podatnością genetyczną nigdy nie zachoruje. Około 10% populacji dziedziczy jeden lub więcej genów predysponujących, ale tylko 2-3% faktycznie rozwija łuszczycę.

Łuszczyca jest dziedziczona w złożony sposób. Geny, układ odpornościowy i środowisko wzajemnie na siebie oddziałują. Dziedziczone predyspozycje mogą pozostawać „uśpione” przez wiele pokoleń, dopóki czynniki środowiskowe – np. takie jak stres czy infekcje– nie aktywują mechanizmów prowadzących do rozwoju choroby.

Geny związane z łuszczycą

Do tej pory zidentyfikowano kilkanaście miejsc w genomie (tak zwane loci) związanych z podatnością na łuszczycę.  Geny w tych miejscach odpowiadają między innymi za białka związane z powstawaniem lub przebiegiem stanu zapalnego w organizmie. 

Przykładowo:

• Gen HLA-Cw6 jest jednym z najbardziej znanych genów związanych ze wczesnym początkiem łuszczycy (typ I).
• Niektóre warianty mniej znanych genów, na przykład CCHCR1, CDSN, IL12B, IL23R, NFkB, CARD14 – są związane z funkcjonowaniem układu odpornościowego

Rozwój badań genetycznych i epigenetycznych umożliwił lepsze zrozumienie mechanizmów tej choroby. Odkryto, że różne mechanizmy regulacji ekspresji genów, takie jak metylacja DNA i mikroRNA (miRNA), mogą modulować przebieg łuszczycy, wpływając na odpowiedź zapalną i proliferację komórek skóry.

Podsumowując, łuszczyca to złożona choroba, w której geny, układ odpornościowy i środowisko odgrywają komplementarne role. Predyspozycje genetyczne zwiększają ryzyko zachorowania, ale ostateczny rozwój choroby zależy od wielu czynników zewnętrznych. 

Czy łuszczyca jest wyleczalna?

Łuszczyca to przewlekła choroba autoimmunologiczna, której nie można całkowicie wyleczyć. Objawia się ona cyklicznie – z okresami remisji, w których objawy są niewidoczne, oraz okresami zaostrzeń, kiedy dolegliwości stają się bardziej dokuczliwe. Kluczowe w radzeniu sobie z tą chorobą jest nie tylko leczenie, ale również zapobieganie czynnikom wywołującym zaostrzenia.

Choć łuszczycy nie da się wyeliminować, współczesna medycyna oferuje szereg terapii łagodzących jej przebieg i poprawiających jakość życia pacjentów. W zależności od nasilenia choroby i reakcji organizmu, stosuje się różne metody leczenia, przykładowo:

• Leczenie miejscowe – w przypadku łagodniejszych postaci łuszczycy stosuje się preparaty na bazie kwasu salicylowego i mocznika, które redukują łuski i poprawiają wchłanianie innych leków. Często wykorzystywane są też dziegcie oraz glikokortykosteroidy, które łagodzą stan zapalny i zmniejszają nadmierne namnażanie komórek skóry.
• Terapie systemowe i biologiczne – w cięższych przypadkach dermatolodzy mogą zalecić leczenie ogólnoustrojowe, w tym nowoczesne leki biologiczne, które wpływają na układ immunologiczny i przyczyniają się do dłuższych okresów remisji.

Skuteczność leczenia zależy od wielu czynników, takich jak styl życia pacjenta, unikanie stresu, dbanie o dietę czy eliminacja szkodliwych nawyków (np. spożywania alkoholu). Prawidłowa pielęgnacja skóry z zastosowaniem dermokosmetyków, również odgrywa istotną rolę w łagodzeniu objawów choroby.

Chociaż całkowite wyleczenie łuszczycy nie jest obecnie możliwe, systematyczne leczenie oraz świadoma eliminacja czynników zaostrzających mogą znacząco poprawić komfort życia i wydłużyć okresy remisji.

Bibliografia:

• Wolska, H.. Łuszczyca. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2009, 130 s. ISBN 978-83-200-5954-0
• Dermatologia w praktyce. Część 1. Red. Czarnecka-Operacz, Magdalena . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018, 173 s. ISBN 978-83-200-5617-4
• Zalewska-Janowska, Anna; Błaszczyk, Honorata. Choroby skóry. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2008, 181 s. ISBN 978-83-200-5836-9 
• Współczesna dermatologia tom 1. Red. Rudnicka, Lidia; Olszewska, Małgorzata; Rakowska, Adriana; Sar-Pomian, Marta . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2022, 374 s. ISBN 978-83-01-22653-4, doi: https://doi.org/10.53271/2022.033
• Rendon, A. & Schäkel, K. Psoriasis Pathogenesis and Treatment. International Journal of Molecular Sciences 20, 1475 (2019).

W celu uzyskania większej ilości informacji polecamy stronę Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego lub zasięgnięcie porady u naszych specjalistów.